‘Er zijn (te) weinig zwarte mensen in Europa’

Is het niet vreemd dat er zo weinig zwarte mensen in Europa leven, terwijl de Europese landen toch bijna heel Afrika hebben gekoloniseerd? Johny Pitts, zelf een Brit van gemengde komaf, trok Europa rond om zijn mede-burgers te fotograferen. Volgend jaar komt zijn boek uit.

Of zwarte Europeanen een eigenheid hebben, die ze bijvoorbeeld anders maakt dan Afro-Amerikanen, is een vraag die (zwarte) wetenschappers zich almaar vaker stellen. In het Britse Birmingham kan je vanaf volgend academiejaar een driejarig diploma behalen in Black Studies.

Na de jaarlijkse Black Europe Summer School, die al sinds 2008 jaarlijks plaatsvindt in Amsterdam, en andere initiatieven in onder meer Barcelona en Coimbra, heeft Europa dus zijn eerste meerjarige opleiding over zwarte mensen: een unicum in Europa.

Betoging ter herdenking van Silvio Meier, linkse activist gedood door neonazi’s (Berlijn)

© Johny Pitts

Ook het nieuwste boek van prof. Stephen Small focust op de zwarte Europeaan. 20 Questions and Answers on Black Europe bevat onder meer een schokkende vaststelling over hun geringe aanwezigheid op ons continent.

‘Wie toch kwam, deed dat naargelang de goesting van blanken - uit nieuwsgierigheid, voor het spektakel of om ondergeschikte economische posities in te vullen, en altijd draaide het om financiële of culturele uitbuiting’ (Stephen Small)

Zo weinig zwarten in Europa?!

Small berekende dat pakweg 46 Europese landen samen amper 7,2 miljoen zwarte inwoners tellen. Onder “zwart” rekent hij Europeanen die zichzelf identificeren als zwart, Afrikaan, van Afrikaanse komaf, enz. en roots hebben in Afro-Amerika of Sub-Sahara Afrika (dus geen Maghrebijnen, Indiërs, Pakistani, die soms ook wel onder het politieke black gerekend worden).

In België is het aantal zwarte mensen relatief beperkt. In de jaren zestig waren ze nog maar met enkele honderden, misschien omdat de Belgische economie toen veel zwakker was en ons land vooral Noord-Afrikanen en Zuid-Europeanen als goedkope arbeidskrachten rekruteerde. In 1991 waren er nog maar 12.000 zwarten en vandaag zijn het er nog altijd niet meer dan 250.000, weet Small. Een precies cijfer heeft hij niet, want in Europa houdt geen enkele natie, op Groot-Brittannië en Ierland na, statistieken bij op basis van ras.Het merendeel woont dan nog in amper twaalf Europese landen, die stuk voor stuk een gewelddadige koloniale en imperialistische geschiedenis achter de rug hebben. Op een totale bevolking van 770 miljoen Europeanen, is 7 miljoen zwarte mensen in 46 landen eigenlijk weinig, schrijft Small. Tot aan de tweede helft van de 20ste eeuw, toen Europese landen honderdduizenden Afrikanen binnenhaalden als goedkope arbeidskrachten of kanonnenvlees voor hun oorlogen, waren het er zelfs nog véél minder.

Eeuwige vreemden

Is het niet vreemd, vraagt de auteur zich af, dat ondanks eeuwen kolonisatie in Afrika en Amerika het zolang duurde vooraleer er meer zwarte mensen naar Europa kwamen. Het Britse rijk hield op het einde van de negentiende eeuw toch zowat 25 % van de wereldbevolking onder de knoet, waaronder miljoenen Afrikanen.

‘Wit racisme’, zegt Small. ‘Europese staten hebben systematisch zwarte mensen geweerd. Europese regeringen hadden geen interesse om ze naar Europa te halen of ze hadden er geen belang bij zwarten binnen hun grenzen toe te laten. Wie toch kwam, deed dat naargelang de goesting van blanken - uit nieuwsgierigheid, voor het spektakel of om ondergeschikte economische posities in te vullen, en altijd draaide het om financiële of culturele uitbuiting.’

