‘De wereld zal Israël tot vrede moeten dwingen’

Sinds 2007 werd de Gazastrook totaal geblokkeerd, en Baskin functioneerde al die tijd als tussenpersoon tussen hooggeplaatste Hamasleiders en de Israëlische regering. In 2011 sloot hij na onderhandelingen een akkoord af over de vrijlating van Gilad Shalit. Het was de grootste gevangenenuitwisseling ooit voor Israël.

In die deal liet Israël ook Ali Al Qadi vrij. Al Qadi was de Hamas-militant die in 2005 de neef van Baskins vrouw had vermoord. Het zegt iets over de toewijding waarmee Baskin zijn ideaal van vredesopbouw zelfs boven persoonlijk verlies plaatst. Al Qadi werd later ook een van de Hamas-leiders die de aanval van 7 oktober planden.

Na 7 oktober 2023 sprak Baskin wekenlang met Hamasleider Ghazi Hamad. Hij verzette bergen om de grondinvasie en de totale vernieling van Gaza te voorkomen. Het lukte hem niet. De rest is intussen geschiedenis.

We spreken met Baskin in zijn huis in West-Jeruzalem. De Israëlische belegering van Gaza was toen een half jaar bezig.

Veel Israëli's dachten dat deze status quo eeuwig kon voortduren. Of ze dachten er gewoon helemaal niet over na.

Gershon Baskin: ‘Vijf verkiezingen op rij werd de Palestijnse kwestie niet één keer genoemd, zelfs niet door zogenaamd centrumlinks. Het is nochtans de enige écht existentiële kwestie voor de staat Israël.’

‘Een terugkeer naar de status quo is onmogelijk. De dag nadert waarop Israël zal afrekenen met premier Netanyahu. Hij is rechtstreeks verantwoordelijk voor de mislukkingen die hebben geleid tot 7 oktober.’

‘Ook de Europese Unie en de Verenigde Staten hebben boter op het hoofd. Na 7 oktober kwam de tweestatenoplossing weer op de agenda. Maar als zij de staat Palestina hadden erkend en lidmaatschap van de Verenigde Naties hadden verleend, was de tweestatenoplossing misschien eerder en zonder geweld op de agenda gekomen. In plaats daarvan kwam president Trump, die samen met Netanyahu zei dat we vrede kunnen sluiten met Arabische landen zonder de Palestijnen.’

Vredespotentieel in Israël?

Ook onder VS-president Biden ging dat beleid verder. In april stemde de VN-Veiligheidsraad met 12 tegen 1 om Palestina toe te laten als volwaardige VN-lidstaat. Die ene tegenstem kwam van de VS. Kan de oplossing daarentegen van binnen Israël komen? Zullen sommige Israëlische partijen bij de volgende verkiezingen de kans grijpen om eindelijk met een duidelijk vredesprogramma te komen?

Gershon Baskin: ‘Neen. Vrede zal niet van binnen de Israëlische samenleving komen, maar van buitenaf opgelegd moeten worden: een internationale actie, hoe dan ook geleid door de Verenigde Staten, die Israël dwingt na te denken over hoe het de bezetting gaat beëindigen.’

‘Dat is in ons eigen belang. Israël zal nooit veiligheid kennen als Palestijnen geen vrijheid en waardigheid hebben. Palestijnen zullen nooit vrijheid en waardigheid kennen als Israël geen veiligheid heeft.’

‘Zelfs de vredesbeweging is vandaag klein. En ik reken niet op de huidige generatie Israëlische politici om de ruimte voor echte vredesactivisten te vergroten.'

‘De belangrijkste wortel voor Israël is de normalisatie van relaties met Saudi-Arabië. De Amerikanen praten er al over. Maar die normalisatie is onaanvaardbaar zónder harde afspraken om de bezetting te beëindigen. Het zou altijd zorgen voor een onvermijdelijke escalatie van geweld.’

En de huidige protestbeweging in Israël?

Gershon Baskin: ‘Als de regering blijft weigeren om een deal te sluiten over de gijzelaars, zullen de demonstraties steeds groter worden. In die demonstraties zal de eis van nieuwe verkiezingen veel luider klinken. Maar de kwestie van vrede met de Palestijnen zal opnieuw van secundair belang zijn, terwijl ze essentieel is.’

