Islah Jad: ‘Wij Palestijnen zijn gedoemd om hoopvol te zijn’

Wanneer Islah Jad de interviewruimte van de MO*redactie binnenkomt, zeult ze haar koffer mee. Ze is hier op uitnodiging van de organisatie Viva Salud en heeft er net een gesprek op ManiFiesta in Oostende en netwerkmomenten elders in België op zitten. De volgende dag staat onder meer een ontmoeting met Europarlementsleden gepland en heeft ze afspraak op het kabinet van de Belgische staatssecretaris voor Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir (Vooruit).

Op de agenda? Een uiteenzetting over de ongeoorloofde Israëlische repressie tegen het Palestijnse middenveld. En Jad weet waarover ze spreekt. Ze is directeur van het onderzoekscentrum Bisan, een van de 6 Palestijnse middenveldorganisaties die in oktober 2021 door Israël beschuldigd werden van terreur. Vorige maand, in augustus, kregen de kantoren van deze organisaties en dat van een zevende ngo het Israëlische leger over de vloer en werden hun deuren verzegeld.

'Als we opgeven, geven we meteen ook de toekomst van onze jongeren op.'

Ik ontmoette Islah Jad eerder, intussen liefst twaalf jaar geleden, toen ik in de Palestijnse gebieden een reportage maakte over Palestijnse vrouwenrechten. Ze is experte genderstudies aan de Birzeit-universiteit en een prominente stem in de Palestijnse vrouwenbeweging. Jad was toen niet zo hoopvol over de positie van het Palestijnse feminisme. Vandaag, en ondanks de klappen die het Palestijnse middenveld recent kreeg, trekt ze de kaart van de hoop.

Willens nillens, legt ze uit. ‘Wij Palestijnen zijn gedoemd om hoopvol te zijn.’

Woorden die niet zomaar een poëtische boutade zijn, maar die de harde Palestijnse realiteit kernachtig samenvatten. ‘Hoop is de motor die onze strijd tegen het onrecht draaiende houdt. Het is een realiteit waarin we simpelweg geen keuze hebben: we moeten wel blijven strijden. Als we opgeven, geven we meteen ook de toekomst van onze jongeren op. Als we onze huizen en onze grond opgeven en vertrekken, sluiten we ons aan bij de 6 miljoen vluchtelingen die even rechteloos zijn.’

De tol die de Palestijnen betalen voor die realiteit is hoog, maar ook de Israëli’s betalen een prijs, zegt Jad. ‘Want er gaat geen dag voorbij zonder een Palestijnse verzetsdaad. Of je dat nu legitiem verzet noemt of terrorisme, het is voor Palestijnen én Israëli’s de realiteit waarin we leven.’

Islah Jad: ‘Je kan ongelijke rechten in de Palestijnse samenleving niet loskoppelen van de illegale bezetting door Israël.’ | © Hand-out Islah Jad

Internationale steun

Bij de inval in augustus verzegelde het Israëlische leger de toegang tot de kantoren van de 6 organisaties. Israël verklaarde hun werk onwettig. Het beschuldigt hen ervan dat ze een link zouden hebben met terroristische groeperingen, die ze ook financiële steun zouden toezeggen.

Om dat te staven stuurde de Israëlische staat in het geheim een rapport van de Israëlische staatsveiligheid Shin Bet naar het buitenland, onder meer naar landen die, zoals België, de 6 organisaties steunen. Dat rapport moest de donoren overtuigen om de 6 niet langer te steunen.

Verschillende internationale waarnemers, waaronder de Hoge VN-Commissaris voor de Mensenrechten, trokken de aantijgingen meteen in twijfel. Negen Europese landen, ook België, verwerpen de terreurbeschuldiging door Israël omdat tastbaar bewijs ontbreekt. Staatssecretaris Meryame Kitir bestelde bovendien een bijkomend onderzoek, waaruit bleek dat er geen bewijs was voor de aantijgingen.

Repressie als signaal

‘Israël viseerde Bisan en de andere organisaties omdat we vooral actief zijn in zone C (zie kader, red.)’, vertelt Islah Jad, verwijzend naar de Palestijnse zones die volledig onder Israëlische controle staan.

Zone A, B, C?

De Palestijnse Westelijke Jordaanoever werd in navolging van de Oslo-akkoorden (1993) opgedeeld in 3 zones: A, B en C.

• Zone A staat onder volledige controle van de Palestijnse Autoriteit

• Zone B staat onder controle van de Palestijnse Autoriteit voor dagelijks bestuur en Israël voor militair toezicht

• Zone C staat onder volledige Israëlische controle

De opdeling werd als een tijdelijke maatregel beschouwd, die kaderde in een overdrachtsregeling. Zones B en C zouden op termijn onder Palestijnse controle komen. Maar die overdracht ligt volledig stil.

