Gie Goris: ‘Ik weiger optimistisch of pessimistisch te zijn. Ik wil strijdbaar blijven’

© Iratxe Alvarez

Veertig jaar lang hield Gie Goris de vinger aan de mondiale pols. Hij reisde de halve wereld af om te berichten over oude en nieuwe conflicten, over veerkrachtige mensen en over gemeenschappen die vindingrijke alternatieven bedenken om de planeet te ontlasten. Nu geeft hij de fakkel door. ‘Je mag nooit tevreden zijn met een verhaal alleen maar omdat het bevestigt wat je al dacht.’

De koude bosbessenlimonade is al uitgeschonken, maar het opnametoestel nog niet ingeschakeld als ik Gie Goris vraag hoe het voelt om eens aan de andere kant van de tafel te zitten, in de stoel van de geïnterviewde. Het antwoord zet meteen de toon voor het gesprek: ‘Ik voel me altijd wat onwennig om over mezelf te vertellen. Ik hou graag de focus op mijn werk.’

Waarom wil je niet dat het over jou gaat?

Gie Goris: Omdat ik niet zo interessant ben. Ik heb geen publiek nodig bij mijn persoonlijke worstelingen. Het gegeven dat ik mij al veertig jaar lang toeleg op mondiale thema’s, is veel interessanter.

Helpt het verhaal van je opvoeding en je leven niet om te begrijpen waarom je net dit werk hebt gedaan?

Gie Goris: Dat bepaalt mee hoe ik in mijn werk sta, maar ben ik enkel en alleen vanuit die specifieke opvoeding of sociale achtergrond tot dit werk gekomen? Mensen maken keuzes. De groep jongeren waarmee ik opgegroeid ben, in min of meer gelijkaardige omstandigheden, hebben een ander levenspad gekozen. De nadruk op dat persoonlijke vind ik soms overdreven.

Je komt uit een arbeidersmilieu. Bepaalt die achtergrond hoe je naar de wereld kijkt?

Gie Goris: Zeker, en ik ben daar trots op, maar voor mij is mijn afkomst een vanzelfsprekendheid. Ik heb die nooit gecultiveerd of gebruikt als argument, ik heb het debat altijd inhoudelijk gevoerd. Ik kom uit een katholiek gezin, ben grootgebracht in de katholieke zuil en heb theologie gestudeerd. Dat verhaal mag dan doodgebloed zijn voor mij, ik heb nooit de behoefte gehad om daar afstand van te nemen.

Zou je jezelf nog religieus noemen?

Gie Goris: Ik vind het moeilijk om op die vraag te antwoorden, want wat betekent dat woord voor jou als interviewer? Wat betekent het voor de lezer die dit interview doorneemt? De poëtische kant van religie vind ik essentieel: de verwondering voor wat je niet weet, voor wat je niet kan vatten. Ik haak af wanneer religie een stoplap wordt voor een gebrek aan kennis. Kregelig word ik als mensen religie afserveren als schadelijk of achterlijk en dat beargumenteren met obscure theorieën.

Het ongemak van de verandering

Diezelfde namiddag had Gie op sociale media nog een voorbeeld gezien van zo’n obscure theorie. Het verhaal kwam uit Pakistan: een christelijk meisje is er ontvoerd en verkracht. Daarna werd ze door de lokale shariarechtbank gedwongen te huwen met haar verkrachter omdat ze er seks mee gehad had. ‘Dat zijn verschrikkelijke feiten en de verontwaardiging erover is terecht’, reageert Gie. ‘Vervolgens wordt dit verhaal gekoppeld aan een onderzoek dat stelt dat meer dan de helft van de moslims in België een “gesloten wereldbeeld” heeft. Zo roepen mensen op om alle moslims islamofascisten te noemen. Wat bezielt hen, vraag ik me dan af.’

‘Snelle maatschappelijke verandering verontrust heel veel mensen. Dat zie je niet enkel hier.’

Waarom laten intelligente mensen zich verleiden tot dergelijke veralgemeningen en vooroordelen?