Afrika-museum in Tervuren (België) kort voor het dichtging voor renovatie

© Johny Pitts

‘Het dominante discours in heel Europa schildert ons, zwarten, nog vooral af als immigranten uit onderontwikkelde landen, die gastvrij zijn onthaald in Europa, zich al dan niet met succes aanpassen aan de Europese levensstijl, politiek, cultuur en toch wel dankbaar mogen zijn voor de verdraagzaamheid en gastvrijheid van Europeanen (lees “witte mensen”)’, aldus Small. ‘In de ogen van niet-zwarte Europeanen, hebben wij de status van permanente vreemden’.

Afro-peaan

Steeds meer zwarte Europeanen laten dat niet meer over hun kant gaan. De Britse televisiemaker, fotograaf en schrijver Johny Pitts is één van hen. ‘Ik ben van gemengde origine, want mijn moeder is blank. En zelfs al heeft mijn vader een medaille voor moed mogen ontvangen, na de Tweede Wereldoorlog, toch krijg ik tijdens Poppy-dag (nvdr. “Wapenstilstand”, herdenking van de Eerste Wereldoorlog) opmerkingen naar mijn hoofd: “Keer terug vanwaar je komt!” Ik voel me Europeaan, hou van Europa, maar ons anders zijn, is van ons gezicht af te lezen.’

Pitts is één van de niet-academici die zoekt naar gemeenschappelijke trekken van wat hij en sommige anderen de Afro-peaan of Afro-Europeaan zijn gaan noemen. Pitts runt zelfs een gelijknamige website afropean.com en de Facebook-pagina “Afropeanculture”.

Johny Pitts: Het zou simplistisch zijn te stellen dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten omdat we zwart zijn. Somaliërs kunnen best veel onenigheden hebben met Eritreëers, om maar iets te zeggen. Of sommige zwarten hebben een paspoort of andere privileges en misschien geen oog voor wie harder moet knokken.

‘Europa doet net voldoende om zwarten koest te houden, maar het laat de glazen plafonds wel intact’ (Johny Pitts)

De lange schaduw van de holocaust

Toch meent hij dat er voldoende verschillen zijn om zwarte Europeanen niet op één hoopje te gooien met, bijvoorbeeld, Afro-Amerikanen.

Dat schrijft ook Stephen Small. Afro-Amerikanen zijn vooreerst met veel meer én ze leven vaak samengepakt, terwijl er in Europa geen echte ghetto’s of steden zijn met een meerderheid aan zwarte stemmers. Ook daardoor hebben zwarte burgers altijd minder druk kunnen zetten op de Europese politiek. In 2017 waren er trouwens amper 22 zwarte nationale politici in de twaalf landen met het grootst aantal zwarte burgers.

Kenya Fried Chicken in Firth Park (Sheffield), waar Johny Pitts opgroeide

© Johny Pitts

Wat volgens Johny Pitts ook verklaart waarom zwarte Europeanen niet zo vocal zijn noch zo eensgezind een vuist maken tegen hun achterstelling, is het ontbreken van een kantelmoment als de Amerikaanse burgerrechtenbeweging én ook de lange schaduw van de Tweede Wereldoorlog.

Johny Pitts: De holocaust staat in alle geschiedenisboeken, maar wie leert er op school over de tien miljoen Congolezen die onder Leopold II verminkt en vermoord zijn? De Tweede Wereldoorlog en het trauma van de holocaust overschaduwen de slavernij en het kolonialisme. Bovendien verzorgt Europa zijn PR ook goed. Het doet nog altijd of het niet schuldig is aan de ideologieën die het heeft uitgevoerd en tot op vandaag speelt het zwarte gemeenschappen uiteen, bijvoorbeeld door subsidies toe te kennen aan nieuwe haarden van verzet die zo algauw gedepolitiseerd raken. Onder meer daarom weigerden de zwarte archieven van Suriname, in Nederland, steun van de overheid. Europa doet net voldoende om zwarten koest te houden, maar het laat de glazen plafonds wel intact.

