Voormalig Israëlisch parlementslid Naomi Chazan over de kansen van de nieuwe linkse alliantie in Israël
Naomi Chazan: ‘Deze Israëlische verkiezingen zijn de meest bizarre die ik mij kan herinneren’
Een nieuwe politieke alliantie onder leiding van voormalig premier Ehud Barak heeft zich gevormd voor de Israëlische parlementsverkiezingen in september. Een heropleving van de uitgedoofde linkerzijde, of oude wijn in nieuwe zakken?
Heinrich-Böll-Stiftung (CC BY-SA 2.0)
Naomi Chazan, professor politieke wetenschappen, is veterane van vele oorlogen. Als voormalige topvrouw van het New Israel Fund streed ze voor sociale gelijkheid voor alle Israëli’s. Ze diende meer dan tien jaar in de Knesset (het Israëlische parlement) voor de partij Meretz, die nu een nieuwe coalitie op de linkerzijde voorgaat. Maar ze is niet te beroerd om voor eigen deur te vegen: ‘Oeverloze debatten over nieuwe leiders en logo’s leiden de aandacht af van de essentiële vragen die we onszelf moeten stellen over Israëls identiteit.’
De Palestijnse kwestie was ooit de scheidingslijn tussen links en rechts in de Israëlische politiek. Naarmate de hoop op een oplossing steeds verder week, taande de ster van de linkse partijen. De meest prominente onder hen is Labor. Die was lang de grootste partij van het land en zocht vrede met de Palestijnen onder leiders zoals Yitzhak Rabin, Shimon Peres en Ehud Barak.
Bij de parlementsverkiezingen van april haalde Labor nog maar zes zetels, een verlies van dertien zetels tegenover 2015. Meretz, de meest progressieve Israëlische partij en lang de enige die openlijk bereid was met Arabische partijen te regeren, haalde nauwelijks de kiesdrempel.
De neergang van de Israëlische linkerzijde begon na de mislukte vredesonderhandelingen in Camp David (2000) en de Tweede Intifada (2000-2005). Onder Benjamin Netanyahu begon een aanzienlijke verrechtsing van het discours: leden van zijn regering, en uiteindelijk hijzelf, riepen openlijk om de (officiële) annexatie van de Westelijke Jordaanoever. Er werden wetten goedgekeurd om kritische ngo’s te kunnen criminaliseren. En vorig jaar werd de Joodse natiestaatwet aangenomen. Die definieert Israël als het thuisland van het Joodse volk, zonder te refereren naar gelijkheid voor minderheden.
Volgens het Israel Democracy Institute identificeert slechts 12 procent van de Joodse Israëli’s zichzelf als links. 15 jaar geleden was dat ongeveer het dubbele.
Na de verkiezingen van april lag links uitgeteld in de touwen en leek Netanyahu af te stevenen op een vijfde ambtstermijn. Hij haalde de deadline niet om een regering te vormen, waardoor Israël voor het eerst in haar geschiedenis afstevent op herverkiezingen in september.
Vorige week kondigden Meretz (onder leiding van Nitzan Horowitz) en de nieuwe partij van voormalig premier Ehud Barak (die in Camp David nog onderhandelde met Yasser Arafat) aan dat ze samen naar de kiezer trekken onder de naam Democratische Unie. Ze probeerden ook Labor te overtuigen om in het kartel te stappen, maar enkel parlementslid Stav Shaffir maakte effectief de overstap naar het nieuwe bondgenootschap.
v.l.n.r. Voormalig premier Ehud Barak, voormalig Labor-lid Stav Shaffir and huidig leider van Meretz, Nitzan Horowitz: De leidende figuren van een nieuw kartel in de Israëlische politiek dat de Joodse Natiestaatwet wil afschaffen en vredesonderhandelingen met de Palestijnen wil opstarten. Maar ook en vooral: Netanyahu onttronen.
Credit: Woordvoerder Democratische Unie
Markeert deze nieuwe alliantie, de Democratische Unie, een heropleving van het uitgedoofde Israëlische links?
