Ilan Pappé over Gaza: ‘De derde intifada is al een tijd aan de gang’

Ilan Pappé

Brecht Neven​

De maskers vallen af. Gisteren werd de Amerikaanse ambassade in Israël verplaatst van Tel Aviv naar Jeruzalem. Palestijnen in de Gazastrook komen al weken massaal samen aan de zwaarbewaakte grenshekken. De betogers wapenen zich met stenen en molotovcocktails, het Israëlische leger schiet met scherp. Op één dag verdubbelde het dodenaantal van de afgelopen weken.

Vandaag herdenken de Palestijnen de zeventigste verjaardag van de verdrijving van hun land. Israël viert 70 jaar onafhankelijkheid.

Ilan Pappé is een Israëlische historicus die opgroeide in een gezin van overtuigde zionisten. Zijn ouders waren Duitse joden die in de jaren 1930 de vervolging, het antisemitisme en het geweld van het Naziregime ontvluchtten. In 2006 schreef hij een baanbrekend werk:The Ethnic Cleansing of Palestine, waarin hij aanhaalt dat de Palestijnse tragedie voortkwam uit een bewuste strategie om de Palestijnen van hun land te verdrijven.

llan Pappé is ervan overtuigd dat alleen een democratisch Israël, waarin de democratische rechten van elke gemeenschap gerespecteerd worden, een uitweg kan bieden voor het geweld. Cynisme is hem echter vreemd, hij kijkt hoopvol naar de toekomst.

Israël als deel van de Europese natie

De Palestijnen herdenken vandaag 70 jaar Nakba, de Israëli’s vieren 70 jaar onafhankelijkheid. Vlak voor deze symbolische dag werd de VS-ambassade verhuisd naar Jeruzalem. Is dit de laatste fase in de normalisering van de bezetting?

‘De term bezetting vat de lading niet,

het gaat over kolonialisme.’

Ilan Pappé: Dat is één manier om ernaar te kijken. Ik zou zelfs verder gaan. Ik denk dat dit laat zien dat de term ‘bezetting’ geen goed woord is om te beschrijven wat er precies gebeurt. Wat er echt gebeurt, is kolonisering. De verhuizing van de VS-ambassade is het laatste bewijs dat dit géén militaire bezetting is. Een militaire bezetting is tijdelijk, na een tijdje gaat het bezettingsleger terug naar haar thuisland.

Ik denk dat de Amerikaanse steun voor het verplaatsen van de Israëlische hoofdstad naar Jeruzalem laat zien, ten minste uit een Amerikaans perspectief, dat dit niet meer onderhandelbaar is. Wat Israël territoriaal en politiek heeft bereikt in de Westelijke Jordaanoever, is volgens die logica een fait accompli. In dit opzicht normaliseert het de bezetting, maar laat het eveneens zien dat het veel dieper gaat dan de bezetting an sich.

We zien deze normalisering op heel wat niveaus. Israël won het Eurovisiesongfestival, waarop Netanyahu tweette: ‘Volgend jaar in Jeruzalem!’, een paar weken geleden startte de Giro d’Italia in Israël. Het lijkt er op dat Israël op een manier deel wordt van de Europese landen.

Ilan Pappé: Ik denk dat er heel wat hypocrisie in het spel is als de EU Trumps beslissing veroordeelt. Alsof Europa op andere manieren de Israëlische kolonisering niet legitimeert. Ik denk dat je gelijk hebt, maar ik zou opnieuw een stap verder gaan. Het Europese standpunt, of het westerse standpunt, zendt door de dingen waar je het over had maar ook Trumps beslissing een goedkeurende boodschap naar Israël.

Dat het land een racistische etnische staat is en desondanks zichzelf “de enige democratie in het Midden-Oosten” kan noemen, is volkomen absurd. Dit is het soort boodschap waarop de Arabische wereld met grote verbazing, teleurstelling en ook verontwaardiging reageert. Ik denk dat de elites in de EU en de VS ofwel naïef zijn ofwel cynici die niets geven om de slachtoffers, omdat het gaat over slechts een paar miljoen Palestijnen.

Elite en electoraat

U haalt het zelf aan, ondanks het steeds negatievere beeld van Israël bij de publieke opinie, vooral in Europa, blijven Europese en Amerikaanse elites Israël onvoorwaardelijk steunen. Dit lijkt erg tegenstrijdig, waarom is dat zo?

‘De westerse publieke opinie is pro-Palestijns maar de elites luisteren niet.’

