‘Zweden is veiliger dankzij de Koerden en dan zouden die nu de terroristen zijn?’

Amineh Kakabaveh: ‘Iraanse oligarchen worden nog steeds als belangrijke handelspartners ontvangen door Europa en de VS.’

© Patrick C. östberg

Na de dodelijke bomaanslag in Istanbul op zondag 13 november suggereerde Turkije al snel dat de Koerdische PKK er verantwoordelijk voor zou zijn. Die ontkent dat ten stelligste. Geeft dit de Turkse president Erdogan alsnog meer munitie om Zweden onder druk te zetten om Koerden in zijn land uit te leveren in ruil voor NAVO-lidmaatschap? MO* sprak met het Zweeds-Koerdische parlementslid Amineh Kakabaveh over de Zweeds-Turkse relaties en over de felle protesten in haar land van afkomst, Iran.

In juli 2021, te midden van een overheidscrisis in Zweden, had Amineh Kakabaveh een belangrijke troefkaart in handen. Als onafhankelijk parlementslid was haar steun bepalend voor een linkse meerderheid in het parlement. Ze kon daardoor enkele belangrijke voorwaarden stellen. Zoals een veroordeling van Erdogans oorlog tegen de Koerden in Syrië, asiel voor politieke vluchtelingen uit dat conflict en expliciete steun voor Koerdische milities die in Syrië eerder tegen IS vochten en nu door Turkije worden belaagd.

Maar vandaag liggen de kaarten helemaal anders. In ruil voor Turkse steun voor een Zweedse toetreding tot de NAVO, vraagt Turkije onder meer om de uitlevering van Kakabaveh. En de kersverse Zweedse centrumrechtse regering lijkt bereid om concessies te doen.

MO* sprak met het Zweeds-Koerdische parlementslid in Stockholm, vlak voor haar publieke toespraak op het iconische Sergels Torg-plein in het centrum van de stad. Op dat plein organiseert ze sinds september elke week protestacties in solidariteit met de demonstranten in Iran die op straat komen voor Mahsa Amini. De Iraans-Koerdische vrouw overleed op 16 september in Iran na een arrestatie door de zedenpolitie.

Een veilige wereld

Naast parlementslid is Kakabaveh ook activiste tegen vrouwenonderdrukking in Iran en richtte ze de Zweedse feministische beweging Varken hora eller kuvad (“noch hoeren, noch deurmatten”) op. Maar het was als parlementslid dat ze de Zweedse regering, op dat moment nog afhankelijk van haar parlementaire steun, afgelopen zomer stevige hoofdpijn bezorgde.

Wanneer Finland en Zweden hun kandidatuur indienden voor toetreding tot de NAVO lag Turkije dwars. De Turkse president Erdogan dreigde zijn veto te gebruiken, tenzij Zweden en Finland enkele voorwaarden zouden vervullen. Zo eiste Turkije de uitlevering van een lijst met — volgens Turkije — terroristen, een opheffing van het wapenembargo tegen Turkije en een veroordeling van de Syrisch-Koerdische groepen YPG en PYD, waartegen Turkije in Syrië vecht.

‘Maar dat laatste kon de vorige regering niet doen, want het had net een akkoord ondertekend waarin het diezelfde milities zijn steun toezegde’, vertelt Kakabaveh. Het was dat akkoord dat ze in 2021 had afgedwongen in ruil voor haar stem en steun in het parlement. Op dat moment regeerden de Sociaaldemocraten, de grootste partij in Zweden, er in een fragiele coalitie met de groene Milieupartij. Maar nadat de groene partij in november 2021 die coalitie verliet, vormden de Sociaaldemocraten een minderheidsregering. Daarom had het de stem van Kakabaveh in het parlement nodig.