Naomi Chazan: ‘De vraag is vooral onvermijdelijk of het ideologisch de meest wijze beslissing is. Daar ben ik nog niet van overtuigd. Toen bleek dat we naar herverkiezingen gingen, was het duidelijk dat links zich moest verenigen. Meretz had al pogingen in die richting ondernomen in het begin van het jaar, maar vond pas na de verkiezingen een partner in Ehud Barak en in bepaalde segmenten van Labor.
Het waren zeer frustrerende regeringsonderhandelingen. Iedereen die erbij betrokken was, zou veel gelukkiger geweest zijn als er een grotere alliantie uit voortgekomen was, inclusief de volledige Laborpartij dus. Het huidige resultaat is verre van ideaal, maar het is toch enigszins een prestatie. Dat blijkt voorlopig ook uit de peilingen. (De eerste peilingen na de aankondiging voorspelden tien tot twaalf zetels voor de nieuwe alliantie, de laatste peiling op dit moment slechts zeven, red.)
‘De Israëlische politiek is één groot wespennest. Ik zou een boek kunnen schrijven over cruciale beleidskwesties die ten prooi zijn gevallen aan persoonlijke vetes’
Er speelt een persoonlijke vete tussen Ehud Barak en Labor-leider Amir Peretz, waardoor die laatste koppig weigerde om tot de alliantie toe te treden. Het is mogelijk dat hij daardoor zijn partij tot de vergetelheid veroordeelt. Stel dat die kans zich voordoet: denkt u dat Labor na de verkiezingen een coalitie wil vormen met het nieuwe kartel?
Naomi Chazan: (lacht) De Israëlische politiek is één groot wespennest. Ik zou een boek kunnen schrijven over cruciale beleidskwesties die ten prooi zijn gevallen aan persoonlijke vetes. Peretz heeft meermaals gezegd dat hij niet in een regering stapt met Netanyahu. Dus áls de kans zich voordoet om een alternatieve coalitie te vormen, zal Peretz een partner zijn in die regering, zonder twijfel.
De hamvraag is of een centrumlinkse formatie, dus zonder Likud (de partij van premier Netanyahu, red.), überhaupt mogelijk is? Daar ben ik niet zeker van.
Gebrek aan visie
In een opiniestuk na de verkiezingen van april waarschuwde u: als links zich na de nederlaag zou reorganiseren zonder te bouwen aan een ‘strategische visie voor een inclusief, democratisch en rechtvaardig Israël’, dan is het project op voorhand gedoemd te mislukken. Beschikt dit project, de Democratische Unie, volgens u over voldoende visie?
Naomi Chazan: Het scheelde niet veel of de ideologische pijlers stonden niet eens in de oprichtingsdocumenten van het kartel! Ze waren zo hard bezig met organisatorische aspecten dat ze dat bijna vergeten waren.
‘Als we de koers blijven volgen die meneer Netanyahu uitzet, zie ik niet in hoe Israël kan overleven als een democratische staat die naam waardig’
Een progressieve beweging in het huidige Israël moet een duidelijk, goed afgelijnd en aantrekkelijk alternatief formuleren voor de nationalistische, etnocentrische en in sommige gevallen racistische realiteit die gepromoot wordt door Likud en zijn partners op rechts.
Oeverloze debatten over nieuwe leiders en trendy logo’s leiden de aandacht af van de essentiële vragen die we onszelf moeten stellen over Israëls identiteit en toekomst. Als we de koers blijven volgen die meneer Netanyahu uitzet, zie ik niet in hoe Israël kan overleven als een democratische staat die naam waardig, met een Joodse meerderheid.
Als een coherente visie op het heden nog ontbreekt, welke thema’s zullen deze herverkiezing dan beheersen?
Naomi Chazan: Dit zijn de meest bizarre verkiezingen die ik mij kan herinneren, en op mijn leeftijd gaat mijn geheugen ver terug. (lacht) Ten eerste zijn er voor de eerste keer ooit herverkiezingen. En dan nog in september, wat betekent dat er in augustus campagne gevoerd wordt. Israëli’s zijn op zoek naar schaduw, niemand maalt nu om politiek.
