Natalie Sabanadze: ‘Georgië heeft geen andere keuze dan bij de Europese Unie te horen’

Ambassadrice Natalie Sabanadze met voormalig Europees president Herman Van Rompuy.

© Embassy of Georgia to the Kingdom of Belgium​

Tussen de Zwarte en de Kaspische Zee ligt een klein landje dat Rusland van Turkije scheidt: Georgië. Met vijf miljoen inwoners, een unieke taal en een eeuwenoude geschiedenis zag het al Perzen, Romeinen, Arabieren, Mongolen, Turken en Russen komen. 25 jaar na de onafhankelijkheid van de Sovjetunie vindt het land dat de tijd rijp is voor opname in de Euro-Atlantische grootmacht.

Natalie Sabanadze werkte eerder als Hoge Commissaris voor Nationale Minderheden bij de OVSE. Ze studeerde in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Ze specialiseerde in nationalisme en schreef het boek “Globalisering en Nationalisme: Georgië en Baskenland”. In 2013 werd ze Georgisch ambassadeur bij de Europese Unie.In mei 2013 werd Natalie Sabanadze aangesteld als ambassadrice van Georgië bij de Europese Unie. Een half jaar later brak het conflict tussen Oekraïne en Rusland uit en tuimelde de regio in een diepe crisis. Vijf van de zes landen van het Oostelijke Partnerschap – een samenwerkingsverband tussen de EU en Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, Moldavië, Oekraïne en Wit-Rusland – hebben nu bevroren conflicten op hun grondgebied.

Georgië draagt de gevolgen, maar zet vastberaden door en is al jaren het meest succesvolle land van het Oostelijk Partnerschap. De verkiezingen van vandaag zullen die richting niet veranderen. Zowel regeringspartij Georgische Droom als oppositiepartij Verenigde Nationale Beweging zijn uitgesproken pro-Europees. De hele politieke leidersklasse staat vierkant achter de prowesterse koers.

Maar de verkiezingen zijn om verschillende andere redenen mogelijk de kers op de taart van een historisch proces.

Europese Unie

De Georgische minister van Buitenlandse Zaken Mikheil Janelidze zei onlangs in Brussel: ‘Na 25 jaar hebben we het imago van post-sovjetland afgeschud en bereikten we de status van EU-integratieland.’ In een tijd waarin EU-lidstaten hun lidmaatschap fundamenteel in vraag stellen, moeten we nieuwe kandidaten deze vraag stellen: waarom wil Georgië lid worden van de EU?

Sabanadze: Goede vraag. Voor ons is het vanzelfsprekend, maar het is goed om erover na te denken. De EU staat voor een beschavingsmodel van politieke ontwikkeling: de democratische rechtsstaat. Voor jou is dàt dan weer vanzelfsprekend, maar de sociale en politieke relaties binnen de EU-lidstaten zijn voor ons een zichtbaar model om naar te streven.

De prikkel van EU-lidmaatschap heeft ons geen windeieren gelegd. Georgië was na de val van de Sovjetunie een falende staat. Nu is kleine corruptie zo goed als volledig verdwenen uit het publieke leven, zijn er checks and balances in de overheid, is er een sterke oppositie en een invloedrijke civiele maatschappij. Daar gaat het om, niet om per se lid van de club te zijn.

**Natalie Sabanadze: ‘**De prikkel van EU-lidmaatschap heeft ons geen windeieren gelegd. Dankzij het pad naar EU-lidmaatschap is Georgië onherkenbaar veranderd.’

© Bernal Revert​

Als de rechtsstaat het model is waar nieuwe landen naar opkijken als een beschermende cocon, hoe kijk je dan naar bestaande EU-lidstaten die de rechtsstaat afbouwen, zoals Polen en Hongarije? Die landen bouwen de persvrijheid af, Georgië bouwt ze op omdat het een voorwaarde is om toe te treden.

Sabanadze: Als je buiten de EU bent en lid wil worden, is er een heel sterke prikkel om te hervormen en de rechtsstaat uit te bouwen. De transformerende kracht van de EU is er nog steeds, ook al gelooft de EU er zelf niet meer in. Vroeger was er uitbreidingsoptimisme in de EU, en een sterke bereidheid om toe te treden in Oost-Europa.