‘Zelfs de vredesbeweging is vandaag klein. En ik reken niet op de huidige generatie Israëlische politici om de ruimte voor echte vredesactivisten te vergroten. Qua intelligentie en politieke moed is het de laagst gekwalificeerde groep die we in de 75-jarige geschiedenis van Israël hebben gezien. Ze reageren eerder op opiniepeilingen dan dat ze leiden en standpunten innemen. Onder de bevolking, zelfs aan de linkerkant, zie je een comeback van het zionisme.’

Wat dan?

Gershon Baskin: ‘Er moet gewoon een datum komen waarop het Israëlische leger zich uit dat gebied terugtrekt en de kolonisten niet langer onder Israëlische bescherming staan. Als de EU en de VS de staat Palestina erkennen, wordt een Israëlische kolonist die daar zijn verblijfstatus niet bij de Palestijnse overheid regulariseert een persoon zonder wettig verblijf in Palestina.’

‘27 EU-lidstaten zijn het erover eens dat de nederzettingen illegaal zijn. Waarom mogen de kolonisten dan de EU binnenkomen als inwoners van de staat Israël? EU-lidstaten die blijven praten over een tweestatenoplossing zonder de staat Palestina te erkennen, mogen we niet meer serieus nemen.’

‘Ik heb drie vergaderingen van het Europees Parlement bijgewoond over de kwestie van de nederzettingen. Het enige dat de EU ooit heeft kunnen doen, was producten uit de nederzettingen labelen. De kolonisten lachten erom.’

Niet langer zionist

Zelf hebt u zich in een van uw blogs voor The Times of Israel geuit als ‘niet langer een zionist’. Moet er volgens u in de staat Israël een scheiding komen tussen de joodse etniciteit en de staat?

Gershon Baskin: ‘Dat klopt. De Joodse suprematie in de staat Israël heeft zulke proporties aangenomen dat je je Israël niet meer kunt voorstellen als een staat waar al zijn burgers gelijk zijn. Israël is een nieuwe vorm van apartheid geworden.’

‘De Arabische cultuur moet een gelijke status, gelijke kansen en gelijke financiering hebben. Niet alleen volgens de wet, maar ook in de realiteit. Dat zou kunnen betekenen dat we nieuwe nationale symbolen nodigen hebben, ook al zal de meerderheidscultuur Hebreeuws blijven.’

Betekent het ook dat de Joodse privileges moeten worden afgeschaft, zoals bijvoorbeeld immigratiewetten die stellen dat je op basis van je joodse identiteit het staatsburgerschap kan krijgen?

Gershon Baskin: ‘Natuurlijk. Israël zou moeten streven naar een normaal immigratiebeleid dat voor iedereen gelijk is, afgezien van enkele vereenvoudigde procedures voor Joodse gemeenschappen in nood. Zo kan Israël zijn rol als een soort veilige haven behouden. Maar we moeten af van het idee en de wettigheid van Joodse suprematie.’

'Toen ik 22 was, verliet ik mijn familie in de Verenigde Staten en ging ik in Israël wonen. Veel mensen wensten mijn moeder proficiat. Een zoon die naar Israël verhuist was iets om trots op te zijn.'

‘Aan de andere kant: zolang er natiestaten bestaan in de wereld en miljoenen mensen zichzelf zien als deel van een Joodse natie, moet die groep hetzelfde recht op zelfbeschikking hebben als andere nationale groepen. En dat kan zonder een andere groep te controleren en onderdrukken.’

U schreef ook dat uw dochter een van de Israëli’s is die besloot om Israël te verlaten.

Gershon Baskin: ‘Ze woont nu al zes jaar in Zuid-Frankrijk. Zij en haar echtgenoot, een Israëlische journalist, wilden hun dochter niet opvoeden in deze militaristische, racistische samenleving.’

Was u teleurgesteld?

Gershon Baskin: ‘Wat ik mijn ouders heb aangedaan, doet zij mij aan. Toen ik 22 was, verliet ik mijn familie in de Verenigde Staten en ging ik in Israël wonen. Veel mensen wensten mijn moeder proficiat. Een zoon die naar Israël verhuist was iets om trots op te zijn. Maar niet voor mijn moeder. Ze is altijd in Amerika gebleven.’

U maakte een bewuste keuze om naar Israël te verhuizen?