Ten tweede gaat deze stembusgang niet om partijstandpunten maar om coalitievorming. Kan er een regering gevormd worden zonder Netanyahu? Het is in feite een referendum over zijn persoon. Kiezers zullen puur strategisch kiezen, niet ideologisch. Dat zie je aan de peilingen, maar ook aan de manier waarop partijen campagne voeren. Dat soort discours leidt opnieuw de aandacht af van de belangrijke thema’s: Israelisch-Palestijnse relaties, ongelijkheid, corruptie, antidemocratische tendensen, …
Een ander bizar element is dat er een discrepantie is tussen de verkiezingscampagne en wat er zich op straat afspeelt. Palestijnse huizen op de Westelijke Jordaanoever worden met de grond gelijk gemaakt, terwijl nederzettingen massaal uitgebreid worden. In Gaza en in het noorden wordt een dubieus defensiebeleid gevoerd, noem maar op.
Het is gewoon business as usual, alsof er helemaal geen verkiezingen zijn. En omgekeerd wordt er in de campagnes met geen woord gerept over deze kwesties. Die onthechting vind ik opmerkelijk. De gewone burger is de politieke malaise beu en worden apathisch. Ze lezen geen kranten meer, kijken niet naar het journaal. Ze spenderen veel tijd in Europa. Nu de sjekel zo sterk staat is het goedkoop voor ons om in euro te betalen.
Een wagen versierd met promo-materiaal van Netanyahu’s campagne. Het opschrift luidt: ‘Wij of zij: alleen de Likud, alleen Netanyahu!’
Credit: Heinrich-Böll-Stiftung
Arabische partij in de regering?
Sinds 2000 is er een grote vertrouwensbreuk tussen Ehud Barak en de Palestijnse gemeenschap. Toenmalig premier Barak was diegene die na de mislukte vredesonderhandelingen in Camp David de schuld in de schoenen van de Palestijnen schoof met de beruchte zin: ‘Er is geen partner voor vrede’. Dat werd haast als een mantra overgenomen door zijn opvolgers. De Israëlische vredesbeweging is er nooit echt van hersteld. Nu neemt hij deel aan de verkiezingen op een platform van vredesonderhandelingen, op basis van een tweestatenoplossing. Kan het vertrouwen nog hersteld worden?
Naomi Chazan: Barak heeft zich onlangs geëxcuseerd voor de dertien Palestijnse demonstranten die onder zijn bewind gedood werden in oktober 2000. Dat was een uitdrukkelijke voorwaarde van Meretz om te kunnen samenwerken. Het was een logische eerste stap. Ik hoop dat hij ook luid en duidelijk zal zeggen: ‘Er is wél een partner voor vrede.’ Dan kunnen onderhandelingen misschien volgen.
Hoe sterk zijn de banden tussen het kartel en de Joint List, een alliantie van vier partijen met voornamelijk Arabische leden?
Naomi Chazan: Meretz heeft altijd zeer goede relaties onderhouden met bepaalde elementen van de Joint List. Met Hadash en Ta’al was het altijd zeer fijn samenwerken in de Knesset. Met de islamistische Ra’am ligt dat moeilijker, aangezien Meretz een uitdrukkelijk seculiere partij is.
Bij het seculier-nationalistische Balad hangt het ervan af over welk thema het gaat. Deze week probeerden we een zogenaamde ‘reststemovereenkomst’ met de Joint List te tekenen. (In het Israëlische systeem kunnen twee partijen een akkoord bereiken om hun overgebleven stemmen te combineren, zodat een van hen een extra Knesset-zetel kan bemachtigen, red.) Dat ging niet door, omdat Balad met geen enkele Joodse partij zo’n deal wou sluiten.
‘Het is fundamenteel voor elke oprechte democratie dat alle partijen potentiële partners zijn in een regeringscoalitie’
Dat vind ik jammer. Persoonlijk zou ik graag een Arabische partij, of het nu in kartel is of afzonderlijk, in een centrumlinkse regering zien stappen. Voor mij zijn het stuk voor stuk legitieme partners. De Democratische Unie gaat daar niet voor terugdeinzen, bepaalde segmenten van Labor of de Blauw en Wit-partij zeker wel.
