‘Strijden tegen structureel racisme is de essentie van dekolonisatie’

Lieven Miguel Kandolo en Jihad Van Puymbroeck.

© Robin Van Bambost (foto links) / Sien Verstraeten (foto rechts)

Nu de term ‘dekolonisatie’ behoorlijk ingeburgerd is, mag het debat daarover een versnelling hoger geschakeld worden, vindt de vzw Hand in Hand tegen Racisme. MO* sprak met covoorzitters Jihad Van Puymbroeck en Lieven Miguel Kandolo over verder kijken dan de symboliek van standbeelden en straatnaambordjes. ‘Dekoloniseren doen we allemaal samen. En we moeten daarbij ook een hoop mensen over hun ongemak heen helpen tillen.’

Hand in Hand tegen Racisme is al jaren een boegbeeld in de strijd tegen racisme in ons land. Wie herinnert zich niet de ‘Zonder Haat Straat’-bordjes uit 2006, een campagne waar de organisatie aan meewerkte?

Dekolonisatie staat al jarenlang op hun agenda, want de Hand in Hand stelt dat niet alleen zichtbare uitingen van racisme aangepakt moeten worden maar ook de ideeën erachter. Of, zoals de vzw het formuleert in de nieuwe campagne ‘Dekoloniseer 2.0’: ‘We zien het huidige structureel racisme als het resultaat van machtsverhoudingen en denkbeelden die zich ontwikkelden in de eeuwen van kolonisatie en slavernij.’

Hand in Hand heeft de voorbije jaren hard gewerkt om het begrip ‘dekolonisatie’ ingang te doen krijgen in de bredere samenleving. De voorbije jaren kwam het koloniale verleden van België meer onder de aandacht — koning Filip betuigde bijvoorbeeld zijn spijt over de kolonisatie.

Nu is het dus tijd voor ‘Dekolonisatie 2.0’, een nieuwe, verbeterde versie van het begrip. ‘Want dekoloniseren gaat niet enkel over Congo’, benadrukken Hand in Hand-covoorzitters Lieven Miguel Kandolo en Jihad Van Puymbroeck.

Dekolonisatie op de werkvloer

Jullie zetten met de campagne Dekoloniseer 2.0 de schijnwerpers op vier concrete terreinen: erfgoed, internationale samenwerking, klimaatrechtvaardigheid en arbeid. Waarom zijn die zo belangrijk?

Jihad Van Puymbroeck: Toen we vijf jaar geleden over dekolonisatie sprake, was dat vrij nieuw. We moesten constant uitleggen wat dat betekende, waar het debat over ging. We concentreerden ons toen op het dekoloniseren van de lokale publieke ruimte en stelden vast hoe ontstellend laag de kennis was over het koloniaal verleden.

Veel mensen herinneren zich nog onze acties voor een Lumumbastraat die we in verschillende steden probeerden te introduceren. We zochten ook naar andere sporen van de kolonisatie in het straatbeeld. We probeerden onze eurocentrische blik te verbreden.

‘Strijden tegen structureel racisme is de essentie van dekolonisatie.’

Maar nu is het tijd voor de tweede fase. We willen de beweging en het debat nieuw leven inblazen door de dekolonisatiegedachte toe te passen op concrete terreinen. Erfgoed blijft belangrijk, internationale samenwerking natuurlijk ook. Maar ook thema’s waar je misschien spontaan niet meteen aan zou denken, zoals klimaat en arbeid. Daarin gaan we op zoek naar structureel racisme, want daartegen strijden is de essentie van dekolonisatie.

Ik ben erg blij dat we het begrip dekolonisatie al minder moeten uitleggen. Maar de term jaagt sommige mensen nog steeds schrik aan. De reactie is: ‘Oei, wat heb ik daar mee te maken? Ik ken helemaal niets van Congo.’ Met deze campagne willen we een stap verder gaan, een stuk concreter worden.

We richten ons bijvoorbeeld tot de ceo die te maken krijgt met racisme en microagressie (ver­ba­le agres­sie waar­bij ie­mand be­le­di­gen­de of ra­cis­ti­sche vra­gen of op­mer­kin­gen krijgt, red.) op de werkvloer. Racisme op de werkvloer is wel een nieuw thema voor onze organisatie, voordien hadden we het vooral over toegang tot de arbeidsmarkt.