In september van dit jaar trokken de Zweden weer naar de stembus. De Sociaaldemocraten bleven de grootste partij maar het linkse blok verloor nipt van het rechtse blok. SD, de Zweedse extreemrechtse partij, werd de tweede grootste partij. Ondertussen werd een centrumrechtse regering samengesteld die sinds halweg oktober aan het werk is. Het gaat opnieuw om een minderheidsregering met gedoogsteun van de SD, waardoor die mee kan wegen op het beleid.

‘Turkije noemt de YPG terroristen, maar die versloeg IS in Syrië, waardoor Koerden wereldwijd bekend werden voor hun strijd tegen terrorisme.’

Het akkoord dat Kakabaveh in 2021 kon bewerkstelligen werd zo teniet gedaan. De nieuwe regering zegde, onder druk van Turkije, toe om opnieuw afstand te nemen van de PYD en YPG. Kakabaveh vindt die concessies onacceptabel. ‘Turkije noemt de YPG terroristen, maar die versloeg IS in Syrië, waardoor Koerden wereldwijd bekend werden voor hun strijd tegen terrorisme. Zweden is veiliger dankzij de Koerden en dan zouden de Koerden nu plots de terroristen zijn?’

In feite is Erdogan de terrorist, zegt ze. ‘Om tegen de Koerden te vechten drong zijn leger een buurland 30 kilometer binnen. Overal in Turkije worden minderheden, journalisten en vrijheid van meningsuiting onderdrukt. Recent nog dreigde hij Griekenland binnen te vallen.’ Daarmee verwijst ze naar de spanningen tussen beide landen over betwist gebied in de Egeïsche Zee. Turkije beschuldigt Griekenland ervan Turkse eilanden ‘te militariseren’.

Kakabaveh ziet weinig verschillen tussen Iran, Rusland en Turkije. ‘Poetin is een dictator die zonder pardon een buurland binnen valt en zijn bevolking onderdrukt. Maar dat doen Iran en Turkije ook. Europa sloot in 2015 een akkoord met Turkije om vluchtelingen tegen te houden (de zogenaamde EU-Turkijedeal, red.). Daarvoor kreeg Turkije miljarden euro’s, maar er zijn nog steeds vluchtelingen en de humanitaire situatie is nog steeds desastreus.’

‘En om lid van de NAVO te kunnen worden, sluit Zweden nu een deal met Turkije. Wanneer de olieprijzen omhoog gaan, zoeken de VS en Europa toenadering tot Iran, te midden van een Iraanse volksrevolutie voor fundamentele vrijheden tegen het autoritaire regime.’

Dat alles heeft weinig te maken met mensenrechten of veiligheid, vindt Kakabaveh. ‘De VS wil militaire basissen in Turkije en een uitgebreide NAVO. Europa wil olie en een buffer voor de vluchtelingencrisis. Dit is gewoon business.’

Erdogans Most Wanted

Ook de andere eisen die Turkije aan Zweden stelt, vindt Kakabaveh weinig serieus. ‘Turkije eist de uitlevering van een hele lijst “terroristen”. Ik ben al 14 jaar parlementslid in Zweden. Blijkbaar ben ik ook terrorist. Net als de 74-jarige journalist Ragip Zarakolu. Of een andere journalist Hamza Yalcin, die al 40 jaar in Zweden woont.’

‘Ik ben al 14 jaar parlementslid in Zweden. Blijkbaar ben ik ook terrorist.’

Yalcin werd in 2017 aangehouden in Spanje, op basis van een uitleveringsbevel van Turkije. Na internationale druk werd hij weer vrijgelaten. ‘In Zweden heeft Erdogans lijst geen invloed. We leven hier nog steeds in een rechtsstaat waar politiek en recht gescheiden zijn. Zweden kan daarom geen Zweedse burgers uitleveren en aanklachten van terrorisme moeten voldoen aan definities die beide landen hanteren. Maar ik ben wel bang als ik naar het buitenland reis.’

In het kader van een NAVO-toetreding beloofde de Zweedse overheid officieel samen te werken met de Turkse geheime dienst, zegt Kakabaveh. ‘Ik vroeg de bevoegde Zweedse minister of onze geheime diensten samenwerken met de Turkse. Dat ontkende hij niet.’