Denkt u dat de Israëlische publieke opinie klaar is voor een Palestijnse regeringsdeelname?
Naomi Chazan: Momenteel vrees ik van niet. Het is nochtans fundamenteel voor elke oprechte democratie dat alle partijen, tenzij die racistisch of gewelddadig zijn, potentiële partners zijn in een regeringscoalitie.
De prijs van de bezetting
U schreef ooit dat de Palestijns-Israëlische kwestie nauwelijks op tafel ligt tijdens verkiezingscampagnes, omdat er in de Israëlische maatschappij een diepe onwil heerst om de prijs te betalen die nodig is om de bezetting te beëindigen. Zijn Meretz en en de Democratische Unie daar wel toe bereid?
Naomi Chazan: Het korte antwoord is ‘ja’. Het lange antwoord is ingewikkelder. Tot voor kort waren de meeste Israëli’s ervan overtuigd dat de prijs van het status quo lager was dan de prijs van een onzekere vredesovereenkomst ergens in de toekomst. Mensen houden vast aan het bekende, zelfs als ze het onbehaaglijk vinden. Zodra ze het onaanvaardbaar vinden, willen ze misschien voor verandering gaan.
Volgens mij begint het tij stilaan te keren. Het besef groeit dat de prijs om het status quo van de bezetting te behouden, niets minder dan de ziel van Israël is.
‘Het status quo van de bezetting behouden? De prijs daarvoor is niets minder dan de ziel van Israël’
De liberale democratie heeft onder meneer Netanyahu een zware recessie ondergaan: populisme en autoritarisme maken hun opgang. Democratie is de sleutel tot Israëls toekomst. Die kan er niet zijn zolang ons land een ander volk onderdrukt, en hen basisrechten ontzegt. De bezetting is simpelweg onacceptabel.
Als de Democratische Unie vredesonderhandelingen wil opstarten en de natiestaatwet wil afschaffen, kan het niet zonder de Blauw en Wit-partij van Benny Gantz. Denk je dat die op dezelfde golflengte zit, wat die kwesties betreft?
Naomi Chazan: Gantz heeft gezegd dat hij de Joodse natiestaatwet enkel wil aanpassen. Ik weet het eerlijk gezegd niet. Blauw en Wit is zeer onduidelijk over haar standpunten. Sommige leden zijn het eens met ons over deze kwesties. Anderen zouden zo in Likud thuishoren.
De Unie beweert dat het Israëlisch links wil verenigen. Volgens de peilingen zal een rechts-religieuze coalitie onder leiding van Netanyahu, noch een centrumlinkse coalitie geleid door Benny Gantz, aan de magische 61 zetels voor een meerderheid raken. Ziet u de oprichting van het nieuwe kartel als een verenigende factor, of zal het de linkerzijde versplinteren?
Naomi Chazan: Bij kartelvorming gaat men ervan uit dat, door kleine partijen samen te brengen, het aantal stemmen automatisch verhoogd wordt. Voornamelijk omdat meer partijen de kiesdrempel zouden halen. Dus men verenigt er maar op los, want dat zou de linkerzijde vergroten.
Ik ga niet akkoord met die veronderstelling. Het doel van een kartel moet altijd zijn om inhoudelijke alternatieven te creëren voor de kiezer. Op die manier overtuig je kiezers, Misschien zelfs die aan de andere kant van het spectrum. En dat zijn de enige allianties die ertoe doen. Als er ook maar één zetel van het rechtse blok naar het linkse verschuift, zal het kartel een succes zijn.
Maar die aanname dat kartelvorming automatisch kansen verhoogt om coalities te vormen… Ik bestudeer bijna alle peilingen uitvoerig, maar ik zie het niet gebeuren. Ik merk enkel interne verschuivingen.
Dus de partijen zijn herschikt, er zijn enkele vlotte, nieuwe leiders, maar het is mogelijk dat er op 17 september niets gaat veranderen?
Naomi Chazan: Als er geen enkele beweging is tussen de kiezersblokken onderling, dan niet, nee.