Jean-Jacques Lumumba: ‘Corruptie is rem op ontwikkeling van het Afrikaanse continent’

‘De analyse van een krediet verschilt niet zo erg van die van een mens. Je moet begrijpen wat en waarom geld beweegt.’ Jean-Jacques Lumumba is geen politicus zoals zijn grootoom Patrice, de eerste democratisch verkozen premier van Congo, maar wel een financieel expert. Net als Patrice Lumumba wordt hij gedreven door idealen en is hij de luis in de pels van wie eigenbelang boven het belang van het volk plaatst. ‘Wie geld van de staat rooft, besteelt zijn eigen volk.’

Toen hij als bankier verdachte transacties opmerkte, weigerde Jean-Jacques Lumumba simpelweg de ogen te sluiten. Hij onthulde hoe familie en getrouwen van Kabila geld van de nationale bank naar eigen rekeningen versluisden. MO* sprak met de Congolese klokkenluider die de kleptocratie van Congo’s schaduwpresident een halt wil toeroepen.

‘Elke burger kan deel zijn van de strijd tegen corruptie’

‘Het is vandaag drie jaar dat ik in ballingschap leef in Frankrijk’, begint Lumumba. Hij werd klokkenluider omdat de geheimen hem ziek maakten. Hij is naar Brussel afgezakt omdat hij zijn ervaring wil delen. Samen met andere Afrikaanse activisten lanceert hij een Pan-Afrikaanse platform dat strijdt tegen corruptie.

‘Corruptie is een rem op de vooruitgang van het Afrikaanse continent. Met UNIS willen we tonen dat elke burger deel kan zijn van de strijd tegen corruptie.’ Zijn strijd vatte hij in 2016 helemaal alleen aan, gedreven door een gevoel van onrechtvaardigheid. Vandaag strijdt hij niet langer alleen, en wil hij alle burgers wakker schudden.

De grote leegroof

Drie jaar geleden stond hij op de stoep bij de Belgische krant Le Soir. Hij klopte aan met compromitterende documenten. Hij wou niet langer zwijgen over de leegroof van de Congolese staatskas die zich voor zijn ogen voltrok.

‘Miljoenen dollars, onder meer van de nationale kiescommissie, werden via de bank versluist naar getrouwen van Kabila’

‘Miljoenen dollars, onder meer van de nationale kiescommissie, werden via de bank waar ik werkte, BGFI, versluist richting getrouwen van toenmalig president Kabila.’

BGFI is een Gabonese bank waarvan de Congolese tak in handen was van de broer van president Joseph Kabila, Francis Selemani Mtwale. ‘In 2012 ging ik er voor het eerst aan de slag. Ik moest orde op zaken stellen en zorgen dat de procedures voor het toekennen van kredieten in regel waren met de internationale richtlijnen. Ik had toen al gemerkt dat er dingen niet klopten. Maar ik had toen geen toegang tot alle informatie.’

Vanaf 2014 was Lumumba er directeur van de dienst kredieten. ‘Ik had er indruk gemaakt en dankzij mijn hervormingen kende ik de afdeling als geen ander. Als directeur had ik plots toegang tot alle dossiers. Ik merkte dat heel wat zaakjes het daglicht niet mochten zien. Maar het duurde wel een jaar voor ik de puzzelstukjes kon samenleggen.’

‘Het netwerk moet je analyseren om de belangen en intenties te begrijpen, net als bij mensen’

‘Het toekennen van een lening moet volgens bepaalde regels gebeuren. De analyse van een krediet verschilt niet erg van die van een mens. Je moet willen begrijpen wat, hoe en waarom geld beweegt’, legt hij uit. ‘Om dat te begrijpen kijk je ook hoe het in verhouding staat met andere kredieten, transacties en klanten. Het netwerk moet je analyseren om de belangen en intenties te begrijpen, net als bij mensen.’

‘Ik zag dat die regels en procedures niet voor iedereen werden toegepast. Ik begon verbanden te zien tussen verdachte kredieten en de entourage van de president.’ Zo merkte hij dat een lening verstrekt werd aan de nationale kiescommissie, terwijl die zelf voldoende dollars in kas had. De veel te hoge interesten en commissies die de kiescommissie kreeg aangerekend waren een manier om de instelling leeg te roven. Vervolgens zag hij grote bedragen verdwijnen richting getrouwen van president Joseph Kabila.

De erfenis van een Lumumba

Jean-Jacques Lumumba spreekt met gedempte stem en maakt een wat verlegen indruk. Hij houdt van cijfers, komma’s en duidelijke spelregels. Hij is de boekhouder van de familie, maar hij is een Lumumba. Hij gelooft wel dat de politieke erfenis van zijn grootoom woog op zijn beslissingen.

‘Ik wil dat je tegen onrechtvaardigheid strijdt. Als dat betekent dat je het tegen die machtigen moet opnemen, dan moet je dat doen’

‘Ik ben door de moeder van Patrice Lumumba grootgebracht. De eerste wijze raad in mijn leven, kwam van haar.’ Jean-Jacques herinnert zich haar woorden nog levendig: ‘Ik ben mijn zoon te vroeg verloren omdat hij streed tegen mensen die machtiger waren dan hij. Ik wil niet dat je tegen die machtigen strijdt, maar wel tegen onrechtvaardigheid. En als dat op een dag inhoudt dat je in functie van die strijd het dan toch tegen die machtigen moet opnemen, dan is dat wat je moet doen.’