Nu is die perfect match er niet meer: er is uitbreidingsmoeheid in de EU, maar in Oost-Europa is er nog altijd een sterke bereidheid om toe te treden. De EU gelooft zelf minder in de eigen aantrekkingskracht, en dan ga je die zelf ook makkelijker ondergraven.

‘Als een land te snel lid wordt, verdwijnt de hefboom en zijn politici minder gemotiveerd om te hervormen. Wij zijn niet gehaast.’

Door die perfect match is de EU misschien overmoedig geworden. Zijn sommige lidstaten te snel lid geworden, voor ze klaar waren om een rechtsstaat te worden? Welke lessen leert Georgië uit de toetreding van Bulgarije, Roemenië en Kroatië?

Sabanadze: Dat, als een land te snel lid wordt, de hefboom verdwijnt en politici minder gemotiveerd zijn om te hervormen. Het Europees Parlement liet ons toe lidmaatschap aan te vragen, maar wij zijn niet gehaast. Georgië, Moldavië en Oekraïne zijn op het niveau van een associatie met de EU, nog geen kandidaat-lidstaten.

Anderzijds, als we té lang wachten, verdwijnt de hefboom ook en verliezen we misschien een historische kans. Ons probleem is veiligheid. Hoe langer we buiten de EU blijven, hoe riskanter het wordt dat een ander integratieproject zich aandient.

De Euraziatische Economische Unie?

Sabanadze: Inderdaad. In onze regio zijn er rivaliserende integratiemodellen.
De EU is niet het enige zwaartepunt in de regio. Sinds 2015 heeft de Europese Unie concurrentie uit het oosten, namelijk de Euraziatische Economische Unie. Alleen legt deze unie Russische economische en politieke dominantie op.

Er zijn EU-lidstaten en Europese partijen die beweren dat de EU ook een dominantie oplegt. Lid worden van de EU vereist ook dat je soevereiniteit opgeeft.

Sabanadze: Dat klopt, maar wij zien de EU niet als een dominerende macht. Vrijwillig soevereiniteit afgeven en hervormingen doorvoeren in ruil voor meer voordelen, is een heel andere dynamiek dan soevereiniteit afgeven na intimidatie. Bovendien is er in de Georgische samenleving een brede consensus dat we bij de EU willen horen, ondanks de zware prijs.

Is een driehoeksrelatie niet beter, in plaats van een clash tussen verschillende integratieprojecten? Georgië heeft niet de luxe om zoals België ver van een rivaliserende supermacht te liggen. Het ligt net zoals Oekraïne pal tussen grootmachten in. Zouden zulke landen niet beter gelijke relaties ontwikkelen met beide grootmachten?

Sabanadze: Maar die luxe willen we wel hebben (lacht). Stel dat de EU zou zeggen: dit is de grens van de westerse stabiliteit en welvaart, en wie achter die grens ligt heeft pech om op die geografische locatie te liggen. Maar dat zegt de EU niet. De EU zegt dat een land als Georgië lid kan worden, dus is het legitiem voor Georgië om te proberen.

‘We willen niet meer leven in de 19e eeuw toen de grotere machten kleinere landen domineerden.’

Kijk, dit is waar het om gaat: moeten wij aanvaarden dat er nooit stabiliteit zal zijn zolang we ons verzetten tegen de druk van Rusland? Neen. We willen aan de andere kant opgenomen worden, zodat we tegelijk stabiliteit hebben én vrij van Russische druk kunnen zijn. We willen niet meer leven in de 19e eeuw toen de grotere machten kleinere landen domineerden.

Zo was het ook in West-Europa, maar West-Europa heeft beslist om dat radicaal te veranderen en de soevereiniteit van landen niet te laten bepalen door de grootte of de politieke macht van een land. In de EU zijn kleine landen even soeverein als grote. In zo’n wereld met voorspelbare regels willen wij leven, als klein landje vlak naast een roofzuchtige grootmacht.

In de EU is de politieke gelijkheid tussen grote en kleine landen niet gegarandeerd, en economische gelijkheid is er al helemaal niet. Integratie van Oost-Europese landen in de EU betekende de afgelopen jaren dat grote West-Europese bedrijven profiteren van lage lonen daar. Dit heeft zelfs in een pro-EU land als Polen geleid tot euroscepticisme. Is dat een perspectief voor Georgië?

