Pablo Allende: ‘Ik wil de visie van mijn grootvader weerspiegeld zien in de nieuwe Chileense grondwet’

In oktober 2020, een jaar na de start van de oktoberrevolutie, was er opnieuw protest op de zogenaamde Plaza de la Dignidad (het Plein van de Waardigheid) in de Chileense hoofdstad Santiago.

Paulo Slachevsky (CC BY-NC-SA 2.0)

In april of mei stemmen de Chilenen over wie de nieuwe grondwet mag schrijven. De oude grondwet stamt uit de tijd van dictator Augusto Pinochet en werd vorig jaar in een referendum weggestemd, na maandenlange protesten. Pablo Sepúlveda Allende, kleinzoon van oud-president Salvador Allende was bij de protesten en is nu ook kandidaat om mee te schrijven aan de nieuwe grondwet. ‘De visie van mijn grootvader is de rode draad.’

‘Op mijn veertiende kwam ik voor het eerst in Chili, voor de officiële begrafenis van mijn grootvader Salvador’, vertelt Pablo Sepúlveda Allende. ‘Vlak na de terugkeer naar de democratie in 1990 konden wij, de familie Allende, terugkeren uit ballingschap in Mexico. Het volk kon eindelijk afscheid nemen van zijn president. Er stonden overal mensen met vlaggen.’

Als een van de kleinkinderen droeg de jonge Pablo de kist van de Chileense oud-president. Hoewel hij hem hij nooit heeft gekend, loopt Salvador Allende als een rode draad door zijn leven.

De eerste veertien jaar van zijn leven woonde Pablo Sepúlveda Allende met zijn familie in Mexico. Zijn familie was Chili ontvlucht, nadat op 11 september 1973 de dictator Augusto Pinochet aan de macht was gekomen. De democratisch verkozen socialistische president Salvador Allende kwam om bij de staatsgreep.

‘Allende was een symbool, ook voor onze familie. Mijn moeder, mijn tantes en mijn oma konden vanwege de pijn niet over hem praten, maar hij was altijd aanwezig’, vertelt kleinzoon Allende.

Erfenis Pinochet

De machtsovername door Pinochet betekende het einde voor het socialisme in Chili. Tijdens de dictatuur werden enkele ingrijpende hervormingen doorgevoerd. Het economische beleid werd vormgegeven door een groep economen, geschoold in Chicago onder Milton Friedman, een van de geestelijke vaders van het neoliberalisme.

In 1980 liet Pinochet de grondwet herschrijven. Onder de nieuwe grondwet vierde het neoliberalisme hoogtij: er was weinig ruimte voor regulering vanuit de politiek en de groeicijfers waren, althans op papier, indrukwekkend.

‘Een volk kan veel onrecht aan, maar bij vernedering houdt het op.’

Op zoek naar de steun van het volk kondigde Pinochet in 1988 een referendum af, waarbij Chili mocht kiezen of hij door mocht of dat er een transitie naar democratie kwam. Chili stemde tegen de dictator en de familie van Allende kon terugkeren naar het Zuid-Amerikaanse land. Maar ook nadat er een einde kwam aan Pinochets bewind werd het neoliberale model voortgezet.

‘Ondanks de groeiende economie was er al onvrede over het gebrek aan kansen voor een groot deel van de bevolking. De economie groeide, maar niet voor iedereen’, zegt Allende.

Hij vertrok na vier jaar, in 1997, naar Cuba. Daar studeerde hij geneeskunde. Na negen jaar ruilde hij Cuba in voor Venezuela. Vanop afstand zag hij hoe op 18 oktober 2019 protesten uitbraken in Chili.

Pablo Sepúlveda Allende studeerde geneeskunde in Cuba.

© Pablo Sepúlveda Allende

Een golf van protesten

Chili is een van de rijkste landen van Zuid-Amerika en tegelijk ook een van de meest ongelijke. Vergeleken met de buurlanden leven maar weinig Chilenen onder de armoedegrens. Toch kunnen maar weinig Chilenen onderwijs en kwalitatieve zorg betalen.

Een prijsverhoging van een metrokaartje van 30 pesos in de Chileense hoofdstad Santiago was de druppel die leidde tot de oktoberrevolutie.

‘Een volk kan veel onrecht aan, maar bij vernedering houdt het op’, verduidelijkt Allende. ‘De minister van Transport verdedigde de verhoging van de metrokaartjes door te zeggen dat mensen dan maar vroeger moesten opstaan.’

‘Chilenen schoten wakker uit de droom die hun jarenlang was voorgehouden.’

Studenten bestormden massaal metrostations zonder te betalen en politietroepen grepen hardhandig in. Steeds meer betogers sloten zich aan bij de studenten en op vrijdag 18 oktober 2019 legden gewelddadige protesten de hoofdstad plat.

Talloze metrostations gingen in vlammen op, winkels werden geplunderd en de regering van president Sebastián Piñera stuurde het leger de straat op. In de daaropvolgende dagen sloegen de protesten over op andere steden van het land.

De redenen voor de manifestaties liepen uiteen, maar ze kwamen neer op hetzelfde principe: burgers voelden dat ze decennialang mensonwaardig waren behandeld door het neoliberale systeem. Dat ordetroepen betrokken waren bij schendingen van de mensenrechten tijdens de protesten zorgde alleen maar voor meer volkswoede.

‘Het was rebellie. Chilenen schoten wakker uit de droom die hun jarenlang was voorgehouden. Piñera zei drie weken voordat de protesten uitbraken op televisie dat het land een oase was in Zuid-Amerika. Maar die oase kon door maar een klein deel van de bevolking bezocht worden’, zegt Allende.