Gie Goris: Waarom verglijden intelligente mensen die een verleden hebben van emancipatorische strijd in haat voor moslims? Misschien moet ik daar binnenkort eens tijd voor maken om dat echt te onderzoeken. Dit gaat niet zomaar om veralgemeend racisme. Mensen hebben niets tegen Marokkanen, op voorwaarde dat ze hun religie verwerpen.

Voor mij is deze redenering het spiegelbeeld van wat je bij jihadi’s ziet gebeuren. Daar zitten ook intelligente mensen tussen die vertrekken van een terechte verontwaardiging. Gaandeweg komen ze in die tunnel terecht. Het psychologisch proces dat beiden doormaken is volgens mij vergelijkbaar. Het verschil is, tot nu toe, de bereidheid om geweld te gebruiken. (Denkt na) Een van de dingen die mensen zoals jij en ik onderschatten, is het ongemak dat een veranderende samenleving met zich meebrengt.

Wat is dat ongemak dan?

Gie Goris: Enerzijds verdedigen we al twintig jaar de rechten en de gelijkwaardigheid van mensen met migratieachtergrond. Dat was en is ook heel erg nodig. Anderzijds hebben we te weinig aandacht voor het feit dat de samenleving echt veranderd is. Niet alleen mensen die zich verplaatsten, maar ook mensen die zichzelf nooit als “anders” hebben gezien, zijn terechtgekomen in een nieuwe realiteit en worstelen daarmee.

Misschien had ik meer aandacht moeten hebben voor Belgen die de samenleving hebben zien veranderen op een manier die ze niet wilden of konden sturen. Ik denk dat we meer en beter hadden moeten uitleggen dat het ongemak dat zij voelden deel uitmaakt van de globalisering. Je lost het ongemak niet op door te zeggen dat we er maar aan moeten wennen.

Is dat ongemak nu net niet een van de gevoelens waarmee er, politiek gezien, juist het meest rekening wordt gehouden? Politici zoeken voor beslissingen een draagvlak bij de Vlaming. Is dat niet de vertaling van dat ongemak?

Gie Goris: Het gaat om mensen die zich niet meer thuis voelen in de samenleving. We hebben te weinig ervaring vanuit links-progressieve hoek om daarmee om te gaan. De vraag naar zekerheid is geen “rechtse” of “racistische” vraag, ook niet als ze van witte mensen komt.

Snelle maatschappelijke verandering verontrust heel veel mensen. Dat zie je niet enkel hier, maar ook in Aziatische landen. Dat voor ogen houden, helpt om het antwoord te vinden op je vraag hoe het komt dat intelligente mensen toch terechtkomen in een tunnel van vooroordelen.

Een watertaxi op het Dal-meer in Srinagar, de zomerhoofdstad van Jammu en Kasjmir in India. Gie Goris volgt het conflict in die Himalayastaat al een kwarteeuw.

© Brecht Goris

La verdad verdadera

Welke rol spelen de media hierin? Zou je jezelf als een activistische journalist omschrijven?

Gie Goris: Journalistiek is iets anders dan activisme. MO* heeft zich altijd binnen het activistisch middenveld gesitueerd. De journalistiek die wij bedrijven, is een bijdrage aan dat activisme. We staan daar niet buiten, maar we zijn wel anders.

Anders in welke zin?

Gie Goris: Politiek activisme is gericht op resultaat. De verhalen die je benadrukt, onderbouwen de verandering die je beoogt. Vervelende verhalen negeer je, omdat ze in de weg lopen van het beoogde doel. Dat is legitiem binnen het politieke activisme, maar de journalistiek kan zich dat niet permitteren. Journalisten gaan op zoek naar verhalen zoals ze zijn, in al hun complexiteit.

De waarachtige waarheid brengen?

Gie Goris: Klopt. La verdad verdadera, zoals voormalig hoofdredacteur van Le Monde Diplomatique Ignacio Ramonet het stelde op het Wereld Sociaal Forum in Porto Alegre. De toevoeging van verdadera is belangrijk, omdat het gaat over authenticiteit: als journalist moet je erkennen dat er tegenstrijdigheden zitten in elke waarheid, dat de waarheid complex is en dat je nooit alles kan weten. Tegelijk mag je nooit tevreden zijn met een verhaal, alleen maar omdat het bevestigt wat je al dacht.