Sabanadze: Buiten de EU ben je pas een prooi voor grote multinationals. De bescherming van arbeiders is niet perfect in de EU, maar wel nog steeds het meest geavanceerd in de wereld. En landen als Georgië hebben buitenlandse investeringen nodig. Als de bedrijven geen voordeel zien, komen ze niet en is er geen cash inflow en nieuwe werkgelegenheid.

Verschillende Belgische bedrijven investeren in Georgië. Het is belangrijk dat Europese bedrijven toenemend aanwezig zijn in Georgië. Investeringen vanuit EU-lidstaten in Georgië bereikten dit jaar een record.

Wat is precies het gevaar van de Euraziatische Economische Unie?

Sabanadze: Dat die zich opdringt met geweld. Dat gebeurde in Oekraïne. Rusland dringt zich altijd op met geweld. En het gebeurde eerst in Georgië. We waren op weg naar NAVO-lidmaatschap. Als Georgië toen al lid was geweest van NAVO, dan was Rusland nooit zo ver gegaan. Nu wordt 20% van ons grondgebied bezet door Rusland en is het hele proces ontspoord.

Vergadering van de regeringsleiders van de lidstaten van de Euraziatische Economische Unie

© Kremlin​

Wat doet Georgië om de zelfverklaarde pro-Russische republieken Zuid-Ossetië en Abchazië terug te winnen?

Sabanadze: Zolang we geen grondgebied kunnen terugwinnen, proberen we in ieder geval de harten en geesten van de inwoners terug te winnen. Een hele generatie groeit daar nu op zonder te weten wat Georgië is. Op termijn zullen ze het contrast zien tussen onze economische, politieke en sociale vooruitgang, en hoe hun gebieden achterblijven doordat ze bezet zijn.

Rusland doet er alles aan om de impact te verkleinen van onze maatregelen die het conflict zouden kunnen transformeren. Gratis gezondheidszorg in Georgië, beurzen voor studenten. En het visumvrij reizen zal ook voor inwoners in de afgescheiden gebieden gelden.

‘Georgische paspoorten openen binnenkort de hele Europese Unie voor Georgiërs. Een hele wereld zal opengaan voor de inwoners van de afgescheiden pro-Russische republieken.’

Wat zullen Rusland en de regeringen van de zelfverklaarde pro-Russische republieken daartegen ondernemen?

Sabanadze: Bijvoorbeeld, ervoor zorgen dat de inwoners geen recht op eigendom hebben zonder de paspoorten van hun zelfverklaarde republieken. Die paspoorten bieden amper bewegingsvrijheid, terwijl de Georgische paspoorten binnenkort de hele Europese Unie voor Georgiërs openen. Een hele wereld zal voor hen opengaan.

Te lang wachten om lid te worden van NAVO of de EU is dus riskant voor de veiligheid. Te snel lid worden van NAVO of de EU is dan weer riskant omdat het de prikkels wegneemt om te blijven hervormen. Is er een middenweg?

Sabanadze: Regelmatige politieke signalen van de EU dat de deur nog altijd open staat. Anders zal het momentum verdwijnen. Het Europees parlement stemde resolutie na resolutie over Georgië, maar het zijn de regeringen van de lidstaten die vaak dwarsliggen.

Visumvrij reizen

Ook bij de beloofde visumliberalisering, het visumvrij reizen voor Georgiërs naar de EU?

Sabanadze: Ja. Er zijn nochtans wederzijdse verplichtingen. Al onze ministeries waren jarenlang gemobiliseerd om onze doelen te realiseren, een immense opdracht. De Europese Commissie zei in december 2015 al dat Georgië alle verplichtingen onder het Visa Liberalisation Action Plan was nagekomen. De andere EU-instellingen deden er nog bijna een jaar over voor ze dat erkenden.

‘De wortel om door te gaan tot het eind was aantrekkelijk: visumvrij reizen voor onze burgers en uitwisseling met de rest van Europa.’

‘Wij verdienen en verwachten visumliberalisering, om het vertrouwen van onze bevolking in de EU te behouden’, zei buitenlandminister Mikheil Janelidze. Waaraan heeft Georgië het verdiend?