Gershon Baskin: ‘Ik ben opgegroeid in New York, in een liberaal, seculier joods gezin dat weinig had met het zionisme. Mijn overgrootvader was in 1924 wel naar Palestina geëmigreerd, maar hij was dan weer een ultraorthodoxe antizionist. Hij wilde sterven in het Heilige Land.’

‘Zelf ben ik wel betrokken geraakt bij de zionistische beweging. Aan het eind van de jaren zestig, toen ik twaalf jaar was, dwong ik mijn ouders om me naar demonstraties tegen de oorlog in Vietnam te brengen. Maar tegelijkertijd voelde ik me als Joodse jongen in 1967 ook trots op de overwinning van Israël in de Zesdaagse Oorlog.'

'Lange tijd heb ik het verhaal geloofd dat Israël een soort goedaardige en tijdelijke bezetting van de Palestijnse gebieden in stand moest houden. Ik vertelde mijn ouders dat ik naar Israël wilde voor mijn bar mitswa. Een paar jaar later sloot ik me aan bij de zionistische jeugdbeweging in New York.’

‘Ik nam deel aan een inleefreis van deze jeugdbeweging naar Israël en bracht tijd door in een kibboets. Toen besloot ik dat Israël mijn echte thuis was. Toch stelde ik me ook vragen bij het feit dat ik een jaar in Israël had doorgebracht zonder ooit één echt gesprek met een Arabier te hebben gehad.’

Hoe en waar zijn uw ideeën beginnen evolueren?

Gershon Baskin: ‘Aan de universiteit. Op mijn achttiende publiceerde ik een opiniestuk in The Jewish Radical, een Joodse krant in Californië, waarin ik opriep tot een tweestatenoplossing. Dat was in 1975. Op dat moment steunde slechts 2% van de Israëli's het idee van een Palestijnse staat.’

‘Ik was nog steeds zionistisch geïnspireerd: het is waardevoller voor Israël om de democratische natiestaat van het Joodse volk te zijn dan over een ander volk te heersen. Toen al had ik begrepen dat de bezetting een instrument was om de Palestijnen permanent te controleren.’

‘Uiteindelijk werd ik mededirecteur van een gezamenlijke Israëlisch-Palestijnse denktank, het Israëlisch Palestijns Centrum voor Onderzoek en Informatie (IPCRI), en dat bleef ik 24 jaar lang. We hadden meer dan 2000 werkgroepen met Israëli's en Palestijnen. Eigenlijk hadden ze zoveel gemeen. Zeker tussen de Palestijnen en de oostelijke Mizrahi-joden was er een interessante wisselwerking.’

Joden in de Arabische wereld

Heeft u op enig moment in uw carrière van vredesopbouw ervaren dat de identiteit van Arabische Joden een boodschap kan sturen naar de Palestijnen? De boodschap dat veel Joden Arabische wortels hebben en in de Arabische wereld thuis zijn?

Gershon Baskin: ‘In de jaren ’80 was er een beweging van Marokkaanse Joden die het idee bevorderde dat we deel uitmaken van de Arabische wereld en de Arabische cultuur. Hoewel mijn wortels in Oekraïne en Belarus liggen, steunde ik deze beweging. Drie jaar lang werkte ik met een groep Israëli’s en Palestijnen die gewond waren geraakt in het conflict. De Israëli’s waren vooral Joden uit de Arabische en islamitische wereld.’

‘Mijn eigen schoonvader was afkomstig uit Irak. Na zijn pensioen vertaalde hij Arabische literatuur naar het Hebreeuws. Hij schreef twee boeken over de Joodse cultuur in Irak. Drieduizend jaar Joodse beschaving in Irak werd verwijderd in een periode van drie jaar, toen Israël werd opgericht en antisemitisme in de Arabische landen toenam.’

'Brussel zou een model kunnen zijn. De Brusselse regering heeft inspanningen gedaan om kinderen naar scholen van de andere taalgroep te laten gaan.'

Zodra er vrede is met de Arabische wereld en de Palestijnen, zou de Arabische cultuur in Israël opnieuw gewaardeerd kunnen worden. Niet alleen om de Palestijnse minderheid tegemoet te komen, maar ook de eigen Joodse identiteit.

Gershon Baskin: ‘Iedereen in Israël zou Arabisch moeten leren vanaf de eerste klas, net zoals alle Arabieren Hebreeuws zouden moeten leren.'