‘Ik ben geen harde interviewer. Ik ben op zoek naar wat iemand mij te vertellen heeft, in plaats van hem te willen betrappen op tegenstrijdigheden.’

Wat was jouw ambitie toen jij de halve wereld afreisde om verhalen te brengen over globalisering, migratie, klimaat en ongelijkheid? Wou je verhalen brengen die niet altijd gemakkelijk zijn?

Gie Goris: We hopen dat de lezer de wereld beter begrijpt. Onze ambitie is om meer, betere en toegankelijke informatie te brengen, zonder het exotische op te zoeken. We willen ontwikkelingen blootleggen zodat mensen hun eigen positie beter kunnen situeren en van daaruit hun eigen keuzes en opvattingen beter kunnen onderbouwen. Om dat te bereiken, proberen we niet te plooien voor de wetmatigheden van de media, ideologische verschuivingen in de samenleving of de eigen sympathieën. Als journalist moet je voldoende achterdocht inbouwen, zelfs voor je eigen overtuigingen.

Hoe doe je dat, achterdocht inbouwen tegen jezelf? Je neemt toch altijd je eigen blinde vlekken mee? Hoe ga jij daarmee om?

Gie Goris: In doe-het-zelftrucjes geloof ik niet, wel in het harde, levenslange werk van altijd opnieuw beginnen en erkennen waar je zelf gesitueerd bent. Dat is op zich niet erg, we komen allemaal ergens vandaan. Ik probeer niet blind te zijn voor machtsverhoudingen. Het is aan mij om goed te luisteren, te onderzoeken en altijd open te staan om te leren. Ik ben uiteindelijk diegene die het verhaal moet schrijven.

Wie is jouw toetssteen hierin? Bij wie ga je te rade om te begrijpen en te leren?

Gie Goris: Er zijn een aantal mensen waar ik buitengewoon aandachtig naar luister wanneer zij spreken, mensen met veel meer menselijke sensibiliteit dan ik. Ik heb hulp nodig bij het lezen van mensen. Een van die personen is mijn vrouw Jim. Zij is altijd nabij, maar nooit onder de indruk van wat ik doe.

Diverse redacties, diverse inzichten

Hoe breng jij de waarheid als je op verre plekken bent met mensen die heel erg van jou verschillen? Je bekijkt de wereld uiteindelijk toch vanuit jouw westerse perspectief?

Gie Goris: Ik probeer steeds mensen op te zoeken die niet op mij lijken. Ik ben geen harde interviewer: ik ben op zoek naar wat die persoon mij te vertellen heeft, in plaats van hem te willen betrappen op tegenstrijdigheden. Ik probeer de bedding weer te geven, op zoek te gaan naar wat mensen echt bezighoudt. De opvatting van een individu is dan een klein onderdeel in een groter lappendeken.

‘De uitdaging is om je eigen dissidentie te organiseren, een perspectievenconflict te creëren binnen je eigen redactie.’

In Vlaanderen zijn de meeste media redacties overwegend wit. Hoe belangrijk is een gemengde redactie om die blinde vlekken tegen te gaan?

Gie Goris: Diversiteit op redacties is cruciaal. Het probleem is dat velen in de media geloven dat huidskleur er niet toe doet: journalisten zijn in staat om goed te berichten, ongeacht hun kleur. Individueel gezien kan dat kloppen, maar collectief, als redactie, is dat fout. In een team van zeven journalisten hadden we op een bepaald moment twee collega’s van kleur. Dan voel je dat de inbreng van die ervaring en die achtergrond belangrijk is. Je krijgt andere gesprekken, andere inzichten. De uitdaging is om je eigen dissidentie te organiseren, een perspectievenconflict te creëren binnen je eigen redactie. De nieuwe hoofdredacteur van MO* heeft een speerpunt gemaakt van meer diversiteit op de redactie. Daar ben ik blij om.

Heb je het gevoel dat je zelf voldoende hebt gedaan?

Gie Goris: Neen, dat had beter gekund. Ook al hebben we bij elke aanwerving expliciete inspanningen gedaan om ook kandidaten aan te trekken met een diverser profiel, we zijn daar niet ver in geraakt. Het is een lange weg. Wellicht hadden we nog meer daarin moeten investeren.