Sabanadze: Aan structurele hervormingen, sommige niet populair bij het electoraat van de politici die ze moesten doorvoeren. Bijvoorbeeld, bepalingen in de antidiscriminatiewet, snelle hervormingen van dienstverlening onder tijdsdruk,… Maar de wortel om door te gaan, was aantrekkelijk: visumvrij reizen voor onze burgers en meer uitwisseling met de rest van Europa.

Weten jullie nog hoeveel last het veroorzaakt om keer op keer door bureaucratische visumprocedures te gaan als je naar de rest van Europa wil reizen? Visumvrij reizen is goed voor de groeiende middenklasse in Georgië, voor economische, intellectuele en artistieke uitwisseling. Zodat Georgië deel wordt van de mentale kaart van Europeanen.

Het is een uitdaging om Georgië ook bekender te maken bij een Belgisch publiek. Daarin is toerisme belangrijk. Georgië heeft de meest adembenemende landschappen van Europa, en ook cultureel en stedelijk eindeloos veel potentieel voor toerisme.

‘Georgië heeft de meest adembenemende landschappen van Europa, en ook cultureel en stedelijk eindeloos veel potentieel voor toerisme.’ Foto: Svaneti, een regio in het noordwesten van Georgië.

Is het politieke signaal er uiteindelijk gekomen? Kunnen de Georgiërs vandaag naar de stembus trekken met vertrouwen dat de toekomst visumvrij reizen naar de EU brengt?

Sabanadze: Ja. Op 5 oktober werd een akkoord bereikt, juist op tijd als signaal voor de verkiezingen. Het is normaal dat alle EU-instituten betrokken moeten worden, maar deze keer duurde het wel lang. Verschillende parlementsleden zegden dat de context niet goed was, met Brexit, euroscepticisme, angst voor migratie, uitbreidingsmoeheid.

Het ging dus vooral over de vrees voor migratie.

Sabanadze: Terwijl er maar 800.000 biometrische paspoorten zijn in Georgië. Maar er was ook het EU-Turkije akkoord over vluchtelingen waarbij tientallen miljoenen Turken ook visumvrij reizen werd beloofd, én tientallen miljoenen Oekraïeners die de wortel voorgehouden kregen. Georgië droeg onrechtstreeks de gevolgen van de vluchtelingencrisis en de Oekraïne-crisis.

Op 5 oktober 2016 gingen de EU-lidstaten akkoord om 4 miljoen Georgiërs visumvrij te laten reizen naar de EU.

Wat heeft de EU-lidstaten dan een paar dagen geleden over de streep getrokken?

Sabanadze: Dat ze het niet konden maken om het uit te stellen. Onze inspanningen lonen. En natuurlijk het opschortingsmechanisme: EU-lidstaten kunnen het visumvrij reizen van Georgiërs opschorten. Landen willen de controle bewaren als er een grote instroom ontstaat. Daar kan Georgië begrip voor opbrengen.

NAVO

De NAVO-Georgië commissie komt drie keer per jaar samen op ministerniveau, en 46 keer per jaar op ambassadeursniveau. NAVO heeft deskundigen in het Georgisch ministerie van defensie. Maar ook het proces van NAVO-lidmaatschap sleept aan.

Sabanadze: Ook hier had Georgië de geopolitieke actualiteit tegen. NAVO is terughoudend, gezien de gebeurtenissen in Oekraïne. Rusland bereikte dus zijn doel. Dat is frustrerend, maar we moeten gewoon klaar zijn als er een window of opportunity ontstaat. En we zijn klaar.

**Natalie Sabanadze: ‘**NAVO is terughoudend, gezien de gebeurtenissen in Oekraïne. Rusland bereikte dus zijn doel. Dat is frustrerend. Georgië is klaar voor NAVO-lidmaatschap.’

© Embassy of Georgia to the Kingdom of Belgium​

Betaalt Georgië ook niet de gevolgen van fouten in de aanpak van de Oekraïne-crisis? Misschien beschouwde de EU de Oekraïense opstand te snel als een geopolitieke kans en hebben ze Rusland te snel tot tegenspeler gemaakt? Een window of opportunity houdt ook risico’s in.

Sabanadze: Misschien. Maar Rusland heeft in ieder geval niet het recht om tussen te komen in de relatie tussen Oekraïne en de EU. Ik heb de crisis op de voet gevolgd. Rusland heeft de inzet zo verhoogd dat een evenredig antwoord oorlog was. Terwijl het slechts ging om een handelsakkoord, geen militaire alliantie of zo.

