‘Een uitzonderlijk liefdesverhaal’: Nasima werd geëvacueerd uit Kaboel, maar haar man bleef achter

Meer dan 1400 mensen heeft het Belgische leger weggehaald uit Afghanistan, toen de Taliban in augustus 2021 er de macht grepen. Maar wat moeten de achterblijvers? Nasima werd geëvacueerd, haar man niet. ‘Illegaal naar Europa reizen is veel te gevaarlijk’, pepert ze hem in. ‘Maar ik wil je niet vertellen wat hij nu al allemaal heeft moeten doorstaan.’

‘Elke avond val ik in slaap terwijl Mahdi naar me kijkt. Dat geeft me rust.’ Met haar gsm naast haar hoofdkussen, videobellend, alsof hij naast haar ligt: enkel zo kan Nasima de rust en de slaap vinden.

Nadat de Taliban op 15 augustus 2021 de Afghaanse hoofdstad Kaboel innamen, volgde een ongeziene evacuatie vanop de luchthaven, die op dat moment nog enkele dagen door NAVO-troepen beschermd werd. Door de chaos vielen verschillende doden in de buurt van de luchthaven. Dagenlang probeerden mensen voorbij de barricades van de Taliban te raken. Bij een bomaanslag bij de luchthaven vielen meer dan 170 doden.

Uiteindelijk zouden tussen 15 en 31 augustus zo’n 120.000 mensen via de luchtbrug het land uit worden gevoerd. Ook het Belgische leger evacueerde: met operatie Red Kite redde het 1439 mensen. Een meerderheid van de geëvacueerden had de Belgische nationaliteit of beschikte over wettige verblijfsdocumenten voor België. Naar schatting 400 van hen hadden dit nog niet.

De Afghaanse Nasima Bahar was een van geëvacueerden bij operatie Red Kite. Ze werkte in Afghanistan voor de Belgische vrouwenrechtenorganisatie Moeders voor Vrede en moest samen met haar collega’s vier keer proberen voor ze op de luchthaven van Kaboel kon raken. Het waren bange dagen. Ze is intussen een jaar erkend als vluchtelinge in ons land.

Nasima, haar collega’s en een groep familieleden haalden de vlucht. Maar Nasima’s man Mahdi niet. Vijftien maanden na de Belgische reddingsoperatie, meer dan een jaar na haar erkenning als vluchteling, zit hij nog steeds vast in een administratieve tussenzone. Hij is een van de achterblijvers voor wie de deur te vroeg sloot.

Bevrijd uit een kindhuwelijk

Amper drie maanden was Nasima aan de slag bij Moeders voor Vrede toen de hoofdstad viel. Binnen die organisatie was de ongerustheid over de toenemende macht van de Taliban al langer groot, omdat de VS in 2020 rechtstreeks een vredesakkoord hadden afgesloten met de Taliban — zonder inbreng van de Afghaanse regering of van vrouwen. Maar de snelheid waarmee de islamistische beweging het land weer in handen nam, verraste iedereen.

Nasima’s toekomst zag er enkele maanden eerder nochtans niet slecht uit. Ze had een baan, was verliefd en pas getrouwd. En dat was niet vanzelfsprekend geweest voor een gescheiden vrouw. Ze is een twintiger, maar was — net als veel vrouwen — op erg jonge leeftijd al uitgehuwelijkt. Toen ze moest trouwen met de schoonbroer van haar oom, was ze amper vijftien.

‘Al op de huwelijksdag zei hij me dat ik maar een dorpsmeisje was en dat ik niet wist hoe ik me moest gedragen als vrouw.’ Haar man woonde in Europa en keerde daar twee weken na het huwelijk al naar terug. Zij bleef achter, als huismeid van haar schoonfamilie. ‘Dagelijks werd ik vernederd en mishandeld. Toen mijn ouders mij zagen, duidelijk verwond in mijn gezicht, moest ik zeggen dat ik van de trap gevallen was.’

