Hoe een Britse blogger het geheim achter de MH17-crash ontrafelde

Eliot Higgins (36) verwierf wereldfaam met zijn onderzoek in sociale media naar de wapens die tijdens het Syrië-conflict worden gebruikt. Hij onthulde onder meer het gebruik van clusterbommen, hoewel de Syrische regering de inzet van die wapens steeds had ontkend.

Drie dagen nadat Higgins zijn website www.bellingcat.com (denk aan: de kat de bel aanbinden) lanceerde, stortte de MH17 neer. Meteen had hij een nieuwe uitdaging: welke informatie onthullen YouTube, Facebook, Twitter & co. over de crash?

Voor een propvolle zaal journalisten uit alle uithoeken van de wereld presenteerde Higgins op 10 oktober de resultaten van zijn eigen graafwerk, MH17: Bewijs uit open bronnen. MO* woonde de presentatie op de Global Investigative Journalism Conference in Lillehammer bij, interviewde Higgins achteraf en vroeg hem later nog om een bijkomende reactie op het Nederlandse onderzoek.

Eliot Higgins: ‘Op de ochtend van 17 juli werden vanuit het oosten van Oekraïne heel veel tweets verstuurd.’

© Kristof Clerix​

Nederlands rapport bevestigt: MH17 neergeschoten door Buk-raket

Op dinsdag 13 oktober presenteerde de Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) zijn langverwachte rapport over het neerstorten van vlucht MH17 van Malaysia Airlines, waarbij alle 298 inzittenden om het leven kwamen. Onder de betreurde slachtoffers van de crash op 17 juli 2014 boven het oosten van Oekraïne waren ook zes Belgen.

‘Het tijdens de vlucht uiteenvallen van het vliegtuig in de buurt van de Oekraïens/Russische grens was het gevolg van de detonatie van een raketkop’, luidt een van de belangrijkste conclusies van het Nederlandse rapport. ‘De detonatie vond plaats boven de linkerzijde van de cockpit. Het gebruikte wapen was een raketkop van het model 9N314M op een raket van de 9M38-serie, zoals geïnstalleerd op het Buk grond-luchtraketsysteem.’

Waar werd de raket afgevuurd? ‘Het gebied waarbinnen de mogelijke vliegpaden van de raket zouden kunnen zijn aangevangen, beslaat ongeveer 320 vierkante kilometer in het oosten van Oekraïne’, klinkt het. ‘Nader forensisch onderzoek is noodzakelijk om de lanceerlocatie vast te stellen. Dit werk valt buiten het mandaat van de Onderzoeksraad voor Veiligheid.’

Ook de vraag van één miljoen –wie drukte op de rode knop?– viel buiten dat mandaat. Aan het gerechtelijk onderzoek dat die vraag moet beantwoorden, werkt onder meer het Belgische federaal parket mee.

U voert al bijna anderhalf jaar onderzoek naar de MH17-ramp. Wat zijn voor u de belangrijkste besluiten uit het officiële Nederlandse rapport dat afgelopen dinsdag is publiek gemaakt?

Higgins: Het rapport bevestigt heel wat informatie waar wij ook van uitgingen en die wij hadden gedocumenteerd, met name dat een Buk-raket de MH17-vlucht neerschoot en dat die was afgevuurd vanuit een gebied ten zuiden van Snizhne [in het oosten van Oekraïne, nvdr].

Ons eigen werk had al heel wat bewijsmateriaal uit open bronnen getoond om die conclusie te ondersteunen. De Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid had daarnaast ook nog heel wat andere puzzelstukjes informatie ter beschikking, zoals de amendementen [submissions] die Rusland maakte om het rapport te wijzigen, en het antwoord daarop van de onderzoeksraad.

Tot op welke hoogte lopen de Nederlandse conclusies parallel met uw eigen bevindingen?

‘Rusland wéét dat het een Buk-raketlanceerder naar Oekraïne heeft gestuurd.’

Higgins: Ons werk toont hoe de Russische 53ste luchtverdedigingsbrigade de Buk die vlucht MH17 neerhaalde tussen 23 en 25 juni 2014 heeft getransporteerd vanuit Rusland naar de grens met Oekraïne. Vervolgens kon die Buk op 17 juli gevolgd worden doorheen het gebied onder controle van separatisten, naar een gebied ten zuiden van Snizhe, waar de raket afgeschoten werd.

De Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid bevestigt dat de raket vanuit dat gebied werd afgevuurd, en stelt dat het om een type raket van de 8M38-serie gaat. Ons werk toonde dat de Russische 53ste luchtverdedigingsbrigade in de zomer van 2014 9M38M1-raketten transporteerde, en dat het konvooi tussen 23 en 25 juni ook voertuigen had geladen met raketten uit de 9M38-serie.

Het Nederlandse rapport bevestigt bovendien ons eigen onderzoek dat aantoonde dat het Russische ministerie van Defensie op zijn persconferentie van 21 juli 2014 een foute vliegroute had voorgelegd. En dat de Russen hadden gelogen over radarbewijs, waarop zogenaamd een SU-25-gevechtsvliegtuig te zien zou zijn terwijl het eigenlijk om puin ging.

Russische deskundigen van Buk-constructeur Almaz-Antey stellen dat vlucht MH17 is neergehaald met een SA11-Buk-raket, een type waarover Rusland al jarenlang niet meer zou beschikken. Bovendien zou die niet zijn afgevuurd vanuit het gebied ten zuiden van Snizjne maar vanuit Zarojsjtsjenjskoje, 20 kilometer verderop.

Higgins: Rusland wéét dat het een Buk-raketlanceerder naar Oekraïne heeft gestuurd, die bijna zeker bemand was door Russische militairen, en die vlucht MH17 heeft neergeschoten. Hun leugens, pogingen om verwarring te stichten, aanvallen op Bellingcat en andere, en propaganda zijn falende pogingen om het accepteren van de verantwoordelijkheid te vermijden voor wat er met vlucht MH17 is gebeurd.

© Edo Tams / BLNDR​

Check en dubbelcheck

Hoe bent u destijds met het onderzoek naar de MH17 van start gegaan?

Higgins: Op 17 juli 2014, de dag van de crash, stelden we vast dat er online heel wat beelden uit het oosten van Oekraïne werden gedeeld. Neem nu de bekende foto, later gepubliceerd in Paris Match, van een vrachtwagen met een Buk-raketlanceerder achterop geladen. Op de zijkant van die vrachtwagen stond een telefoonnummer.

Als je dat nummer googelt, kan je de website achterhalen van de eigenaar van de truck. En je kan via Google Maps de locatie van dat bedrijf opsporen. Bovedien kan je uit de metadata van de foto via geolocatie achterhalen waar hij precies werd genomen.

Is al dat online materiaal wel betrouwbaar als bron?

‘Op basis van de schaduw op een foto kunnen we nagaan op welk moment van de dag die foto is genomen.’

Higgins: Je mag niets vertrouwen dat je op internet vindt. Alles moet je verifiëren. En dus ga je de achtergrond van die vrachtwagenfoto vergelijken met informatie die je vindt op Google Maps. Vervolgens zijn nieuwsorganisaties achteraf nog ter plekke elementen gaan vergelijken.

Heel wat details van online beelden kunnen dus helpen om reconstructies te maken. Een foto met een straatnaam op de achtergrond verraadt soms de locatie van een beeld. Ook beeldmateriaal van een Russische auto-dashcam bleek heel nuttig om exacte locaties vast te leggen. En op basis van de schaduw op een foto konden we nagaan welk moment van de dag het was. De website www.Suncalc.net is daarvoor een nuttig instrument.

Puur op basis van open bronnen bent u erin geslaagd om de route van de raketlanceerder in kaart te brengen?

Higgins: Klopt. Op 17 juli 2014 omstreeks kwart voor elf vertrok hij vanuit Donetsk oostwaarts. Hij passeerde op de H21 langs Zuhres en Shakhtersk richting Torez, om tegen één uur ’s namiddags Snizhne binnen te rijden. Tussen half twee en half drie werd de Buk van de Volvo-truck afgeladen, en vertrok richting zuiden. Om twintig na vier werd de MH17 neergeschoten.

Eliot Higgins: ‘Je mag niets vertrouwen dat je online vindt. Alles moet je verifiëren.’

© Kristof Clerix​

Namen noemen

Waar vond u al die achterliggende informatie? Dat moet toch een immens werk geweest zijn?

Higgins: Ik heb veel volgers op Twitter [meer dan 36.000, nvdr]. Soms post ik video’s of foto’s en vraag mijn volgers: ‘Weten jullie waar dit is?’ Binnen tien minuten krijg ik dan antwoord. Dat moet je natuurlijk nog gaan dubbelchecken. Ik heb ook een team van dertien vrijwillige onderzoekers die samen met mij werken. Daarvoor gebruiken we het online platform Slack.