Islah Jad: Zone C bevat 60 procent van de Westelijke Jordaanoever, dat is Palestijns gebied, en staat onder de volledige controle van Israël. Het is hier dat Israël extra grond inpalmt en nederzettingen blijft bouwen. Daarbij viseert Israël in de eerste plaats kleinere Palestijnse dorpsgemeenschappen in eerder gemarginaliseerde regio’s.

Het gaat dan over kleine gemeenschappen die over veel landbouwgrond beschikken of bedoeïenen die hun kuddes op grote lappen grond laten grazen. De kolonisten leven daartussen en hanteren een dagelijkse intimidatie- en peststrategie ten opzichte van de Palestijnse dorpsbewoners. Een strategie die bestaat uit afval dumpen, bomen en planten vergiftigen, oogsten vernielen en stelen. Gisteren nog stalen kolonisten de olijven, die nu rijp zijn voor de pluk, van een volledige Palestijnse boomgaard.

Exact die mensenrechtenschendingen verzamelen wij als mensenrechtenorganisaties die dicht bij de gemeenschappen staan. Waarom Israël Bisan en andere ngo’s buiten de wet wil plaatsen, laat zich dus raden. We voorzien niet alleen vitale diensten voor het overleven van deze gemeenschappen, we hebben ook een waakhondfunctie.

De beveiligde toegang tot Checkpoint Erez, Gaza. 'De Palestijnse beperking van de mobiliteit groeit. Ellenlange rijen en zogenaamde veiligheidsonderzoeken aan checkpoints zijn dagelijkse routine.' | © Mazur/catholicnews.org.uk / Flickr (CC BY-NC-ND 2.0)

Israël werkt jullie dus tegen. Wat was de impact daarvan op de werking van Bisan?

Islah Jad: We zijn blij met de steun van negen Europese landen, de Verenigde Naties en andere donoren en instituten. Maar sommige internationale donoren bevroren in de eerste maandenlang hun fondsen. Dat raakte aan de continuïteit van onze werking en verstoorde de relatie van onze medewerkers met de lokale gemeenschappen.

‘Onze mensen wisten niet meer of ze nog wel veilig naar hun werk konden gaan, waren bang om gearresteerd te worden.'

We werken met geëngageerde jonge mensen die hun materiaal en vertrouwelijke dossiers in beslag genomen zagen, die geconfronteerd werden met opengebroken en verzegelde deuren. Dat is best intimiderend en het beangstigde onze mensen. Ze wisten niet meer of ze nog wel veilig naar hun werk konden gaan, waren bang om gearresteerd te worden en om extra mobiliteitsrestricties opgelegd te krijgen. Er was in het begin dus best wel wat paniek.

Maar goed, we krijgen wel veel steun. ook omdat we, net als de andere vijf ngo’s, heel transparant zijn in onze financiering. Dat is ook wat onze donoren vragen. En, niet geheel onbelangrijk: ook de Palestijnse Autoriteit kijkt nauw toe op die financiering. Het is sinds 2000 bij Palestijnse wet verboden om fondsen door te sluizen naar politieke groeperingen.

Politieke onmacht

De Israëlische raids op de hoofdkantoren van de organisaties gebeurden in Ramallah, zone A, en dus onder totale controle van de Palestijnse Autoriteit. Wat zegt dit over de positie van de Palestijnse Autoriteit?

Islah Jad: De positie van de Palestijnse Autoriteit? Van Ramallah wordt inderdaad verondersteld dat het volledig gecontroleerd wordt door de Palestijnse Autoriteit. Maar als die weet dat Israël een raid zal uitvoeren, wat meermaals gebeurt, zoals je weet, dan trekken de Palestijnse veiligheidsdiensten zich terug en sluit de Palestijnse Autoriteit de ogen.

‘Niets houdt de Israëlische bouwwoede tegen: geen vakantiedag, zelfs geen religieuze feestdag.’

Is dit dossier te linken aan de Israëlische verkiezingen in november, als een soort afleidingsmanoeuvre?

Islah Jad: (resoluut) Nee. Die verkiezingen maken geen enkel verschil. Dit dossier is, zoals ik zei, gelinkt aan een nederzettingen- en annexatiebeleid in de Westelijke Jordaanoever. Gelijk wie verkozen wordt en aan de knoppen zit, de uitvoering van dat beleid is een continuïteit. Dag in dag uit wordt er continu gebouwd aan nederzettingen, niets houdt de Israëlische bouwwoede tegen: geen vakantiedag, zelfs geen religieuze feestdag.