De eerste twee jaar van het huwelijk mocht Nasima van de schoonfamilie niet meer naar school. ‘Mijn man en schoonfamilie vonden dat een verspilling van tijd en geld.’ Maar dankzij druk van haar eigen familie kon ze uiteindelijk toch haar middelbare school afmaken.

Studeren in Kaboel

‘Mijn eerste man stuurde zelfs foto’s van een andere vrouw en zei me dat zij mooier en slimmer was.’

‘Ik wilde nadien verder studeren. Uiteraard ging de schoonfamilie daar niet mee akkoord.’ Maar haar eigen familie steunde haar. ‘Mijn ouders waren zich bewust van mijn ongeluk. Ze hebben toch mijn studiegeld betaald, en daardoor hebben ze zich veel problemen op de hals gehaald.’

De jonge vrouw vertrok uiteindelijk naar Kaboel om er Rechten te studeren. Haar ouders kwamen door die keuze in de problemen, en het hele gezin moest uiteindelijk het dorp verlaten en naar de hoofdstad verhuizen.

‘Mijn man stuurde me toen veel haatberichten. Hij stuurde zelfs foto’s van een andere vrouw en zei me dat zij mooier en slimmer was.’ De herinneringen ophalen aan deze moeilijke periode in haar leven doet tranen opwellen.

Nasima’s ijver leverde, ondanks die moeilijkheden, uitmuntende schoolresultaten op. Ze blonk uit in haar eerste jaar Rechten aan de Gawharshad-universiteit, een vrouwvriendelijke instelling opgericht door de Afghaanse politica en vrouwenrechtenactiviste Sima Samar. Daardoor kreeg ze een studiebeurs en kon ze haar opleiding verderzetten. Haar studiekosten voor de komende studiejaren waren gedekt en dat ontlastte haar familie financieel.

Niet lang na die opsteker ontsnapte Nasima nipt aan een drama. ‘Ik kreeg een bericht van mijn man: we moesten praten. Hij was in het land en vroeg me naar huis te komen.’ Zijn toon was vriendelijk, Nasima twijfelde. Ze wilde hem nog uitleggen hoe belangrijk die studies voor haar waren, en hoe het voor hele familie een goede zaak kon zijn.

‘Maar mijn schoonzus redde me. Ze waarschuwde me dat ik zou worden opgewacht door mijn man en familieleden. Mijn man zou opnieuw trouwen die dag. Ze wilden mij publiek vernederen.’

Vanaf die dag ging Nasima als gescheiden vrouw door het leven. Een statuut dat een vrouw in Afghanistan, zelfs vóór de machtsgreep van de Taliban, erg kwetsbaar maakt.

Liefdeshuwelijk

Maar Nasima bleef niet bij de pakken neerzitten. Als studente werkte ze al voor de belastingdienst, en ze spaarde om snel haar eigen leven te kunnen uitbouwen. Niet lang nadat ze afstudeerde, opende ze een restaurant.

‘Het restaurant zelf werd geen groot succes’, vertelt ze. Maar het veranderde haar leven wel, en haar glimlach spreekt boekdelen wanneer ze foto’s van de openingsavond toont. ‘Dit is Mahdi. Hij speelde en zong op de avond van de opening.’

Mahdi werd de man met wie ze ze uit liefde huwde, enkele weken voor haar vlucht uit Kaboel. Hij was een professionele muzikant die ze leerde kennen via gemeenschappelijke vrienden.

‘Ik wist niet dat ze getrouwd was’, getuigt Razia Arefi, directrice voor Moeders voor Vrede in Kaboel. ‘Vreemd is dat helemaal niet. Wij zijn gewoonlijk erg discreet over ons privéléven. En ze was nog niet lang bij ons aan de slag.’

‘Ik ben ook getrouwd zonder groot feest’, vertelt Nasima. ‘De familie van Madhi was het niet eens met zijn keuze voor een vrouw die al eens gehuwd was. En mijn vader was niet blij met een muzikant’, lacht ze. ‘Maar zijn familie woonde in Iran, dus hij was wat vrijer in zijn keuzes.’