‘Alles en iedereen kwam in die dagen samen. Vakbonden, studenten, ouderen en jongeren vonden elkaar. Het ging niet om die 30 pesos, maar om 30 jaar onrecht.’

Politiegeweld en mensenrechtenschendingen

Chili werd vanwege de economische cijfers lang beschouwd als hét succesverhaal van Zuid-Amerika. De protesten hielden het land maandenlang in hun greep. Op het hoogtepunt liepen 1,2 miljoen mensen mee in een mars in het centrum van hoofdstad Santiago.

De oppositie en de regering sloten een akkoord, in de hoop de rust in de Chileense straten te doen terugkeren. Er werd een referendum over een nieuwe grondwet beloofd. Maar de protesten gingen onverminderd door.

Maart 2020. Protesten hielden Chili maandenlang in hun greep.

Paulo Slachevsky (CC BY-NC-SA 2.0)

‘Ik kwam begin 2020 terug naar Chili', vertelt kleinzoon Allende. 'De rit van het vliegveld naar het centrum van Santiago was ongelooflijk. De brandende barricades, de kapotte verkeerslichten, de graffiti. Dit was nieuw voor mij. Het inspireerde mij, ik wilde hier deel van zijn.’

‘Het waren de jongeren, die de Pinochet-jaren nooit hadden meegemaakt, die doorgingen met protesteren.’

Allende, met zijn medische achtergrond, besloot zich bij de demonstranten te voegen. Hij werd een van de vele vrijwillige _brigadista_s, vrijwillige teams die medische ondersteuning gaven aan mensen die gewond raakten tijdens de protesten. Ze vormden een onderdeel van de goed georganiseerde, aanhoudende protesten,

‘Het was een zware, intense tijd', vertelt Allende. 'We zaten met ons team aan het plein waar alle protesten plaatsvonden. Als er iemand gewond raakte, waren wij vaak als eerste ter plaatse’.

En er raakten veel mensen gewond. Zo’n 400 betogers raakten (deels) blind door rubberkogels. Er vielen doden door politiekogels. Er werd gesproken van seksueel geweld, van martelingen. Vier mensenrechtenorganisaties deden onderzoek en kwamen tot dezelfde conclusie: er was sprake van grootschalige schendingen van de mensenrechten tijdens de protesten van 2019.

Oudere generaties in Chili dachten automatisch terug aan de dictatuur. Ook Allende maakte die vergelijking. ‘De avondklok, de militaire controleposten, laag overvliegende helikopters: ik merkte aan de ouderen om me heen dat ze doodsbang waren. Het waren de jongeren, die de Pinochet-jaren nooit hadden meegemaakt, die doorgingen met protesteren. Zij waren niet bang om aangehouden te worden’.

Kandidaat om de nieuwe grondwet te schrijven

In een akkoord tussen regerings- en oppositiepartijen werd besloten Chilenen in een referendum te laten stemmen over het opstellen van een nieuwe grondwet. Hoewel de eisen van betogers tijdens de protesten uit elkaar lagen, lag het fundament van de ongelijkheid in Chili volgens velen bij de grondwet van Pinochet.

In oktober 2020 werd het referendum gehouden. Een ruime meerderheid stemde vóór een nieuwe grondwet. Daarnaast werd besloten dat de grondwet geschreven zou worden door zelfgekozen vertegenwoordigers en niet door politici, uit wantrouwen tegen alles wat een politiek kleurtje heeft in Chili. (De verkiezing van die vertegenwoordigers staat gepland op 10 en 11 april, maar Piñera zal het parlement om uitstel tot mei vragen, red.)

Hoewel de eisen van betogers tijdens de protesten uit elkaar lagen, lag het fundament van de ongelijkheid in Chili volgens velen bij de grondwet van Pinochet.

Paulo Slachevsky (CC BY-NC-SA 2.0)

‘Het was nooit mijn plan om kandidaat-vertegenwoordiger te worden', zegt Allende. 'Ik ben geen lid van een politieke partij. Mede vanwege mijn familieband werd ik gevraagd. We willen de nalatenschap van Salvador Allende doen herleven. Door natuurlijke hulpbronnen te nationaliseren en zo de sociale rechten, waarvoor mensen protesteren, te kunnen betalen.’

‘De sleutel voor een waardig leven ligt in de rijkdommen die we al hebben.’

Pablo's grootvader nationaliseerde de koperindustrie in Chili, dat de meeste koperreserves ter wereld heeft. Eind jaren zestig werden de meeste kopermijnen in het land nog gerund door grote bedrijven uit de Verenigde Staten, maar onder Salvador Allende kwam daar definitief een einde aan. De staat kreeg een meerderheidsbelang in de Chileense koperindustrie, om zo sociale hervormingen te bekostigen.

‘Er vloeiden miljarden dollars aan Chileens koper naar het buitenland. Dat veranderde onder Allende. Nu gebeurt hetzelfde met het lithium. Dat is een zeer belangrijk materiaal dat nu wordt gewonnen door buitenlandse bedrijven.’

Lithium, door sommige economen het witte goud genoemd, is een belangrijk onderdeel van batterijen voor elektrische auto’s. Chili heeft na buurlanden Bolivia en Argentinië de grootste lithiumreserves ter wereld.

‘Het is niet mijn idee, maar dat van mijn grootvader Salvador. De sleutel voor een waardig leven ligt in de rijkdommen die we al hebben. We kunnen zo de waardigheid herstellen die het neoliberale systeem de Chilenen heeft afgepakt’, zegt Pablo. ‘Alleen zo kunnen we de sociale rechten garanderen die we in de afgelopen 30 jaar zijn kwijtgeraakt’.