Het associatieakkoord bevat ook politieke bepalingen. En de EU oefende druk uit om geen simultane handelsrelaties met Rusland te onderhouden.

Sabanadze: Dat klopt niet. Handelsrelaties met verschillende machten onderhouden, kan altijd. 31% van de Georgische uitvoer gaat naar de EU, 6% naar Rusland. Georgië ligt op de handelsroute tussen de EU en China. We hebben dus een vrijhandelsverdrag met China.

Maar de Euraziatische Unie is een douane-unie. Eenmaal je daarvan lid wordt, geef je je autonomie op over je douane en importtarieven. Dat is incompatibel met andere douane-unies zoals de EU.

Interne machtsstrijd

Georgië staat voor belangrijke jaren, maar de twee grootste partijen lijken zelfs elkaars bestaan als legitieme politieke partij niet te kunnen erkennen. Is dat een probleem voor Georgië als land?

Sabanadze: De machtsstrijd tussen Georgische Droom en de Verenigde Nationale Beweging is niet meer dan dat: een machtsstrijd. Ik denk niet dat het iets uitmaakt voor de relaties met de EU en de NAVO.

Een machtsstrijd kan de ontwikkeling naar een volwassen democratie wel tegenhouden.

Sabanadze: En toch zijn deze verkiezingen anders dan de vorige. Ex-president Mikheil Saakasjvili is nu op de achtergrond. En het gaat niet meer om een keuze tussen machtige individuen. Voor het eerst stonden tien politici op de kieslijsten. Een hele leidersploeg met een diversiteit aan leiderscapaciteiten trekt vandaag naar de kiezer, met een inhoudelijk programma.

De verkiezingsdebatten waren beschaafd en inhoudelijk sterk. Het is niet te vergelijken met de vorige verkiezingen. Dit zijn tekenen van een volwassen wordende democratie. Voor mij is dat heel hoopvol.

Dit zijn ook de eerste verkiezingen in Georgië waarin er een soort volwassen partijpolitiek groeit. De partijpolitiek in West-Europa is de uitkomst van een historische evolutie die wij hebben overgeslagen. Georgië heeft een aantal grote partijen nodig die een vreedzame overgang van de macht overleven, en die wederzijdse druk voelen zodat ze inspanningen doen om de burger te overtuigen. Dat is democratie.

‘Ondanks de autobom zijn dit de eerste verkiezingen in Georgië waarin een soort volwassen partijpolitiek groeit. Dat stemt me heel hoopvol.’

En toch. Amper één dag nadat buitenlandminister Mikheil Janelidze in Brussel had gezegd dat de verkiezingen deze keer niet geplaagd worden door politiek geweld, en amper vier dagen voor de verkiezingen, ontplofte een autobom in Tbilisi.

Link

Lees ‘Waarom een autobom in Georgië belangrijk is voor de Europese Unie’

Sabanadze: Ik was met Janelidze in het Europees Parlement in Straatsburg. Iedereen sloeg zich op het hoofd. Maar tenminste is het een uitzondering. Vier jaar geleden zagen we systematisch geweld bij de verkiezingen. Toch was het een schok voor de regering. De autobom was een provocatie tegen exact dat imago dat de regering had willen bouwen: een rustig politiek klimaat.

Mikheil Saakasjvili verhoogde de inzet door te insinueren dat hij de verkiezingsuitslag niet zou aanvaarden in geval van een nederlaag, dat een nederlaag enkel het resultaat zou kunnen zijn van verkiezingsfraude door Georgische Droom.

Sabanadze: Die houding is onaanvaardbaar. Dat is precies de reden waarom Georgië ongelooflijk veel buitenlandse observatoren heeft uitgenodigd. Alle hotels in Tbilisi zijn volgeboekt. De centrale verkiezingscommissie zal de telling van de stemmen live streamen. Zo zal het extreem moeilijk worden om achteraf de legitimiteit van de verkiezingen te betwisten.

Net zoals alle andere publieke ambtenaren kreeg ik een brief van de eerste minister. Hij schreef niet: stem voor ons. Maar wel: respecteer de regels. We willen tonen dat we als volwassenen een vreedzame overgang van de macht kunnen organiseren. Ook dat is één van de voorwaarden voor EU-lidmaatschap.