Helemaal ontevreden ben ik niet, want wij zijn er wel heel vroeg aan begonnen. Een van de voorlopers van MO*, Wereldwijd, heeft in de jaren tachtig al een Belgisch-Congolese journalist aangeworven. In de jaren negentig kozen we expliciet voor het aanwerven van een redactrice met een moslimachtergrond. De aandacht voor diversiteit was er, maar onder andere een gebrek aan middelen beperkte het resultaat ervan.

© Iratxe Alvarez

Wie is Gie?

Gezin
Gie werd geboren in 1955 in Geel. Hij groeide op in Veerle (Laakdal) in een mijnwerkersgezin. Zijn vader Karel overleed op 91-jarige leeftijd, zijn moeder Maria vierde onlangs haar 93ste verjaardag. Broer Wakke verongelukte met de motor in 1993, oudere zus Ria is “alive and kicking” na veel jaren werken in de elektronicasector. Gie is 42 jaar getrouwd met Jim. Samen hebben ze 3 kinderen: Soetkin, Brecht en Hanne. Gie en Jim zijn de trotse grootouders van zeven kleinkinderen: Linus, Wannes, Florian, Nio, Jua, Mo en Aren.

Jeugd
Vanaf zijn zesde is Gie lid van de Chiro. Hij eindigde zijn Chirocarrière als groepsleider en lid van het gewestbestuur. Zijn kernslogan uit die tijd? ‘Bleiten en doorgaan.’ Niet opgeven als het moeilijk wordt, elkaar ondersteunen zodat iedereen de eindmeet haalt.

Eerste teksten
Al van in zijn studententijd schrijft Gie over geloof en politiek. Voor het faculteitsblad van de Godsdienstwetenschappen interviewde hij onder andere Jef Turf van de Kommunistische Partij en Mark Eyskens toen die even premier was van België.

Kunst
In zijn educatiewerk bij Broederlijk Delen Antwerpen schakelde Gie Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse en Maghrebijnse muzikanten in. Ook was hij mede-initiatiefnemer van het colloquium Glokale Kunst in Vlaanderen. Later werd hij voorzitter bij filmfestival Open Doek (nu MOOOV) en bij Africalia, dat steun verleent aan artistieke initiatieven in Afrika.

Focus op Zuid-Azië
Gie reisde voor het eerst naar Afghanistan voor een reportage in 2006. Dat deed hij naar eigen zeggen ‘uit onvrede met embedded journalism elders’, waarbij journalisten mee op pad worden gestuurd met militaire eenheden in conflictgebieden. In 2011 publiceerde hij zijn eerste en vooralsnog enige boek, Opstandland. De strijd om Afghanistan, Pakistan en Kasjmir. De regio blijft ook vandaag prioritair in zijn journalistieke werk.

Had jouw vervanger iemand van kleur kunnen zijn?

Gie Goris: Dat had zeker gekund. Ik kan uiteraard niets zeggen over het aanwervingsproces voor mijn vervanger, maar ook nu hebben we heel actief gezocht buiten de vanzelfsprekende kringen. Het gaat traag. Dat wil niet zeggen dat we dat moeten aanvaarden, integendeel. We moeten onze schouders zetten onder het gevecht dat mensen van kleur of mensen met een migratie-achtergrond leveren om gehoord, gelijk behandeld en vertegenwoordigd te worden. Tegelijk moeten we heel goed beseffen dat opkomen voor meer diversiteit nog niet hetzelfde is als opkomen voor mensen die arm zijn of sociaal-economisch uitgesloten worden. Dat betekent dat degenen die een stem hebben, die ook beter moeten gebruiken om op te komen tegen armoede, ook in eigen gemeenschappen. Representatie is niet alles.

Is het niet belangrijk om vertegenwoordigd te zijn op plaatsen waar de beslissingen genomen worden?