Ilan Pappé: We zien een bizar moment in de geschiedenis waarop aan de ene kant de publieke opinie, in het Westen maar ook daarbuiten, meer dan ooit pro-Palestijns is. Vooral de jongere generatie is goed op de hoogte over het conflict en vindt dat Israël moet veranderen. Aan de andere kant zien we dat de elites niet meegaan in het vertalen van deze aspiraties van de publieke opinie naar het beleidsniveau.

Ik denk dat dit deel is van een veel groter probleem, er zijn heel wat andere domeinen, in wat we democratische staten noemen, waar de elites duidelijk niet de dezelfde agenda als het electoraat hebben. Ik denk dat een diepere democratisering van de relatie tussen de kiezers en de politici een hardere politieke positie ten opzichte van Israël kan voortbrengen. Dit is de grootste uitdaging voor de Palestijnse solidariteitsbeweging vandaag, hoe vertaal je dat publieke sentiment naar het beleid?

De publieke opinie in het Westen wordt steeds scherper voor Israël. Tegelijkertijd zien we een normalisering van de bezetting op alle niveaus. Hoe verhoudt zich dit tot de tweederangsstatus van Israëlische Palestijnen en wat leert ons dit over de Israëlische samenleving?

Ilan Pappé: Veel hangt af van hoe de Israëli’s zelf het complexe internationale kluwen waarin ze verzeild zijn, ontleden. Een intelligente gok zou zijn dat de meeste Israëlische joden elke fundamentele kritiek uit het middenveld op Israël afdoen als antisemitisme. Dit is wat de overheid hen leert: ‘Kritiek op Israël is het nieuwe antisemitisme.’ Het bewijs volgens de Israëlische regering is dat overheden van westerse staten niet dezelfde harde positie aannemen als het middenveld.

Ik denk dat een klein deel van de Israëli’s inzien dat de realiteit veel complexer is. In de Palestijnse solidariteitsbewegingen spelen heel wat jonge joden een belangrijke rol. Dus alle kritiek afdoen als antisemitisme is niet erg logisch. De Israëli’s hebben het gevoel dat dit nieuwe antisemitisme samen gaat met harde kritiek op Israël. Maar zolang de mainstream media en politici hun standpunten niet verscherpen, voelen ze zich niet bedreigd. De vraag is, hoe zal de joods-Israëlische samenleving reageren wanneer andere overheden de bezetting niet meer pikken?

Botsende ideologieën of religieus conflict?

Recent viel de Belgische premier, Charles Michel, publiek Ken Loach aan, die een eredoctoraat kreeg van de ULB, voor zijn vermeende antisemitisme. Hoe kijkt u naar het vervagen van de definitie van sterk antizionisme en antisemitisme door delen van het establishment?

‘Het is een feit dat het veel makkelijker is om Ken Loach te veroordelen dan Israël.’

Ilan Pappé: Welke motieven er ook achter zitten, het is een feit dat het veel makkelijker is om Ken Loach te veroordelen dan Israël.

Dus toen jullie eerste minister de afweging maakte, is het duidelijk dat hij benauwd was voor de Israëlische ambassadeur. Waarom? Dat is een vraag die alleen hij kan beantwoorden.

Ten tweede denk ik dat er een onuitgesproken connectie is tussen antisemitisme en zionisme. Beide bewegingen willen liever geen joden in Europa. Dàt is waar het probleem begint. Als Israël stelt dat elke aanval op een jood een aanval tegen het zionisme is, en er niemand in België zegt dat een aanval op een Belgische jood een aanval tegen een Belgische burger is, is dat problematisch. Dit spel wordt op alle niveaus gespeeld en creëert een zeer complexe relatie tussen het antisemitische verleden van Europa en de koloniale realiteit in Palestina vandaag.

Een Palestijnse man schreeuwt het uit tijdens de opstand in Gaza

© Ibraheem Abu Mustafa/Reuters​

Is de opkomst van islamofobie in onze samenleving gelinkt aan ons verleden van antisemitisme?

Ilan Pappé: Absoluut. Ik denk de Israëli’s er op het moment waarop wij de zogenaamde war on terror begonnen, in slaagden om de Palestijnse verzetsbeweging te associëren met islamistisch terrorisme . Toen verbrokkelde het belang van het Palestijns verzet in de ogen van heel wat mensen. Het _war on terror-_narratief maakt iedere Palestijn verdacht.

‘Het apartheidsmodel in de Westelijke Jordaanoever is nog vele malen brutaler dan het geval was in Zuid-Afrika.’