‘En ik had de steun van mijn moeder. Zij was erg blij voor me. En mijn vader volgde uiteindelijk. Hij was er op de dag van het huwelijk.’

‘Mahdi en ik zijn verliefd. In zijn liederen bezingt hij ook steeds de liefde. Hij gelooft daar echt in.’

Toen de Taliban de hoofdstad innam, werd het hele team van Moeders voor Vrede op de Belgische evacuatielijst gezet. De anderen konden ook hun echtgenoot en kinderen meenemen. Maar Nasima’s kersverse echtgenoot stond niet op de lijst. ‘Simpelweg omdat ik het niet wist’, vertelt haar voormalige directrice Razia Arefi. Die dagen waren erg chaotisch, legt ze uit. ‘Het moest allemaal erg snel gaan.’

Pas na de evacuatie, toen ze goed en wel was aangekomen in België, stortte Nasima in. Ze huilde de eerste weken elke dag. ‘Toen pas hoorde ik haar verhaal en dat van Mahdi’, legt Arefi uit.

‘Hun verhaal is erg uitzonderlijk. Een liefdeshuwelijk is zeldzaam in ons land’, vindt ze. Sinds de evacuatie beschouwt Aerfi zichzelf niet langer als baas maar als vertrouwenspersoon van Nasima. ‘Hier leerden we elkaar echt kennen. We moeten hier allemaal opnieuw van nul beginnen.’

Geen papieren voor gezinshereniging

Het gemis van Mahdi viel Nasima de eerste weken bijzonder zwaar. Na een traumatiserende evacuatie miste ze zijn schouder om bij uit te huilen. De schrik om wat er met Mahdi kon gebeuren, hield haar elke nacht wakker.

Kort na de machtsovername vielen de Taliban Mahdi’s muziekstudio binnen. Ze vernielden zijn opnameapparatuur en instrumenten. Bang sloeg de muzikant op de vlucht naar buurland Pakistan. Vervolgens was hij aangewezen op de erg omslachtige procedure van gezinshereniging. Het was de enige legale manier om herenigd te worden met zijn vrouw in België.

‘Het vreemdelingenrecht gaat uit van “kloppen voor je binnenkomt_”._ Maar de toegang is in de praktijk zo moeilijk, tot zelfs praktisch onmogelijk.’

Maar zekerheid dat het zal lukken, heeft hij niet. Het Belgische vreemdelingenrecht gaat uit van ‘kloppen voor je binnenkomt’, legt Robin Duyck uit, de Ieperse advocaat waar Mahdi een beroep op doet. ‘Men vraagt dat je via een legale weg naar hier komt. Dus: door een visum aan te vragen via de Belgische diplomatieke post in het land van herkomst.’

Maar de toegang daartoe is in de praktijk heel moeilijk, tot zelfs praktisch onmogelijk, ervaart de advocaat. ‘Staatssecretaris Nicole de Moor (voor Asiel en Migratie, CD&V, red.) meent dat het de doelstelling is om een visum- of verblijfsaanvraag te kunnen indienen zonder advocaat. Maar in vele gevallen is bijstand noodzakelijk.’

Beroep doen op een advocaat is dus geen overbodige luxe bij gezinshereniging. Mahdi heeft één jaar de tijd om na Nasima’s erkenning als vluchteling onder versoepelde voorwaarden met haar herenigd te worden. Een voorbeeld van die versoepeling: bij gezinshereniging moet je normaal gezien een vast arbeidscontract voorleggen en inkomen van minstens 1845,48 euro netto kunnen bewijzen, Nasima moet dat als pas erkend vluchteling (nog) niet.

Die uitzondering is uiteraard een voordeel voor het koppel. Maar in de praktijk halen veel mensen de maximumtermijn van één jaar niet. Het lukt bijvoorbeeld niet om op tijd de juiste documenten bijeen te krijgen, of er zijn fysieke beperkingen om tot bij de dichtstbijzijnde diplomatieke post te raken. In veel gevallen — zoals voor Afghanen — ligt die in een buurland. Het is een probleem dat ook het federaal asielcentrum Myria recent nog benadrukte.

