De rijke geschiedenis van een “verleidingsdans” die mannen afwijst met elke heupbeweging
‘Buikdansen is een kunst, geef het de waardering die het verdient’
Wie buikdansen zegt, denkt spontaan aan oriëntaalse verleidingskunsten. Choreografe Sherin Hegazy put inspiratie uit de geschiedenis om de Egyptische volksdans opnieuw op de culturele kaart te zetten. Patricia Campailla zocht haar op in Caïro.
Hegazy put inspiratie uit de geschiedenis en vermengt klassieke heupbewegingen met hedendaagse dans.
© Karim Medhat
Wie buikdansen zegt, denkt spontaan aan oriëntaalse verleidingskunsten. Choreografe Sherin Hegazy wil de Egyptische volksdans opnieuw op de culturele kaart zetten. In Caïro vertelt ze waarom deze kunstvorm een taal op zich is, waarmee de vrouwen mannen afwijzen in plaats van uitnodigen.
Een trouwfeest in Egypte? Ondenkbaar zonder buikdansen. Zodra er oudere liederen weerklinken, schudt iedereen spontaan met zijn heupen en buik. Jong en oud, man of vrouw, maak niet uit. ‘Zelfs mijn vader doet mee!’, getuigt choreografe Sherin Hegazy. ‘Buikdansen zit in het DNA van de Egyptenaren. Maar als je diezelfde bewegingen uit een lokale context haalt en op een podium plaatst, vinden we het plots iets immoreels.’
‘Buikdansen is een taal op zich.’
Met haar buikdansgezelschap Awalem Khafeya probeert Hegazy de dans op een manier te brengen ‘die voor onze maatschappij aanvaardbaar is, zodat mensen ervan kunnen houden zonder dat ze het vulgair vinden’. Ze put inspiratie uit de geschiedenis, klassieke heupbewegingen vermengt ze met hedendaagse dans.
‘Egyptenaren zelf spreken nooit over “buikdans”, maar gewoon over “volksdans”’, vertelt Hegazy. Toen ze zich ging verdiepen in de geschiedenis, ontdekte ze dat de dansvorm minstens 5000 jaar teruggaat in de tijd. Het is pas in de negentiende eeuw, toen de Franse kolonisator de term la dance du ventre introduceerde, dat deze oriëntaalse dansvorm een seksuele connotatie kreeg. ‘Vanaf dat moment had niemand nog oog voor de diepere betekenis van buikdansen.’
Onterecht, weet wie zich inleest in de herkomst van de dans. Hegazy springt recht en doet een typische heupbeweging voor. ‘Een beweging die voortkomt uit koppigheid’, verklaart ze. ‘Als een vrouw op deze manier beweegt, zegt ze eigenlijk “nee”! Nee, je mag me niet aanraken. Nee, je mag me niks geven. Buikdansen heeft een eigen, louter vrouwelijke woordenschat. Het is een taal op zich.’
Westerse bril
Hegazy ziet het als haar missie om buikdansen opnieuw op de culturele kaart in Egypte te zetten. Volgens sommige bronnen zou het ontstaan zijn onder invloed van Indische tempeldansen die via migrerende zigeunerpopulaties hun weg vonden naar Egypte. Zeker is dat het minstens teruggaat tot de faraonische tijden, de periode waarin vrouwelijke farao’s zoals Cleopatra en Hathshepsut de plak zwaaiden in het koninkrijk aan de Nijl.
De Franse kolonisator maakte van het vruchtbaarheidsritueel een verleidingsdans.
Oude Egyptenaren beschouwden buikdansen als een vruchtbaarheidsdans ter ere van de vrouwelijke goden, in de hoop een goede oogst af te dwingen. Door hun bekken op een geïsoleerde manier te bewegen, legden vrouwen de nadruk op de baarmoeder waarmee ze leven creëren. De intensieve bewegingen en trillingen van het abdomen zouden ook een goede training zijn voor de vrouwelijke organen en het lichaam voorbereiden op het baren van kinderen.
Dat de Franse kolonisator de nadruk legde op buikdansen als seksuele verleidingsdans in de negentiende eeuw, zegt iets over de tijdsgeest. Het was de tijd van het oriëntalisme: Europeanen op bezoek in Egypte bekeken het land aan de Nijl door een westers gekleurde bril. In Europa verspreidden ze een vertekend beeld van het leven in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.
Net dat oriëntalisme zorgde voor een heropleving van buikdansen. Artiesten zoals Badia Masabni zijn de pioniers van de nieuwe, sensuele stijl die een commercieel succes werd.
In de jaren ‘20, ‘30 en ‘40 van de twintigste eeuw was Caïro het centrum van de buikdans. In die tijd was Egypte nog westers georiënteerd. Op foto’s van het strand in Alexandrië zie je dames flaneren in badpak naar Europees model. Vrouwen gekleed in knielange rokken en mouwloze bloesjes waren een alledaags beeld.