Maar wij staan voor recht op arbeid voor iedereen. De cijfers tonen dat mensen met een migratieachtergrond gediscrimineerd worden. We willen het structurele racisme daarin blootleggen en de link leggen met dekolonisatie.

Een inclusief kinderfeest en klimaatstrijd

Lieven Miguel Kandolo: In het verleden was erfgoed het hoofdthema wanneer het ging over dekolonisatie. Nu willen we het erfgoed duurzamer maken voor de komende generaties, en kijken hoe we de koloniale restanten kunnen identificeren die we bewust of onbewust hebben meegedragen. En ze elimineren. Heel concreet: door bijvoorbeeld de standbeelden en straatnamen die aan het kolonialisme refereren te verwijderen.

Ook immaterieel erfgoed, zoals het Sinterklaasfeest, is belangrijk. Hoe kunnen we komen tot een inclusief kinderfeest? Wij vinden niet dat het Sinterklaasfeest afgeschaft moet worden. Maar we willen ons wel afvragen hoe we er een inclusiever gebeuren van kunnen maken.

‘De diaspora wordt niet betrokken bij debatten over internationale solidariteit, ook al weten we dat daar veel expertise en ideeën zitten.’

Ook ontwikkelingssamenwerking is problematisch. Ook daarin zit structurele ongelijkheid en racisme. We willen vooral tot een mondialer perspectief komen, met aandacht voor de herverdeling van macht, middelen, legitimiteit, positie en controle. We vinden dat er meer respect en wederkerigheid moet zijn in de samenwerking tussen westerse en niet-westerse landen. We willen wat dat betreft wegen op het beleid. Daarom werken we samen met 11.11.11 en andere organisaties.

Ook internationale samenwerking moet inclusiever. We willen niet alleen beleid beïnvloeden, maar door vorming en sensibilisering het proces ook versnellen binnen ngo’s.

De diaspora wordt systematisch niet betrokken bij debatten over internationale solidariteit, ook al weten we dat daar veel expertise en ideeën zitten. We pleiten ervoor dat ze meer stem krijgt, ook in acties van lokaal mondiaal beleid.

Jihad Van Puymbroeck: En ook onze laatste werf, klimaatrechtvaardigheid, is verbonden met dekolonisatie. Dat uit zich erg mooi in de klimaattoppen. Afrikaanse landen zeggen bijvoorbeeld heel terecht dat ze het minst schuld hebben aan de klimaatcrisis maar er het meest onder te lijden hebben.

Hand in Hand is is geen klimaatbeweging, maar we moeten als antiracistische beweging wel werken aan klimaatrechtvaardigheid. We willen bijvoorbeeld dat het ook over een solidariteitsfonds gaat (van historisch geïndustrialiseerde landen die bijdragen aan de schade van de klimaatverandering in minder geïndustrialiseerde landen, red.), liever vroeg dan laat.

Verkiezingen van 2024

Het dekolonisatiedebat zit de laatste jaren in een stroomversnelling, sinds de dood van George Floyd en de opkomst van een aantal leidersfiguren en woordvoerders van gemeenschappen van kleur. Anderzijds zien we een ruk naar rechts. Veel mensen kijken bezorgd naar de volgende verkiezingen, ook omdat een bepaald rechts jargon opduikt bij centrumpartijen. Hoe zien jullie inclusiviteit en structureel racisme evolueren in de komende vijf jaar?

Jihad Van Puymbroeck: Lieven en ik zijn al meer dan acht jaar actief in het antiracistisch middenveld. 2024 is inderdaad een belangrijke datum, voor middenveldorganisaties en minderheidsgroepen.

‘We hebben te veel tijd verloren door te mikken op extreemrechtse of racistische mensen. Maar we moeten ons net wijden aan de mensen die het mikpunt zijn van extreemrechts.’

De verschuiving naar rechts is voelbaar. Niet alleen door het Vlaams Belang, maar ook omdat een aantal centrumpartijen, ook aan de linkerzijde van het politieke spectrum, een aantal rechtse maatregelen nemen om electorale redenen. Het is een beetje raar: ze willen de extreemrechtse dijkbreuk tegen te houden door een heel eind in diens verhaal mee te gaan.

2024 zal er sneller zijn dan we denken. We moeten als antiracistische organisaties pal tegen de verrechtsing ingaan. Dat kan alleen als we ons mee inschuiven in een breder landschap van organisaties die werken rond armoede, klassenstrijd, lgbtqi+, de vrouwenorganisaties ook. De dam tegen verrechtsing kan niet alleen van ons komen.