Gie Goris: Jawel, dat is belangrijk. We moeten alleen opletten dat het geen gevecht wordt voor de eigen positie. Is er genoeg affiniteit met de veertig à vijftig procent van mensen van Turkse en Marokkaanse afkomst die in armoede leven? De generaties die het nu gaan maken, zijn de kinderen van de middenklasse. Het gevaar bestaat dat we kinderen vergeten die niet tot die klasse behoren.

Ik kom zelf ook uit een arbeidersgezin, maar behoor nu tot de middenklasse. Ik hoef voor mijn eigen klassepositie niet meer op de barricades. Naast klasse is er echter ook nog huidskleur, etnie en cultuur. Je kan die zaken toch niet loskoppelen?

Gie Goris: Dat is waar. Als de band met die vele vormen van ongelijkheid niet voortdurend gelegd wordt, dan verontrust mij bijvoorbeeld de gretigheid en de eenzijdigheid waarmee het “kopjes tellen” gebeurt bij het samenstellen van discussiepanels. De aanwezigheid van diverse stemmen en ervaringen moet tot iets dienen. Het moet leiden tot nieuwe inzichten, nieuwe ideeën, nieuwe ervaringen zodat we beter uitgerust zijn om armoede en ongelijkheid te bestrijden. Als we dat perspectief inruilen voor representatiedoeleinden, vind ik dat problematisch.

Afglijden naar rechts

Is net niet die representatie de beste garantie dat binnen de democratie de meerderheid de rechten van minderheden niet schendt?

Gie Goris: Binnen een democratie moeten er ijkpunten zijn waar de meerderheid niet aan voorbij kan. Een voorbeeld daarvan is het cordon sanitaire, de afspraak die het hele Vlaamse politieke spectrum omspande, van socialisten tot de toenmalige Volksunie. Dat cordon zegt dat er nooit met een partij als het Vlaams Blok zal worden bestuurd, omdat deze partij de mensenrechten overboord wou gooien.

Dat staat nu toch onder druk?

Gie Goris: Zeker, verschillende partijen willen nu met Vlaams Belang in zee. Als je echter vraagt wat er nodig is om de rechten van minderheden te beschermen, dan helpen dit soort afspraken wel om veiligheidsgaranties in je democratie in te bouwen.

‘Alle landen van de wereld erkennen dat je rechten nodig hebt om menswaardig te kunnen leven. Die rechten mogen niet ter discussie staan.’

Nochtans hebben dezelfde politieke partijen in de loop der jaren een aanzienlijk deel van het racistische zeventigpuntenplan van het Vlaams Blok uitgevoerd. Is dat cordon sanitaire niet eerder een symbolische daad?

Gie Goris: Dat denk ik niet. Het was een belangrijk instrument om de Vlaamse democratie te behoeden voor een snel afglijden naar rechts.

Zijn we nu dan niet aan het afglijden?

Gie Goris: Uiteraard is Vlaanderen aan het afglijden, maar zonder de afspraak van het cordon zou het allemaal sneller en verdergaand geweest zijn. Het is waar dat het cordon sanitaire een dubbele rol heeft gespeeld. Enerzijds heeft het ervoor gezorgd dat het Blok nooit aan de macht is gekomen. Dat vind ik alvast een verwezenlijking. Anderzijds hebben mainstreampartijen erin geloofd dat het selectief uitvoeren van het zeventigpuntenplan de beste garantie vormde om een machtsovername door het Vlaams Belang te voorkomen. Dat is een foute redenering.

De onschendbaarheid van mensenrechten ligt onder vuur. Mensenrechten gaan in wezen over menselijke waardigheid, het thema van dit magazine. Is de menswaardigheid een universeel gegeven?

Gie Goris: Menselijke waardigheid is universeel, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is daar de beste garantie voor. Ik heb lang mijn twijfels gehad over die universaliteit, omdat de Verklaring toch vooral door westerse landen geschreven is. Gaandeweg zag ik echter hoe die menselijke waardigheid overal in de wereld belangrijk is, ook al verschilt de invulling. Daarom moet je aan de menswaardigheid blijven vasthouden. Je mag er niet aan tornen.

Je koppelt die menselijke waardigheid niet aan de normen en waarden van een natie of van een bepaald volk?