In Caïro openden verschillende nachtclubs de deuren. Daar buikdansten artiesten als Badia Masabni, Mounira El-Mahdeya, Samia Gamal en Taheyya Kariokka voor de ogen van de Egyptische en westerse elite.
Egypte’s nieuwe generatie buikdanseressen ruilde de volkse, bedekkende kledij van hun voorgangsters in voor tweedelige outfits die veel bloot lieten zien en het erotische aspect van de dans benadrukten. Buikdanseressen werden echte beroemdheden, ze bekleedden een ereplaats op de culturele scène.
Verborgen wereld
In het Egypte van vandaag is een dochter die buikdanst een schande voor haar familie. Buikdanseressen worden getolereerd maar niet langer vereerd. Het is een beroep waarop neergekeken wordt.
Buikdanseressen worden getolereerd maar niet langer vereerd.
Onterecht, vindt Sherin Hegazy. Zij wil buikdansen uit de taboesfeer halen. ‘Ik wil dat deze kunst terug de waardering krijgt die hij verdient.’
Ruim twee jaar geleden hield Hegazy audities voor de oprichting van een buikdansgroep, Awalem Khafeya. Corona gooide roet in het eten, maar in 2021 volgden nieuwe audities. En binnenkort, hopelijk, een heuse tournee.
De eerste vrouwen die Hegazy selecteerde, twee jaar geleden, wilden gerust met blote buik in het openbaar optreden of op sociale media verschijnen. Maar ze hadden wel een voorwaarde: hun gezicht moest verborgen blijven. De gouden jaren van de buikdans zijn allang geschiedenis.
‘In de jaren ’20 en ’30 was dat nog helemaal anders’, vertelt Hegazy. ‘Vooraanstaande politici en beleidsmakers hielden regelmatig officieuze bijeenkomsten ten huize van een bekende buikdanseres. Met haar optredens zorgde de artieste voor ontspanning. In de coulissen ving ze de interne keuken van de regering op, informatie die ze uiteraard voor zich moest houden.’
‘Vandaar,’ verklaart Hegazy een deel van de naam van haar danscompagnie, ‘ging men danseressen ook wel awalem noemen, of wijze vrouwen. Een andere betekenis van awalem is werelden. Ik vond het van meet af aan een geschikte naam voor de groep.’
De vraag of vrouwen hun gezicht mochten verbergen die steeds terugkwam tijdens audities, stelt ze in verband met de geheimen van de danseressen van de vorige eeuw. ‘Vandaag zijn het de danseressen zelf die verborgen moeten blijven. Het leek me niet meer dan logisch dat ik khaf__e__ya – Arabisch voor verborgen – zou toevoegen aan de groepsnaam.’
Onderlinge solidariteit
In de zomer van 2021, stelde Hegazy een nieuwe groep samen van twaalf dappere meisjes en vrouwen. ‘Ze dansen allemaal met onbedekt gezicht, ook al krijgen ze daar veel negatieve reacties op.’
‘In het begin waren enkele meisjes bang om op zoek te gaan naar hun identiteit als danseressen. Toen ze zagen hoe dapper en open de anderen waren, verdween hun angst geleidelijk aan en durfden ze zichzelf te zijn.’
‘In de groep heerst een sterk samenhorigheidsgevoel: wie te maken krijgt met nare commentaren, kan altijd rekenen op de steun van de anderen. Die onderlinge solidariteit werkt enorm motiverend.’
De groep verenigt vrouwen en meisjes van verschillende leeftijden, sociale klassen en opleidingsniveaus. Sommige meisjes studeren nog, anderen hebben een job als bediende of verdienen de kost in een callcenter. Door te buikdansen kiezen ze er bewust voor om – al dan niet verborgen – een leven te leiden dat ingaat tegen wat de Egyptische maatschappij van vrouwen verwacht.
Ondanks de maatschappelijke tegenkanting, duiken de danseressen van Awalem Khafeya wel op meerdere plekken op. Van reclame voor specerijen tot videoclips van muzikanten. In deze video dansen ze op maghraganat muziek, een Egyptische blend tussen r&b, rap en techno die immens populair is bij jongeren.
Zonder pardon het huis uit
Hegazy speelt graag met wat zichtbaar mag zijn en wat verborgen moet blijven. Soms dragen de danseressen maskers gemaakt van aparte stroken stof of kralen, waardoor het gelaat toch zichtbaar blijft.
In de zomer van 2021, stelde Hegazy een nieuwe groep samen van twaalf dappere meisjes en vrouwen. ‘Ze dansen allemaal met onbedekt gezicht, ook al krijgen ze daar veel negatieve reacties op.’