Op de ochtend van 17  juli werden vanuit het oosten van Oekraïne heel veel tweets verstuurd. Iemand in Donetsk schreef dat hij een Buk had gezien. Dat was voor de MH17 neergeschoten werd. Op dat moment was er dus geen reden om daarover onwaarheden in de wereld te sturen.

Ook uit Torez en Snizhne waren er tweets over een Buk-raketlanceerder, verstuurd enkele uren voor de MH17 neergeschoten werd. Zo konden we de route gedetailleerd in kaart brengen. We spraken ook met lokale inwoners om de dingen te laten bevestigen.

Vond u over de crash zelf ook veel tweets terug?

Higgins: Absoluut. Opnieuw volgde veel debat op Twitter. Iemand schreef: ‘Ik zag een raket omhoog gaan.’ Een ander: ‘Ik zag hoe de raket vloog. Ik zag zelfs van waar en waar naartoe’.

Vervolgens zijn we sociale mediageschiedenis van die personen gaan checken. Veel Twitter-accounts bleken al jaren oud –ze waren dus niet pas aangemaakt– en veel waren van pro-separatisten.

In uw eigen rapport wijst u de Buk-raketlanceerder toe aan de Russische 53ste luchtverdedigingsbrigade uit Koersk. Op basis van?

‘Je kan niet geloven hoeveel informatie Russische militairen op sociale media hebben gepost.’

Higgins: Foto’s van Russische soldaten, met op de achtergrond militaire voertuigen met nummerplaten. Die konden we vergelijken met foto’s van de Russische 53ste brigade. Je kan niet geloven hoeveel informatie de militairen op het internet hebben gezet. We troffen liefst 400 sociale media-accounts van hen aan.

Soms postten ze echt domme dingen, bijvoorbeeld een lijst met de leden van hun eenheid. Daarop hebben we dan alle namen uit die lijst gegoogeld, en zo nog meer foto’s ontdekt –ondermeer waarop de insignes op hun kledij te zien waren. We vonden ook foto’s van de soldaten voor de Buk-raketlanceerder. Al die informatie hebben we overgemaakt aan de Nederlandse politie, die het gerechtelijk onderzoek mee voert.

Denkt u dat het gerechtelijk onderzoek erin zal slagen de precieze daders aan te duiden?

Higgins: Als de Nederlandse politie namen zal noemen –en ik vermoed dat ze namen hebben gevonden– dan hebben wij zeker materiaal voorhanden uit sociale media dat we aan die namen kunnen linken. Tenzij we ons compleet zouden vergissen.

Eliot Higgins: ‘Ruslands leugens en propaganda zijn falende pogingen om het accepteren van de verantwoordelijkheid te vermijden.’

© Kristof Clerix​

Obsessief ex-liefje

Posten Russische soldaten nog steeds dingen online?

Higgins: Eigenlijk mogen ze dat niet, maar ze doen het nog altijd. Veel militairen van 53ste brigade hebben wel dingen van het internet gehaald die ze vroeger hadden gepost –wat ook wel verdacht is, hé.

Interessant is dat nu de aandacht verschuift naar de Russische bombardementen in Syrië. Wat we in Oekraïne hebben geleerd, passen we nu toe in Syrië.

Doordat Rusland actief is geworden in Syrië, is er opnieuw meer aandacht gekomen voor dat conflict. Er gebeurt veel meer open bronnenonderzoek dan voorheen maar er worden ook veel meer leugens verteld.

‘Wat we in Oekraïne hebben geleerd, passen we nu toe in Syrië.’

Een aantal Russische video’s die zogenaamd bombardementen toonden van IS-grondgebied, klopten niet, het ging om andere locaties. We zijn nu alle bombardementen in kaart aan het brengen. Het ziet er naar uit dat Rusland de oppositiegroeperingen tegen Assad bombardeert die niets te maken hebben met IS.

Ik kan me voorstellen dat Moskou geen fan is van uw werk. Merkt u daar iets van?

Higgins: De voorbije week heeft het Russische tv-station Russia Today een video over mij uitgezonden. Ze proberen mij in vraag te stellen, vallen mijn werk aan en gedragen zich als een obsessief ex-liefje.

Bedankt voor het gesprek.