'We hebben ooit een onderzoeksproject gedaan over Brussel. Brussel zou een model kunnen zijn. Ten tijde van ons onderzoek deed de Brusselse regionale regering inspanningen om kinderen naar basisscholen van de andere taalgroep te laten gaan.’

‘Ook het principe van pariteit, machtsverdeling ongeacht de grootte van de gemeenschappen, is interessant voor ons. De Nederlandstaligen moeten evenveel vertegenwoordigers hebben in de Brusselse regionale regering, ook al zijn ze demografisch in de minderheid.’

Palestijnse participatie

Jeruzalem zou kunnen worden bestuurd door de staat Israël én de staat Palestina, net zoals Brussel in bepaalde domeinen bestuurd wordt door de Vlaamse en Franstalige Gemeenschap. Het zou een enorme mentaliteitsverandering in Israël vereisen. Het zou dan bijvoorbeeld niet langer mogelijk zijn om infrastructuur te bouwen, die te verbinden met de Joodse geschiedenis en de Arabische geschiedenis uit te wissen.

Gershon Baskin: ‘Ook van Palestijnen zou het een mentaliteitsverandering vragen. Sinds 1992 probeer ik Palestijnen in Oost-Jeruzalem ervan te overtuigen om deel te nemen aan de gemeenteraadsverkiezingen. Palestijnen maken 40% uit van de bevolking van de stad. Maar Palestijnse politici vertellen hen dat ze niet mogen deelnemen, dat zou een “erkenning van de soevereiniteit van Israël over Oost-Jeruzalem” zijn. Maar stel je eens voor dat 40% van de mensen in de hoofdstad van een land niet vertegenwoordigd wordt en toch belastingen betaalt.’

Als de staat je niet eens als burger erkent, waarom zou je dan aan eender welk proces deelnemen?

Gershon Baskin: ‘Omdat je genaaid wordt als je dat niet doet. Het gebrek aan ruimtelijke structuurplannen in Palestijnse wijken, de sloop van Palestijnse huizen, geen budgetten voor Palestijns onderwijs, voor Palestijnse cultuur… Als je meedoet, kun je een deel van de taart krijgen.’

‘Ze zouden het voorzitterschap van belangrijke commissies binnen de gemeenteraad kunnen opeisen. De planningscommissie, de onderwijscommissie… Er zouden ruimtelijke structuurplannen in Palestijns Oost-Jeruzalem kunnen komen en Palestijnen zouden bouwvergunningen kunnen aanvragen.’

Palestijnse ontwikkeling in Jeruzalem beperken behoort tot de kern van het zionistische beleid.

Gershon Baskin: ‘De centrale overheid kan er niets aan doen. Het is een bevoegdheid van de lokale overheid.’

We zouden net zo goed de dynamiek van de afgelopen 20 jaar kunnen herhalen: Hamas wint, vormt de regering, wordt geboycot door Israël en het Westen…

Gershon Baskin: ‘Als de Palestijnen van de Westelijke Jordaanoever een nieuw Gaza willen maken, moeten ze een regering met Hamas kiezen. En dan zullen we de vernietiging van de Westelijke Jordaanoever zien.’

U suggereert dat de Israëlische strategie van dreigen effectief is?

Gershon Baskin: ‘Die Israëlische strategie is effectief om dit conflict gaande te houden. 7 oktober was gewoon het begin van een nieuwe ronde in een eindeloze voortzetting van een conflict dat moet stoppen. Het zou productiever zijn als een Palestijnse wet zou stellen dat politieke partijen die de gewapende strijd steunen, niet mogen deelnemen aan verkiezingen.’

Waarom mag een partijmanifest van een Palestijnse politieke partij niet pleiten voor een nationaal Palestijns leger dat Palestina verdedigt tegen bezetting en kolonisatie?

Gershon Baskin: ‘Ik heb niet gezegd dat Palestijnse politieke partijen de gewapende strijd moeten afzweren. Ik heb gezegd dat die partijen niet aan verkiezingen zouden mogen deelnemen. Hier zou ik Faisal Husseini citeren, de grote Palestijnse leider uit Jeruzalem. Die vond het absurd om de beperkte middelen van de Palestijnen in een leger te investeren. De vraag is hoe je de bezetting het meest effectief en snelst beëindigt. Ga je dat doen door Israël met wapens aan te vallen?’