Gie Goris: We hebben allemaal onze eigen geschiedenis, ervaring en context. Als mens vallen we nochtans altijd terug op hetzelfde fundament. Ook in de visietekst van MO* staan mensenrechten als een van de ijkpunten voor het blad. Het vernuftige aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is dat alle landen van de wereld hiermee erkennen dat je rechten nodig hebt om menswaardig te kunnen leven. Die rechten mogen niet ter discussie staan.

Interview met Arshad Ubaid, bestuurder van de Jamia Ashrafia madrassa in Lahore, Pakistan, een van de radicale madrassa’s waaruit onder andere de Taliban voortkwamen.

© Brecht Goris

Een misdaad tegen de journalistiek

Heb je hoop voor de toekomst?

Gie Goris: Als oudere man met zeven kleinkinderen maak ik mij zorgen om de toekomst. Voor de opwarming van de planeet blijken de doemscenario’s de beste beschrijving van de evolutie. Dat is minstens onrustbarend. Ik ben dus niet snel tot optimisme geneigd, want vaak is dat een ontkenning van de realiteit. Tegelijkertijd weiger ik pessimistisch of, erger nog, cynisch te worden. Mijn standpunt is dat ik wil blijven vechten en geloven dat we het tij kunnen keren. Zolang de strijd niet gewonnen is, moet je blijven vechten, blijven geloven dat het ooit zal lukken.

Heeft de journalistiek van jou een andere mens gemaakt?

Gie Goris: Dat is een moeilijke vraag, omdat mijn werk als journalist dertig jaar omspant. Uiteraard ben ik in drie decennia een ander mens geworden, maar is dat omwille van de journalistiek? Zevenentwintig jaar geleden is mijn broer verongelukt. Ook dat draag ik elke dag mee. Ik heb veel gereisd, heel veel mensen beluisterd en altijd gelezen. Als ik al dat leven en al dat werk optel, blijkt dat ik op een constructieve manier veel meer ben beginnen twijfelen aan mezelf.

Je hebt de wijsheid te beseffen dat je eigenlijk niets weet?

Gie Goris: Ik twijfel veel meer aan de zekerheid dat mijn overtuiging juist is. Niet zozeer in professionele context: in de journalistiek heb ik altijd gestaan achter wat ik schreef. Ik heb het eerder over de privécontext. Ik heb nu meer de neiging om eerst te zwijgen. Dat gevoel heb ik ook met de Black Lives Matter-beweging. Ik wil eerst heel goed luisteren voordat ik er zelf grote uitspraken over wil doen. Wat ik als journalist ook geleerd heb, is dat veel weten van belang is. Het idee dat nu in de journalistiek ingeslopen is, is dat het een voordeel zou zijn even weinig te weten als de kijker of de lezer. Zo zou je onbevangen en onbevooroordeeld kunnen werken. Ik vind dat een misdaad tegen de journalistiek.

Kijk je uit naar je pensioen?

Gie Goris: Mijn werk was mijn leven. Ik weet niet wat er aan de andere kant wacht. Het is een nieuwe wereld, dat boezemt me toch wat angst in. Ik ga verder bouwen op wat ik tot nu toe gedaan heb en wat ik het beste kan, maar dan zonder druk en zonder de zakelijke beslommeringen.

***

Over de auteur

Rachida Lamrabet is schrijfster en juriste. Afgelopen jaar werd Lamrabet bekroond met de tweejaarlijkse Cultuurprijs van de KU Leuven en de Ultima voor literatuur van de Vlaamse Gemeenschap. Eerder kreeg ze de Kif Kif Literatuurprijs en de BNG Nieuwe Literatuurprijs. Haar recentste roman, Vertel het iemand_, werd in 2018 uitgegeven bij Polis. Tot 2017 werkte ze voor Unia._

Dit interview verscheen in de speciale editie van MO*magazine. Als je proMO* wordt of als je het al bent, krijg je een print-exemplaar van dit unieke magazine toegestuurd.
Door proMO* te worden, maak je de journalistiek van MO* mee mogelijk. Voor slechts € 4 per maand of € 50 per jaar zorg je er mee voor dat onze website voor iedereen toegankelijk blijft en dat onze journalisten en medewerkers hun werk kunnen doen. Word nu proMO*.