‘Er is geen universeel model om LGBT te zijn. Je omgeving, je context, waar je vandaan komt, speelt allemaal een rol in wie je wordt’, zegt Marthe Djilo Kamga in een gesprek met MO*. Zij is festivalcoördinator van Massimadi, een LGBT-filmfestival met films en docu’s uit Afrika en de Afrikaanse diaspora’s.
© Chinonye Chukwu
Massimadi, van 5 tot 7 mei in het Brusselse kunsthuis Bronks, belicht dit jaar zwarte holebi- en transgendervraagstukken vanuit de invalshoek van overheersing, zij het raciaal, politiek, sociaal of seksueel. Op het programma staan speelfilms en documentaires die deze vraagstukken voor de zwarte gemeenschappen van de diaspora’s illustreren. Naast films zijn er ook tentoonstellingen, optredens en een feest ter afsluiting.
Tijdens de openingsavond pakt Massimadi uit met de Europese avant-première van Bessie, een bioprent van HBO over Amerikaanse blueslegende Bessie Smith. De film toont hoe de biseksuele Smith in de jaren 1920 haar weg zoekt in de muziekwereld, maar moet opboksen tegen producers die geen zwarte vrouwen in hun shows willen. De film van de beloftevolle regisseur Dee Rees met Queen Latifah in de hoofdrol won onder andere een Emmy voor beste tv-film.
Een andere opmerkelijke film op de affiche is Portrait of Jason, een experimentele film uit de jaren 1960 van Shirley Clarke, waarin Jason Holliday getuigt, alleen voor de camera, over zijn ervaringen als zwarte homoseksueel. De originele kopie van de film werd jarenlang verloren geacht, maar dook in 2013 terug op en werd gerestaureerd. Ingmar Bergman noemde het de meest buitengewone film die hij ooit gezien had.
Waarom zijn jullie begonnen met de organisatie van dit festival?
Marthe Djilo Kamga: ‘We zijn het enige zwarte LGBT-filmfestival in Europa. Er bestonden al verschillende andere Afrikaanse en LGBT filmfestivals, maar bij de Afrikaanse filmfestivals komt homoseksualiteit als thema niet aan bod.’
‘Bij de meeste LGBT filmfestivals wordt homoseksualiteit in Afrika benaderd vanuit het slachtofferschap en de criminalisering. Kortom, als iets exotisch. We wilden een ander verhaal introduceren.’
‘Van bij het begin wilden we ook een ruimte creëren waar mensen elkaar konden vinden en in alle veiligheid zichzelf kunnen zijn. Een ruimte gericht op artistieke en culturele expressie. Waar mensen zich in kunnen herkennen, in alle vrijheid kunnen evolueren en zich zonder bang te hoeven zijn, kunnen uitdrukken.’
‘Mensen hebben een veilige plek nodig waar ze zichzelf kunnen zijn.’
‘Ondanks dat we in het Westen wonen, zijn velen nog verbonden met de gemeenschap waaruit ze afkomstig zijn, zij het hier of in hun land van oorsprong. Dat maakt de identiteitsconstructie er niet gemakkelijker op. Mensen hebben een veilige plek nodig waar ze zichzelf kunnen zijn.’
Een Afrikaans LGBT-filmfestival klinkt als een niche binnen een niche. Toch is dit al de vierde editie.
Marthe Djilo Kamga: ‘Aan de basis van het festival ligt een gemixte groep vrienden: zwarten, blanken, mannen, vrouwen, holebi’s en hetero’s. Door een zwarte LGBT-ruimte te creëren, wilden we geen getto binnen een getto creëren, maar een open ruimte met een bepaalde specificiteit. Het is niet exclusief, iedereen is welkom. Elk jaar komt er wat meer volk en we merken dat de mensen ook terugkomen.’
Marthe Djilo Kamga, coördinator van het Massamadi filmfestival
© Lisa Develtere
Waar komt de naam “Massimadi” vandaan?
Marthe Djilo Kamga: ‘We hebben ons laten inspireren door het gelijknamige festival uit Montréal. De naam is een samentrekking van de Creoolse woorden massissi en madivinèz, wat homo en lesbienne betekent, maar met een negatieve connotatie.’
‘De twee woorden laten samensmelten tot een nieuw woord, tovert iets bij oorsprong denigrerend om tot iets positief. Het is een woord om fier op te zijn. Dat vonden we mooi.’
Dit jaar is het centrale thema ‘zwarte-LGBT-vraagstukken vanuit de invalshoek van overheersing’. Waarom deze keuze?
Marthe Djilo Kamga: ‘We hebben ons deels laten leiden door de actualiteit. Ons vertrekpunt zijn zwarte LGBT’s, maar we hebben daarnaast ook veel te zeggen over bijvoorbeeld de antikoloniale strijd of discriminatie. We willen dus kijken hoe zwarte LGBT-vraagstukken verweven zijn met de verschillende bestaande debatten, voornamelijk de kwestie van overheersing.’
‘We kunnen iets bijdragen aan het debat. We ervaren discriminatie vanuit de samenleving op verschillende vlakken en op verschillende manieren. We begrijpen andere vormen van discriminatie daardoor beter. Er zitten dezelfde mechanismen van dominantie achter.’
Waar zitten de parallellen tussen de verschillende vormen van discriminatie?