© Mahmoud Ezzat
In een maatschappij waar vrouwen verondersteld worden hun haren en lichaamsvormen zoveel mogelijk te bedekken, is het aftasten van grenzen een wezenlijk onderdeel van het leven van vrouwen. Wie met die grenzen flirt, neemt een risico.
Wie met de grenzen flirt, neemt een risico.
De ouders van enkele meisjes uit het gezelschap kunnen het niet hebben dat hun dochters buikdansen op een podium. Eén meisje werd zonder pardon het ouderlijk huis uitgezet. Een ander meisje werd ontslagen op het werk toen haar bazen een filmpje met haar zagen. ‘Dit strookt niet met onze waarden’, was de uitleg.
Ondanks alles begrijpt Hegazy waarom het brede publiek weerstand voelt tegenover haar dansgezelschap. ‘Er is nu eenmaal geen enkel referentiepunt voor hoe wij buikdans brengen’, verklaart ze.
Maar, benadrukt de choreografe, het is wel ontzettend jammer dat die weerstand de vrouwen persoonlijk treft. Er wordt op de man gespeeld, niet op de bal. ‘Terwijl buikdansen gewoon onze passie is. Daarnaast zijn we nog altijd diezelfde vrouwen die koken, trouwen, lezen of een goed gesprek kunnen voeren met een broer.’
De danseressen van Awalem Khafeya wisselen voortdurend tussen hun verborgen identiteit als buikdanseres en hun identiteit als dochter, zus of buurvrouw. Daarover gaat de eerste volwaardige voorstelling waaraan het gezelschap momenteel werkt en waarmee ze in het najaar op tournee willen. ‘Het stuk zal gaan over de andere kant van ons leven. Iedereen denkt dat wij als moderne buikdanseressen dappere vrouwen zijn die vechten voor vrouwenrechten. Maar eigenlijk wenen we veel.’
#MeToo in Egypte
In tegenstelling tot wat je zou verwachten van een maatschappij waarin kuisheid hoog in het vaandel gedragen wordt, vormt seksuele intimidatie in Egypte een groot probleem. Zeven jaar geleden al maakte Sherin Hegazy een choreografie over de definitie van de persoonlijke ruimte van vrouwen in Egypte en de manier waarop die beïnvloedt hoe vrouwen op straat bewegen.
Dankzij de opkomst van sociale media heeft de #MeToo-beweging ook in Egypte voet aan de grond. Geregeld duiken er op YouTube filmpjes op van mannen die vulgaire uitspraken roepen naar vrouwen, obscene gebaren maken of vrouwen betasten op een overvolle bus of metro. Alerte omstanders leggen dat gedrag vast op hun smartphone. Als resultaat belanden daders van grensoverschrijdend gedrag in Egypte steeds vaker in de cel.
Dansen zonder boodschap
Naarmate ons gesprek vordert, groeit mijn bewondering voor Hegazy’s passie en vechtlust. Toch vindt ze zichzelf helemaal niet zo dapper. Als ze vertelt over de reacties van vrienden en familie betrekt haar gezicht. Na elke video die online gaat, krijgt ze onaangename telefoontjes en berichten. ‘Sherin! Waarom zie ik je buik in dat filmpje?’ Ze zucht gefrustreerd.
‘En dan te bedenken dat ik niet eens het traditionele buikdanskostuum draag, dat veel meer bloot laat. Soms denk ik dat ik niet moedig genoeg ben om te dansen zoals de traditionele buikdanseressen, om mezelf letterlijk zo bloot te geven als zij. Ik geniet ervan om gewoon tussen de meisjes te dansen. Nee, zo dapper ben ik echt niet.’
‘Waarom kunnen we niet gewoon buikdansen voor de fun, omdat we ons sexy voelen?’
Als ik opper dat Hegazy met haar groep buikdansen naar een hoger niveau tilt, spreekt ze me tegen. ‘Ik denk horizontaal, niet verticaal. Wat wij doen is verkennen.’
‘Ik vind niet dat we met onze dans per se een boodschap moeten brengen’, gaat ze verder. ‘Onlangs maakten we een video op een plezierbootje in Caïro. Dat gaat echt over niks! Toch werd ook jij op slag verliefd op onze manier van dansen, zonder dat je het goedkoop vond.’
‘We dansten gewoon zoals we het voelden. Ook daarvan kunnen mensen genieten. Dat is nog een van mijn ambities: een buikdanschoreografie die respect en succes zal afdwingen zonder dat er een boodschap achter zit. Buikdansen gewoon voor de fun, omdat we ons sexy en vrouwelijk voelen. Ook dat moet kunnen.’
In het verleden werkte Sherin Hegazy mee aan dansproducties voor het Kaaitheater en het XS-festival van het Théâtre National. Als hun voorstelling in Egypte dit najaar een succes is, hoopt het gezelschap om ook in Europa op tournee te gaan.