Vooral wie geen Zweeds burgerschap heeft, maar wel in Zweden leeft, moet vrezen voor een uitlevering, denkt het parlementslid. ‘Velen op de lijst zijn mensen die nog asielaanvragen hebben lopen, Koerden die vluchtten uit conflictgebied, uit Iran, politieke vluchtelingen, … Zonder Zweeds burgerschap kan je van straat worden geplukt, opgesloten worden en teruggestuurd. Ik vrees vooral voor hen.’

Voor vluchtelingen wordt het moeilijker nu de SD, de extreemrechtse partij in Zweden, veel invloed heeft, zegt Kakabaveh. Ze doelt op de antimigratieretoriek die SD hanteerde naar aanloop van de verkiezingen, en het in de Zweedse pers veelbesproken naziverleden van de SD-partij. ‘Met een akkoord tussen Turkije en Zweden heeft de nieuwe rechtse regering een extra wapen om Koerdische vluchtelingen buiten te houden.’

Uit de armen van Poetin

Tussen het gesprek door in de koffiezaak waar we spreken wuift een man enthousiast naar Kakabaveh. Glimlachend wuift ze terug. Tijdens ons gesprek zal dit herhaaldelijk gebeuren, want ze is een bekend gezicht hier in Stockholm. Vooral voor de deelnemers aan het protest kan ze zich niet in anonimiteit verhullen.

Net als elders in de wereld bleven mensen in Zweden niet onberoerd bij de dood van Mahsa Amini, die in heel Iran een protestgolf tegen de regering deed ontstaan. Over heel de wereld ontstonden demonstraties naar voorbeeld van die in Iran. Op sociale media is te zien hoe talloze jongeren, politici en bekende gezichten een lok van hun haar afknipten als symbolische steun.

Ook Kakabaveh voelt zich erg betrokken. ‘We komen uit dezelfde stad in Iraans Koerdistan, uit Saqqez. Vandaag is het Mahsa, maar morgen kan het mijn zus of mijn moeder zijn. Mijn neef van nog maar 19 jaar oud ligt momenteel in het ziekenhuis omdat hij beschoten werd tijdens één van de protesten.’

Wie in Iran wortels heeft, of er familie heeft wonen, zit er vanzelf middenin, benadrukt ze. Dat zij de protesten in Zweden organiseert, is haar manier om de demonstranten in Iran te steunen. ‘Ze kijken de dood recht in de ogen omdat ze opkomen voor basisrechten. Alleen door massaal samen te komen kunnen wij onze solidariteit tonen.’

Maar het protest draait om meer dan alleen een steunbetuiging. Kakabaveh hoopt dat het wereldwijde protest overheden aanzet om actie te ondernemen. ‘Internationale aandacht is goed, maar je haar afknippen is niet voldoende. Je moet ook druk zetten op de overheid. We moeten een nultolerantie uitdragen ten opzichte van het beleid in Teheran.’

‘Iraanse oligarchen worden nog steeds als belangrijke handelspartners ontvangen door Europa en de VS.’

Terwijl vele Europese politici de dood van Mahsa Amini veroordelen, zijn er tegelijk ook toenaderingen naar Iran, stelt ze. ‘De sancties werden afgezwakt, Iraanse oligarchen reizen nog steeds vrij naar Europa en de VS en worden ontvangen als belangrijke handelspartners. Iraanse ambassades blijven open en Iraanse internationale netwerken blijven ongestoord op hun plek. En ondertussen doodt het Iraanse regime kinderen en jongeren die op straat komen om te protesteren.’