‘Je kan ons niet simpelweg herleiden tot één van de aspecten waaruit onze identiteit is samengesteld.’
Marthe Djilo Kamga: ‘Het gaat telkens om dominantie door wie over de macht beschikt. Vanuit zo’n meerderheid gaat een enorme kracht uit. Zwarte hetero’s reproduceren exact dezelfde onderdrukking, die bestaat van blanken tegenover zwarten, tegenover zwarte LGBT’s. Het gaat om dezelfde mechanismen, zelfs als ze het niet beseffen.’
‘Welke die mechanismen van overheersing juist zijn en welke strategieën zwarte LGBT’s kunnen hanteren om hier weerwerk tegen te bieden, zullen we onderzoeken tijdens een colloquium de dag voor het festival, op 4 mei.’
In jullie brochure schrijven jullie dat de identiteitsontwikkeling ingewikkeld is voor iemand die zowel zwart als LGBT is.
Marthe Djilo Kamga: ‘We hebben meerdere identiteiten. Je kan ons niet simpelweg herleiden tot één van de aspecten waaruit onze identiteit is samengesteld.’
‘Bijvoorbeeld wanneer een zwart meisje in blanke LGBT-milieus verkeert, wordt ze vaak gezien als iets exotisch. Dat ze niet op dezelfde manier haar coming out doet of niet mee doet aan de Pride parade, wil niet zeggen dat ze niet homoseksueel is. Sommige mensen hebben hun redenen om niet die weg te kiezen.’
‘Er is geen universeel model om LGBT te zijn. Je omgeving, je context, waar je vandaan komt, speelt allemaal een rol in je identiteitsconstructie. Wij proberen met Massimadi te tonen dat we niet enkel homoseksueel zijn. We hebben een bepaalde achtergrond. We willen in geen geval dat een component van onze identiteit geamputeerd wordt.’
U zei dat in de meeste LGBT-filmfestivals homoseksualiteit in Afrika benaderen als iets exotisch.
‘Maar al te vaak neemt de meerderheid het woord om over minderheden te praten.’
Marthe Djilo Kamga: ‘Maar al te vaak neemt de meerderheid het woord om over minderheden te praten. Wij zeggen dat we niet meer willen dat mensen het woord nemen in onze naam. Daarom organiseren we Massimadi. Met onze keuze van onderwerpen, van films, proberen we onze visie te delen.’
‘In veel Afrikaanse landen ontwikkelen mensen, ondanks alles, strategieën om hun leven te leiden. In Kameroen gebeurt het bijvoorbeeld vaak dat koppels die samenwonen zich aan de buitenwereld voorstellen als huisgenoten. Dat is een voorbeeld van een overlevingsstrategie.’
‘Vaak wordt van buitenaf gezegd dat er veel taboes zijn, maar de vraag wordt niet gesteld waarom. Waarom willen ze niet voor zichzelf opkomen? Soms willen mensen geen breuk met hun familie en komen ze daarom niet uit de kast. En waarom zou dat ook moeten? Bovendien kan het duidelijk zijn zonder er over te praten.’
‘Iedereen heeft zijn eigen ritme. Er is geen universaliteit. Ik kan ook niet voor anderen spreken. Ik weet niet hoe ze leven of hoe ze dingen beleven. Het is aan hen om het me te vertellen. Met Massimadi creëren we daarvoor een ruimte.’
Waarom toont Massimadi dit jaar, behalve de Keniaanse film Stories of our lives, geen films van het Afrikaans continent?
Marthe Djilo Kamga: ‘Het is het eerste jaar dat dit het geval is. De vorige jaren waren er telkens ongeveer evenveel films uit Afrika als van buiten het continent. Dat heeft enerzijds te maken met de kwaliteit van de films waar we bij de selectie rekening mee houden, en anderzijds met het feit dat het vraagstuk van dominantie van blanken tegenover zwarten vooral een diaspora-kwestie is. Zo zijn we dit jaar veel uitgekomen bij films uit de VS.’
‘Ook al zijn er verschillen, we zien fundamenteel ook parallellen tussen de situatie van zwarten in de VS en in Europa. Familie is bijvoorbeeld zowel bij Afro-Amerikanen als bij de Afrikaanse gemeenschap hier heel belangrijk. Net als geloof.’
U gaat dit jaar zelf ook twee persoonlijke projecten tonen op het festival.
Marthe Djilo Kamga: ‘Ja, dat maakt deze editie is voor mij heel speciaal. Ik doe een performance, een soort reis door de meanders van mijn herinneringen en mijn huidige midlifecrisis. Dit doe ik onder begeleiding van de jonge getalenteerde regisseur Saïd Jaafari. Daarnaast heb ik ook een fotoreeks gemaakt van zwarte LGBT’s rond de vraag hoe het zich toe-eigenen van je eigen lichaam je helpt bij de identiteitsconstructie. De personen die ik gefotografeerd heb, geven zelf commentaar bij de foto’s.’
Massimadi gaat door van 5 tot 7 mei in Bronks in Brussel. In de marge van het festival organiseert Massimadi ook het seminarie ‘Blackness and the end of the closet’ op 3 mei en het colloquim ‘Les identités LGBT+ à l’épreuve des dominations’ op 4 mei. Het volledige programma kan je terugvinden op www.massimadi-bxl.be