‘Faciliterende maatregelen zijn nodig,’ schreef het centrum in een recent advies, ‘om te vermijden dat het recht op gezinshereniging omwille van praktische redenen voor Afghanen onrealiseerbaar wordt.’

België besteedt de registratie van visumaanvragen in het buitenland vaak uit aan privébedrijven.

‘Er zitten veel verschillende schakels in de beslissingsketen’, legt Duyck ook uit. België besteedt bijvoorbeeld de registratie van visumaanvragen vandaag vaak uit aan privébedrijven. In Pakistan moet je bijvoorbeeld de aanvraag indienen bij Gerry’s Visa. In andere landen is dat soms VFS Global of TLScontact. ‘Het komt geregeld voor dat de aanvragers er niet het juiste advies krijgen van de lokale werknemers van die privébedrijven. Zo heb ik hier een dossier liggen waarbij het dáár al fout liep.’

Mahdi gaf zijn dossier af bij Gerry’s Visa in Islamabad, Pakistan, dat bezorgde zijn dossier aan de Belgische ambassade en die maakte het dan weer over aan de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) in ons land. Terwijl Nasima haar gedachten verzette in de Nederlandse lessen en in België het plezier van schilderen ontdekte, verstreken de maanden waarin het koppel gescheiden leefde.

De Dienst Vreemdelingenzaken moet binnen de 9 maanden een antwoord formuleren op de aanvraag tot gezinshereniging, maar kan die termijn twee keer laten verlengen, tot maximaal 15 maanden. De rechtbank kan beslissingen van DVZ ook annuleren, en dat gebeurt in dossiers van gezinshereniging vaker dan gemiddeld. In dat geval begint de wachttijd opnieuw van voren af aan.

Terug naar af

Mahdi’s eerste aanvraag tot gezinshereniging werd uiteindelijk afgewezen. Omdat de huwelijksakte geen handtekeningen van het echtpaar en van de getuigen bevatte én niet gelegaliseerd is, valt te lezen in het oordeel.

Een akte laten legaliseren is een noodzakelijke procedure om het document in het buitenland waarde te geven. Het betekent in de praktijk dat je een keten van handtekeningen en stempels moet vragen bij instanties, waaronder het Afghaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Zo krijgt een binnenlands document van de derdelander buitenlandse waarde, zeg maar.

Voor Afghaanse vluchtelingen is het bijzonder moeilijk om toegang te krijgen tot documenten, en de relatie met hun eigen overheidsinstanties is momenteel niet vanzelfsprekend. Daarom moeten ook niet gelegaliseerde documenten kunnen worden ingediend, is momenteel de richtlijn voor DVZ. Het federaal asielcentrum Myria herhaalde in zijn advies dat DVZ zelf een onderzoek moet voeren naar de echtheid en waarde van die documenten.

Voor Afghaanse aanvragers toont men meer flexibiliteit voor ontbrekende of niet gelegaliseerde documenten, zo klinkt het ook bij de woordvoerder van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor.

‘Helaas moet men vaak dezelfde beslissingen vernietigen.’

Toch struikelde DVZ in het geval van Nasima en Mahdi over de huwelijksakte. Advocaat Duyck verduidelijkt: ‘Naar mijn oordeel was die beslissing onvoldoende gemotiveerd. Indien het gaat over een erkend vluchteling, en de akte volstaat niet, dan moet de Dienst Vreemdelingenzaken op een andere manier nagaan of het huwelijk echt is. Dat is hier niet gebeurd.’

Een correcte uitvoering van de procedure zou betekenen dat Mahdi verhoord zou worden op de Belgische ambassade in Pakistan, en Nasima door de politie bij ons in België. ‘Zonder dergelijk onderzoek is de beslissing dus niet wettig’, legt Duyck uit. De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) gaf hem gelijk en de beslissing is intussen vernietigd.

‘De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen voert goed werk uit,’ ervaart Duyck, ‘maar moet helaas vaak dezelfde beslissingen vernietigen. Omdat steeds weer dezelfde schendingen begaan worden. Dat is frustrerend.’