Studentenbetoging in de Italiaanse hoofdstad Rome.

© Johny Pitts

Koffietafelfotoboek

Een paar jaar terug reisde Pitts Europa rond, op zoek naar zwarte medeburgers, met zijn reflexcamera in de aanslag.

Wat aanvankelijk een fotoboek voor op de koffietafel moest worden, met hipsters, knappe koppen en ondernemende lieden, werd een veel complexer reisverslag.

‘De voorstelling van zwarte mensen, gaat verrassend weinig over de alledaagsheid der dingen’ (Johny Pitts)

Johny Pitts: Ik wilde eerst zwarte Europeanen portretteren van de tweede generatie, mensen die hier wonen en onuitwisbaar verweven zijn in het culturele weefsel van Europa. Ik had zwarte academici in gedachten, kunstenaars, fashionistas: allemaal mensen die het erg goed deden. Ik zou hun verhaal vertellen en dit soort black excellence promoten, want dat komt veel te weinig aan bod in de media. Maar door die ontmoetingen ben ik altijd naar de geschiedenis teruggeleid, en naar minder mooie kanten van de medaille. Zoals in Lissabon, toen ik terecht kwam in Cova da Moura.

De (zwarte) alledaagsheid der dingen

De Pijp, Amsterdam

© Johny Pitts

Cova da Moura is een illegale nederzetting aan de rand van Lissabon, die ontstond toen Portugal Afrikanen - vooral Kaapverdiërs - liet overkomen als bouwvakkers.

Boek verschijnt met Brexit Als alles naar plan verloopt, zal het vele malen aangekondigde en uitgestelde boek van Pitts in 2019 gepubliceerd worden. Hij geeft een symbolische draai aan zijn lange lijdensweg om een uitgever te vinden. ‘Het boek komt uit, net in de maand waarop Groot-Brittannië uit de Europese Unie stapt. Ik wil in het boek behalve foto’s en verhalen, ook een lijst publiceren van organisaties waar mensen ondersteuning kunnen zoeken en elkaar vinden. Zeker als Europa uiteenvalt, zullen zwarten nood hebben aan solidariteit en netwerken, om zichzelf te handhaven ten overstaan van het rechtse populisme dat om zich heen grijpt.’Johny Pitts: Je waant je in de sloppenwijken van Rio de Janeiro. De locatie is gebouwd na de onafhankelijkheid van Kaapverdië en na de val van het Salazar-regime. Omdat Portugal zijn kolonies verloren had en verlegen zat om goedkope arbeidskrachten, kwamen er veel Kaapverdiërs naar Lissabon. Maar ze kregen geen legale plek om te wonen.

Hij gaf zowel black excellence als zwarte misère een plek in zijn reisverslag. Net die mengeling toont volgens hem de essentie van zwart Europa.

Johny Pitts: Telkens je een beeld van zwarten krijgt, is het in superlatieven. Ofwel zijn we great black footballers, ofwel “grote” zwarte muzikanten, ofwel zijn we immigranten die jobs komen stelen. Uit mijn foto’s en verhalen spreekt een soort banaliteit, een alledaagsheid. Zwarte Europeanen zijn noch de slechterik, noch het slachtoffer, noch de helden. Het zijn gewoon mensen die in Europa hun leven proberen leiden, net als u en ik, en nooit elders heen zullen gaan. Ik voel mij een deel van Europa. Ik ben hier opgegroeid. We are here and we ain’t gonna go anywhere anytime soon. Het kwetst mij diep dat Europa dat niet kan aanvaarden.