De Europese moslimgemeenschap voelt zich verbonden met plaatsen overal ter wereld waar andere moslims gedood of afgeslacht worden. Het is daarom dat hun relatie met het pro-Israëlische deel van de Europese joodse gemeenschap complex is. Hun moeilijkheden met elkaar situeren zich niet in het feit dat ze joden en moslims zijn, in de ideologie. Het is een strijd tussen zionistische joden en antizionistische moslims.

In populaire media wordt het conflict vaak gebracht als een religieus conflict. Terwijl u het heeft over settler colonialism en apartheid. Wat zijn de parallellen tussen Zuid-Afrika tijdens de apartheid en Israël vandaag?

Ilan Pappé: Er zijn heel wat gelijkenissen, maar ook verschillen. Beide bewegingen die de apartheidsstaat Zuid-Afrika en de staat Israël stichtten, kunnen we zien als settler colonialism. Het gaat om Europeanen die, om goede redenen weliswaar, een nieuw thuisland stichten in een ander land. Het grootste probleem is het bestaan en de aanwezigheid van de inlandse, oorspronkelijke bevolking. Beide cases gebruikten een gelijkaardige oplossing: een mix van etnische zuivering en apartheid.

Het is geen toeval dat apartheid in Zuid-Afrika werd doorgevoerd in 1948. Dit is het jaar waarin Israël de etnische zuivering tegen de Palestijnen begon. Als je vandaag kijkt naar de wetgeving zie je duidelijke overeenkomsten. Israël gebruikt dezelfde tactieken van uitsluiting van Palestijnse burgers. Om nog maar te zwijgen van de bezette gebieden op de Westelijke Jordaanoever. Het apartheidsmodel dat daar wordt toegepast, is nog vele malen brutaler dan het geval was in Zuid-Afrika.

Geen plaats voor cynisme

Vrede lijkt verder weg dan ooit. Het lijkt erop dat de tweestatenoplossing een pijnlijke dood stierf. Hoe ziet u de toekomst?

Ilan Pappé: Ik denk dat we al leven in een één-staatoplossing, een niet-democratische staat die allerhande wettelijke systemen gebruikt om de Palestijnen op diverse manieren te onderdrukken. De tweestatenoplossing is dood. Wat er nu nodig is, is een beweging om het huidige regime te veranderen. Om dat te doen, hebben we een verenigde Palestijnse beweging nodig. Die bestaat vandaag niet.

Zolang er geen duidelijk éénduidig Palestijns antwoord is waar de internationale gemeenschap en progressieve Israëli’s zich achter zouden kunnen scharen, is het heel moeilijk om de huidige realiteit te veranderen. Voor een tijdje zullen we meer van hetzelfde gaan zien, maar nog veel erger. Ik ben er wel van overtuigd dat de eerste steen van een nieuwe realiteit van onderuit wordt gelegd. Maar dit zal een proces van lange adem zijn.

Vreest u een verdere escalatie van geweld in de volgende dagen, een nieuwe Gaza-oorlog of mogelijk zelfs een derde Intifada?

‘De tweestatenoplossing is dood. Wat er nu nodig is is een beweging om het huidige regime te veranderen. Om dat te doen, hebben we een verenigde Palestijnse beweging nodig. Die bestaat vandaag niet.’

Ilan Pappé: Ik denk dat de derde Intifada al een tijd aan de gang is. Het probleem als historicus is dat we denken modellen uit verleden te kunnen projecteren op de toekomst. Maar de tweede Intifada was erg verschillend van de eerste en ook de derde zal een andere vorm aannemen. Hoe dit exact zal gebeuren, kunnen we nog niet zeggen.

Ik ben erg bezorgd over toekomst. We zullen een opwelling van geweld zien, waarna het weer afzwakt. Geweld is een integraal deel van het leven in Palestina, zolang Israël vasthoudt aan zijn ideologie en zijn strategieën niet wijzigt. Daar is geen twijfel mogelijk over.

Wordt u nooit cynisch?

Ilan Pappé: Ik probeer niet cynisch te doen over menselijke catastrofen. Soms word ik erg wanhopig en pessimistisch, maar nooit cynisch. Als historicus heb ik een bredere kijk op de zaken, ook al ben ik me bewust van de gevaren.

Er is een pro-Palestijnse energie aanwezig in de wereld en de Palestijnen moeten er in slagen dat momentum te kapen. Ik geloof nog steeds dat Palestina het potentieel heeft iets moois te worden en misschien zelfs een positieve impact kan hebben op de rest van de Arabische wereld.