Achter die voorzichtige aanpak schuilen geopolitieke motieven, meent Kakabaveh. ‘Het Westen wil Iran niet in de armen van Poetin duwen. Maar Poetin en Iran zijn al vrienden, Iran verkoopt al wapens aan Rusland voor de oorlog in Oekraïne. Daarnaast wil het Westen vermijden dat Iran haar nucleaire capaciteit uitbreidt. En nu de energieprijzen stijgen, kijkt Europa naar Iran voor olie.’ Ondertussen kondigden verschillende Europese landen en de VS wel sancties af tegen enkele individuen binnen het Iraanse beleid, die geassocieerd worden met de repressie van de protesten.

Amineh Kakabaveh: ‘De posities die Europa en de VS innemen tegenover Iran of Turkije hebben niets te maken met mensenrechten en democratie.’

© Patrick C. östberg

Genderapartheid

Maar sancties tegen Iran zouden geen nieuws zijn. Het Westen, met name de VS, legde Iran doorheen de jaren 2000 talloze sancties op als ‘reactie’ tegen Irans nucleaire ontwikkeling, tot Obama’s Iran deal daar in 2015 een einde aan maakte. Trump maakte die deal weer ongedaan. Maar moet het Westen wel sancties gebruiken die aansturen op een machtswissel? En treffen die ook niet het Iraanse volk?

‘Met of zonder sancties, het Iraanse volk ziet af. Rijkdom is ongelijk verdeeld. Die blijft in handen van het regime’, aldus Kakabaveh. Bovendien gelooft ze niet dat dergelijke sancties iets kunnen veranderen aan de macht in Iran, omdat de sancties gehoffen worden voor andere motieven en het eigenbelang van de VS en de EU. ‘Ze zijn niet tegen het Iraans regime, ze zijn bang voor kernwapens. Dat heeft niets te maken met mensenrechten of democratie. Al sinds de Iraanse revolutie (eind jaren ‘70, red.) worden vrouwen en holebi’s onderdrukt.’

‘Het regime zal alleen vallen door de strijd van Iraanse jongeren, vrouwen en van het volk.’ Maar ze kijkt wat vandaag gebeurt ook aan met lede ogen. ‘Dit is heel gewelddadig. Jonge mensen worden gedood.’ Dat ze desondanks blijven doorgaan, laat ook zien dat er iets wezenlijks op til is. ‘Het regime valt niet alleen door protest. Wanneer dat gebeurt hangt af van twee zaken: de productie moet stilvallen door een nationale staking en er moet internationale druk komen zoals die tegen de apartheid in Zuid-Afrika.’

Wat in Iran plaatsvindt noemt Kakabaveh een vorm van genderapartheid. ‘Vrouwen, de helft van de bevolking, worden onderdrukt, gedood en onderworpen aan veel strengere wetten. Wereldwijd ondernamen landen actie tegen het apartheidsregime in Zuid-Afrika, maar voor vrouwen in Iran, Afghanistan en Saoedi-Arabië gebeurt er niets (binnen de VN werd recent een resolutie ingediend om Iran uit de mensenrechtencommissie te zetten. Later deze maand houdt de VN-mensenrechtenraad een speciale sessie over de mensenrechtensituatie in Iran, red.)’

Europese hypocrisie

Wereldwijd klonk afgelopen week de slogan Jin, Jiyan, Azadî (vrouwen, leven, vrijheid). ‘Die slogan komt van de vrouwelijke strijders in Koerdistan, het is een slogan van de PKK (de Koerdische Arbeiderspartij, red.). De meeste Europese landen beschouwen de PKK nog steeds als terroristische groepering. Dat overal in Europa die slogan nu geroepen wordt, is best opmerkelijk, en hypocriet.’

De Koerdische achtergrond en identiteit van Mahsa Amini speelt volgens Kakabaveh een belangrijke rol. ‘Vrouwenrechten zijn enorm belangrijk binnen Koerdische gemeenschappen en bewegingen. Ze staan centraal in de historische strijd van de Koerden. Op ieder niveau zijn vrouwen aanwezig: als leiders, als politici, in het leger, enzovoort.’

‘Vrouwenrechten staan centraal in de historische strijd van de Koerden.’