Dat is zo sinds de oprichting van de staat Israël. En dit is mogelijk omdat er geen enkele druk is op Israël, geen enkele macht of land ter wereld onderneemt concrete stappen om dit annexatiebeleid te stoppen.

Tweestatenoplossing is verdampt

Toch blijft de internationale politieke gemeenschap hardnekkig vasthouden aan de ideeën van het Oslo-akkoord en de tweestatenoplossing.

Islah Jad: De internationale gemeenschap wist dat de Palestijnen binnen dit kader heel veel water bij de wijn moesten doen, dat we genoegen moesten nemen met een almaar krimpend en verdeeld gebied.

‘Welke tweestatenoplossing moeten Palestijnen zich voor ogen houden wanneer het kleine restje land dat we kregen meer en meer verdampt?’

De twee partijen hebben het Oslo-akkoord ondertekend als een plan naar vrede. Israël veegde dat plan gewoon meteen onder de mat en begon na Oslo alleen maar meer nederzettingen te bouwen.

Sinds Oslo zitten 140.000 Palestijnen in de cel, waaronder 20.000 kinderen en 5000 vrouwen. Huisvernielingen en landconfiscatie gaan non-stop verder, de Palestijnse beperking van de mobiliteit groeit, ellenlange rijen en zogenaamde veiligheidsonderzoeken aan checkpoints zijn dagelijkse routine, Israël controleert de natuurlijke bronnen op Palestijns land volledig.

Een Israëlische controlepost in Hebron. | © Travel 2 Palestine / Flickr (CC BY 2.0)

Gelooft u zelf nog in de symbolische en politieke betekenis van de tweestatenoplossing?

Islah Jad: 30 jaar na het Oslo-akkoord geloven mensen niet meer in de lijnen die zogenaamd werden vastgelegd, omwille van wat ik net opsomde. Waar is het land van de tweestatenoplossing? De economische situatie van de Palestijnen gaat dagelijks achteruit, onze ontwikkelingsmogelijkheden zijn nihil. We zijn nog nooit zo afhankelijk geweest van buitenlandse steun.

Niets kan gedaan worden zonder een Israëlische vergunning. Palestijnse dorpen zijn afgesloten met ijzeren hekken. Gedraag je je, dan gaat het hek open. Protesteer je tegen onrecht, dan gaat het dorpshek dicht.

Ik kan sinds 1996 niet meer naar Jeruzalem, ik kan niet naar Gaza, Gazanen kunnen niet naar Jeruzalem noch naar de Westelijke Jordaanoever. Welke tweestatenoplossing moeten Palestijnen zich dan voor ogen houden wanneer het kleine restje land dat we kregen, meer en meer verdampt?

Financiële steun is niet genoeg

Morgen bezoekt u het kabinet van staatssecretaris voor Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir. Wat zal u daar zeggen?

‘Europa heeft wel degelijk instrumenten en manieren om druk te zetten op staten.’

Islah Jad: Dat steun geen retoriek is. Het was uiteraard een goede zaak dat België en andere landen ons verder blijven steunen. Maar het is niet genoeg, want het raakt noch aan het Israëlische nederzettingenbeleid noch aan de bezetting.

Als de Europese Unie en de Europese landen de Oekraïners steunen in de verdediging van hun grond en land, gaat dat meteen gepaard met sancties tegen Rusland. Europa heeft dus wel degelijk instrumenten en manieren om druk te zetten op staten. Waarom gebruikt Europa die niet tegen Israël, een land dat elke resolutie van de Veiligheidsraad en elke internationale clausule binnen het Internationaal Recht aan zijn laars lapt?

Geen van de meer dan 200 resoluties van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties heeft Israël geïmplementeerd. Waarom behandelt Europa Israël als een staat die boven elke internationale wet staat? Dat zal mijn vraag zijn.

Wat is uw eigen antwoord op die vraag?

Islah Jad: De Europeanen zijn gegijzeld door het gitzwarte hoofdstuk van hun eigen oorlogsgeschiedenis, en dat geldt niet alleen voor Duitsland. Israël heeft daarvan handig gebruik gemaakt om westerse landen te manipuleren en het zwijgen op te leggen.

Maar wat het antwoord ook is, er is geen excuus om te aanvaarden dat Israël letterlijk de vloer aanveegt met alle internationale afspraken. Geen.

'Boycot, Desinvestering en Sancties' is nog een jonge beweging maar ze bijt nu al. En hard.'

Europa heeft zijn eigen waardigheid bij het afval gezet. Kijk wat gebeurde met de projecten die Europese steun kregen na het Oslo-akkoord. Israël vernietigde de Yasser-Arafatluchthaven in Gaza, gebouwd met steun van de Europese lidstaten. In de Westelijke Jordaanoever vernietigt het scholen, gezondheidscentra en andere infrastructuur die met Europese fondsen zijn opgetrokken.