De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen kan bovendien niet méér doen dan de beslissing vernietigen. De Dienst Vreemdelingenzaken moet het dossier wel opnieuw behandelen, maar nieuwe stukken kunnen niet worden toegevoegd. Zoals de huwelijksakte van Nasima en Mahdi, die ondertussen wel kon worden gelegaliseerd.

Een hoop kosten

In de hoop nieuwe problemen te vermijden, kiest het koppel ervoor om die intussen gelegaliseerde akte te laten toevoegen. In de praktijk betekent dit dus wel een nieuwe aanvraag, en dus dat ze alle kosten opnieuw moeten maken. Mahdi moest opnieuw alle dossierkosten betalen, opnieuw een medisch onderzoek laten uitvoeren en bekostigen, opnieuw administratiekosten aan Gerry’s Visa betalen.

’Twee keer de visumaanvraag indienen kostte 360 euro’, rekent Nasima mee. ‘Gerry’s Visa mag ook administratieve kosten aanrekenen, goed voor nog eens 90 euro. Medische testen kostten 250 euro. Mijn documenten hebben 418 euro gekost. Maar dan is er nog het verblijf in Pakistan en het visum om daar te mogen verblijven.’

‘Ik wil niet vertellen wat hem al allemaal overkomen is, uit schrik dat ze het hem opnieuw aandoen.’

Want ook in Pakistan mag Mahdi niet onwettig verblijven en moeten zijn papieren in orde zijn. ‘Toen Mahdi in Pakistan aankwam, had hij geen papieren. Hij kon zijn identiteit niet eens bewijzen. Dus nam hij veel risico’s om terug te gaan naar Afghanistan, om daar aan papieren te raken. Meer kosten werden gemaakt.’

Een visum voor Pakistan moest zijn veiligheid verhogen, hoopte hij. Over wat haar man precies overkwam, blijft ze liever cryptisch. ‘Dat wil ik niet vertellen, uit schrik dat ze het hem opnieuw aandoen. Maar hij heeft al erge dingen meegemaakt’, deelt ze. De schrik dat hem nog nieuw geweld te wachten zou kunnen staan, is groot.

‘Het móet legaal kunnen’

De legale weg naar hereniging met Nasima zou de juiste keuze moeten zijn, gelooft zij nog steeds. ’Illegaal naar Europa reizen is veel te gevaarlijk. Het moet op deze manier.’

In september slaagde Mahdi erin een nieuwe aanvraag bij Gerry’s Visa in te dienen, voor de deadline van een jaar verstreken was. ‘De advocaat zegt ons dat we rekening moeten houden met het feit dat de Dienst Vreemdelingenzaken opnieuw een negatieve beslissing zou nemen.’ Het is voor Afghanen erg moeilijk de slaagkansen in dossiers van gezinshereniging in te schatten, schrijft ook het federale migratiecentrum Myria.

Indien de beslissing opnieuw negatief is, kunnen we misschien pas opnieuw een aanvraag indienen wanneer ik een vast contract heb, met voldoende inkomen,’ weet Nasima. Ze hoopt op het beste, maar houdt rekening met het slechtste.

‘Ik heb geen spijt dat ik geëvacueerd werd. Want door mijn werk voor een vrouwenrechtenorganisatie was ik in Afghanistan niet veilig. Zelfs vrouwen die niet voor ngo’s werkten, zijn er nu niets meer waard. Ook Mahdi niet, als muzikant.’

Met haar diploma als juriste is Nasima in België nog weinig, weet ze. ’Maar ik werk verder aan mijn Nederlands en heb recent een tentoonstelling georganiseerd. Ik diende een aanvraag in bij het OCMW om een opleiding haartooi of boekhouding te mogen volgen, maar die werd afgewezen. Nu focus ik mij erop om zo snel mogelijk een job te vinden.’

Hoe voller haar dagen, hoe minder de onrust in haar hoofd en hart kan woekeren, legt ze uit.