Ondanks haar sterke achterban ziet Kakabaveh zichzelf als politica niet als vertegenwoordiger voor de Koerdische gemeenschap in Zweden. ‘Ik ben links, ik ben feminist. Daarom doe ik wat ik doe. Er is niemand die kan zeggen dat die alle Koerden vertegenwoordigt. Mijn strijd is een socialistische strijd.’

Als Zweeds parlementslid sprak ze zich daarom uit vóór migratierechten en tegen vrouwenonderdrukking binnen gemeenschappen uit de diaspora. Ook sprak ze zich uit tegen NAVO-lidmaatschap van Zweden. Wat dat lidmaatschap betreft sprak Erdogan zich onlangs weer fors uit. Hij dreigde opnieuw zijn veto te gebruiken als Zweden niet met meer concrete toegevingen komt. De Zweedse premier beloofde dat te doen en liet Turkije weten dat het parlement een nieuw constitutioneel amendement stemt, dat optreden tegen terrorisme makkelijker moet maken.

Een versnipperd Koerdistan

Koerdistan is een gebied dat delen van Iran, Irak, Turkije en Syrië omvat. De grenzen van die vier landen kwamen tot stand in de 20ste eeuw, wat van het eeuwenoude Koerdische volk een volk zonder land maakte.

In alle vier de landen werden Koerden de minderheid, en kregen ze te maken met onderdrukking. Turkije, in haar streven naar culturele homogeniteit, verbood bijvoorbeeld de Koerdische taal en cultuur en trad al geregeld met geweld op tegen de Koerden.

Die positie deed verschillende Koerdische groepen met een nationalistisch streven, voor een autonoom Koerdistan, ontstaan. Een groot deel ervan streeft een linkse democratische maatschappij na, waarin feminisme, democratie, autonoom zelfbestuur en economische herverdeling de kern vormen. Dat geldt onder meer voor de “Turkse” PKK en de “Syrische” YPG.

De PKK wordt op dit moment door de meeste Europese landen en de VS als een terroristische organisatie beschouwd. De YPG strijdt in Syrië tegen IS en werkt daarvoor samen met de VS. Alleen Turkije beschouwt de YPG als terroristische organisatie.

De stem van het volk

Hoewel aan de uitleveringseisen van Turkije voorlopig weinig concreet gehoor wordt gegeven, kreeg Turkije Zweden en Finland wel zover om een niet-bindende overeenkomst te tekenen, wapenembargo’s te laten vallen, én deden ook de VS en Europa opvallende toenaderingen tot Turkije. Zo was er kritiek op de beslissing van Joe Biden om de verkoop van F16-vliegtuigen aan Turkije te laten doorgaan, nadat de VS die verkoop eerder had geblokkeerd. Die beslissing volgde vlak nadat Turkije aangaf in te stemmen met de Zweedse NAVO-toetreding, hoewel de VS een link tussen de twee ontkent.

‘Ik hoop dat het Turkse volk te slim is om voor een dictator te kiezen.’

Dat was een internationale overwinning die Erdogan erg nodig had. ‘Turkije kampt met een enorme inflatie, de lira verloor haar waarde en Erdogans populariteit is enorm laag. En in minder dan een jaar zijn er verkiezingen. Erdogan had zo’n overwinning nodig. Concessies van het Westen levert stemmen op, dat weet hij. Hij zal nu alles doen om stemmen te winnen. Ik hoop dat het Turkse volk te slim is om voor een dictator te kiezen.’

Een desastreuze economische situatie bepaalt ook in Iran mee de extreme onvrede tegenover de overheid. ‘Alles is enorm duur. Veel mensen komen niet rond. Daarbij komt nog dat de pandemie in Iran erg hard toegeslagen heeft, wat velen aan het beleid wijten. Daarom is het geen verrassing dat de protesten zo ver gaan. De repressie is enorm, en toch zijn mensen niet bang. Mensen worden op straat gedood, en toch gaan ze nog steeds naar buiten. Dat bewonder ik. Dat geeft hoop.’