Hoe kan je dat aanvaarden? Wij, Palestijnen, smeken de Europeanen om minstens compensatie te vragen voor de vernielingen van die projecten. Maar dat gebeurt niet.

Boycotbeweging groeit

Sancties zouden helpen, zegt u. Maar ook de internationale beweging BDS (Boycot, Desinvestering en Sancties) wordt stevig tegengewerkt. Ze lijkt me weinig te groeien, klopt dat?

Islah Jad: Dat is een fout idee, want de BDS-beweging groeit snel. De boycotbeweging tegen het apartheidsregime van Zuid-Afrika had decennia nodig voor iedereen mee op de wagen zat. BDS daarentegen is nog een jonge beweging maar ze bijt nu al. En hard.

Israël heeft een fonds opgericht met meer dan 55 miljoen Amerikaanse dollar om via een wereldwijd netwerk tegenacties op te zetten, BDS te delegitimiseren en weg te zetten als antisemitisch. Die Israëlische inspanningen zeggen genoeg over het belang dat Israël hecht aan BDS. Alleen: zelfs met dat arsenaal aan middelen en inspanningen slaagt Israël er niet in om de boycotcampagne tegen te houden.

'Burgers overal ter wereld zien het onrecht tegen de Palestijnen en horen het stilzwijgen van hun regeringen. Ze tekenen voor de boycot.'

De BDS-beweging doet een rechtstreeks beroep op burgerzin. Burgers overal ter wereld zien het onrecht tegen de Palestijnen, horen het stilzwijgen van hun regeringen en tekenen voor de boycot. We zien dat ook vakbonden, zoals onlangs de grootste Britse onderwijzersvakbond, verzekeringsmaatschappijen, banken, cultuurhuizen, artiesten, sporters, bekende Hollywoodacteurs zich aansluiten bij de wereldwijde BDS-beweging.

En dat is ook een wake-upcall voor politici. In Groot-Brittannië leidde BDS tot een enorm debat en breuklijnen binnen de Labour-partij. Het leidde tot het ontslag van Jeremy Corbyn (leider van Labour tot 2020, red.) maar er beweegt veel. En ook in de VS veroorzaakte de steuntoezegging van Bernie Sanders aan BDS een tweedeling binnen de Democratische Partij.

Manifestatie in Berlijn (2018) | © Hossam el-Hamalawy / Flickr (CC BY 2.0)

Vrouwenrechten en de bezetting

In 2010 vertelde u dat het niet goed ging met de sociale positie van de Palestijnse vrouwen en dat een sterke vrouwenbeweging ontbrak. Hoe is het vandaag?

Islah Jad: We zien nieuwe groepen opstaan, jonge mensen die kiezen voor intersectionalisme. Een feministische groep als Ta’lat bijvoorbeeld, wat ‘Uitstappen’ betekent, maakt best radicale keuzes in de eis naar gelijke rechten. Maar Ta’lat voert ook strijd tegen de bezetting. In Palestina kan je vrouwenrechten niet los zien van de bezetting. Want het is de bezetting en de impact ervan die elke vorm van vooruitgang tegenhouden.

‘Je kan ongelijke rechten in de Palestijnse samenleving niet loskoppelen van de illegale bezetting door Israël.’

Na het Oslo-akkoord groeide de hoop van vrouwen: met de creatie van een Palestijnse Autoriteit zouden vrouwen hun gelijke rechten kunnen claimen. De Palestijnse Autoriteit heeft het CEDAW geratificeerd, het VN-verdrag dat alle vormen van discriminatie van vrouwen moet uitbannen, en ook andere mensenrechtenverdragen.

Alleen is de legitimiteit van de Palestijnse Autoriteit dag na dag geërodeerd, net omdat Israël zich niet hield aan de afspraken van Oslo. Met andere woorden: de Palestijnse Autoriteit had en heeft gewoonweg niet de capaciteit om die verdragen te implementeren, om krachtdadig op te treden.

Een voorbeeld: je wil als vrouw een klacht neerleggen wegens partnergeweld. Je kan dat doen in Zone A, niet in Jeruzalem of in Zones B en C. Je kan in Zone C geen politieman sturen naar een man die zijn vrouw slaat.

Vraag je om meer kinderopvang, om meer werk voor hooggeschoolden — er zijn veel hoogopgeleide werkloze Palestijnse vrouwen — of om gezondheidsverzekering, dan bots je telkens op de onwerkbaarheid en de onderontwikkeling van de Palestijnse economie.

Met andere woorden: je kan ongelijke rechten in de Palestijnse samenleving niet loskoppelen van de illegale bezetting door Israël.