Ik vind persoonlijk dat we veel tijd hebben verloren door te mikken op de verkeerde doelgroep. We hebben lang gefocust op de mensen die extreemrechts, racistisch of fascistisch zijn. We wilden hen begrijpen. Maar daar zijn grenzen aan. Uiteindelijk moeten we ons wijden aan de mensen die het mikpunt zijn van extreemrechts. We moeten onder andere werken aan asielrecht en een stem zijn in het hoofdoekendebat.

Lieven Miguel Kandolo: We willen mensen beschermen die het doelwit zijn van racisme en discriminatie, werken aan de weerbaarheid van mensen. Vrouwen van kleur zijn bijvoorbeeld uiterst kwetsbaar. Daar hoor je op politiek vlak weinig over.

En daarbovenop willen we een grote groep witte mensen over het ongemak heen helpen dat ze bij deze problematiek ondervinden. Hen zover te krijgen dat ze actief meestappen in onze antiracistische strijd. En meestappen betekent ook: zich bewust worden van de eigen privileges.

Zelf aan het dekoloniseren slaan?

Hebben jullie suggesties voor lokale acties die het verschil maken, een breder draagvlak creëren, mensen over de schreef te helpen? Wat voor handvaten, tools, aanspreekpunten reikt de campagne aan?

Jihad Van Puymbroeck: Dekoloniseren doen we met zijn allen. En zoals Lieven zei: we moeten een hoop mensen over hun ongemak tillen.

Inclusiviteit concreet maken gaat ook over mensen die in ouderraden vragen stellen over de kinderboeken en geschiedenisboeken die gebruikt worden, en hoe dat inclusiever kan.

‘Je kan nooit helemaal gedekoloniseerd zijn, het is een continu proces.’

De bedoeling van de campagne is niet om een schuldige met de vinger te wijzen. Het debat begint aan de koffiemachine, aan de schoolpoort en in de gesprekken met je nonkels. We hebben precies die vier werven gekozen omdat ze iedereen raken.

We moeten over het wij-zijdebat heen stappen. Bij ons wordt het een wij-verhaal. Wij die concrete ervaringen hebben met racisme en wij die dat niet hebben, hoe kunnen wij samen pal staan tegen racisme? Onze slagkracht ligt voor een belangrijk deel in onze lokale groepen. In Halle heeft de lokale groep bijvoorbeeld een dekolonisatiewandeling over erfgoed opgezet.

Lieven Miguel Kandolo: We willen niet in de eerste plaats praten over slachtoffers en daders, maar over hoe we samen kunnen streven naar een rechtvaardiger en inclusievere maatschappij.

We zeiden dat dekolonisatie op korte termijn een gekend begrip geworden is. Het is niet omdat iets gekend is, dat het niet gevoelig zou zijn. Maar dát het gevoelig is, betekent niet dat het een taboe moet blijven, integendeel. Dekolonisatie is belangrijk. We beseffen dat het niet in één-twee-drie zal gaan. We zetten kleine stappen en hopen op een sneeuwbaleffect.

Geen eindmeet

Wanneer en waarom beschouwen jullie jullie nieuwe campagne als geslaagd?

Jihad Van Puymbroeck: Dekolonisatie is een werk van lange adem. We werken ook aan onszelf. Je kan nooit helemaal gedekoloniseerd zijn, het is een continu proces.

Door onze socialemediacampagne en de filmpjes die de vier thema’s concreet maken, zijn onze vrijwilligers er in geslaagd nu deuren te openen die voordien gesloten bleven. We worden gecontacteerd door organisaties en bedrijven die onze input vragen om onmiddellijk aan de slag te gaan met racisme op de werkvloer bijvoorbeeld. Omdat het zo dicht bij de leefwereld van ons allemaal komt.

Dat we mensen materiaal kunnen aanreiken waar ze onmiddellijk mee verder kunnen, is voor mij een heel grote overwinning. We rekenen natuurlijk ook op slagkracht binnen het beleid.

Lieven Miguel Kandolo: We zien de bedrijvigheid op lokaal niveau, er wordt hard en enthousiast gewerkt. Dat geeft ons ook een verbindende en coördinerende rol. We doen verder. Onze campagne kreeg een startschot, maar heeft geen eindmeet.