‘Het feit dat ik weigerde deel te nemen aan Selemani’s spel is omdat dit botste met die idealen waarmee ik ben grootgebracht.’ Toch wil Lumumba zichzelf niet als een held. Hij ging niet onmiddellijk op de barricades staan en klaagde aanvankelijk intern het misbruik aan.

Ziek van zwijgen

Lumumba confronteerde eerst de broer van Kabila en CEO van de bank, Selemani, met zijn bevindingen: ‘Ik zei hem: “Wat jij doet, heeft een directe impact op de bevolking. Het geld van de nationale bank komt toe aan het volk. En wat hier gebeurt is diefstal.” Als verantwoordelijke voor die kredieten kon ik die praktijken niet tolereren. Dat ging in tegen de deontologie van mijn beroep.’

‘Het geld van de nationale bank komt toe aan het volk. En wat hier gebeurt is diefstal’

‘Zijn eerste reactie was defensief. Hij gaf me een uitbrander. Ik moest zwijgen. Ik dacht volgens hem beter eerst aan mijn vrouw en kinderen.’ Enkele dagen later koos Selemani toch voor de vlucht vooruit: ‘Hij probeerde de verantwoordelijkheid voor alle malversaties bij mij te leggen. Plots werd ik ter verantwoording geroepen.’

‘Juridische adviseurs en advocaten maakten me duidelijk dat het doel was om mij te laten arresteren.’ Lumumba vluchtte naar Frankrijk, samen met zijn vrouw en kinderen.

‘In Frankrijk ben ik onmiddellijk ziek geworden. Ik begreep dat ik niet kon terugkeren. De bedreigingen bleven duren. Problemen met mijn bloeddruk leidden tot een longembolie. Mijn dokter zei me dat, indien er niets veranderde, de stress mijn dood zou worden.’

De enige manier om zich te ontdoen van die moordende stress was spreken, dacht Lumumba. Niet enkel de bedreigingen, maar ook het gewicht van geheimen maakten hem ziek, oordeelde hij. ‘Spreken zou een bevrijding blijken.’

’Bovendien besefte ik dat morgen misschien mijn laatste dag kon zijn. Mijn leven was zinloos geweest indien ik niets had gedaan voor een ander.’ Eerst diende hij officieel zijn ontslag in. Vervolgens ontpopte de bankier zich tot klokkenluider.

Lumumba Papers

Daar stond hij dan, drie jaar geleden, op de stoep bij een Belgische krant. Onder zijn arm hield hij een stapel compromitterende documenten. Eind 2016 publiceerde de krant Le Soir voor het eerst onthullingen van Lumbuma. De transacties tussen de nationale bank, de kiescommissies en private firma’s werden in kaart gebracht.

Na de publicatie van het artikel in Le Soir namen de bedreigingen toe, maar ook de steun. Lumumba werd gecontacteerd door PPLAAF, een organisatie die Afrikaanse klokkenluiders beschermt en steunt. Zij publiceerden een deel van de documenten online onder de naam Lumumba Papers.

Twee Belgen worden in de Lumumba Papers genoemd: het bedrijf Egal, waar beide mannen bestuurder zijn, ontving 42,9 miljoen dollar van de nationale bank

Twee Belgen die onder meer de privéboerderij van Kabila beheren, Marc Piedboeuf en Alain Wan, worden in de Lumumba Papers ook met naam en toenaam genoemd. Het bedrijf Egal waar beide mannen bestuurder zijn, ontving zomaar eventjes 42,9 miljoen dollar van de nationale bank.

Sinds 2016 brengt Lumumba geregeld nieuwe misbruiken aan het licht. The Sentry, een onafhankelijke organisatie die internationale witwaspraktijken onderzoekt en opgericht is door George Clooney, publiceerde al twee rapporten op basis van zijn informatie.

Met de hulp van de Congolese klokkenluider publiceerde The Sentry deze maand een nieuw rapport, Covert Capital, waarin verdachte transacties en praktijken van Kwanza Capital worden blootgelegd. Deze private investeringsbank blijkt in werkelijkheid alweer een schimmige constructie waarmee publieke middelen naar Kabila’s familie en entourage werden versast.

Het volk eerst

Selemani moest door de onthullingen uiteindelijk opstappen bij BGFI. Maar grote broer Joseph Kabila zelf blijft aan de macht. Officieel is hij geen president meer, maar in werkelijk deelt hij nog steeds de lakens uit.

‘Kabila is de belichaming van arrogantie, wanbeheer en egoïsme’

Begin dit jaar vonden presidents- en parlementsverkiezingen plaats. De kroonprins die Kabila zelf aanwees liet het afweten, maar een deal werd gesloten met een andere verliezer, Félix Tshisekedi. In ruil voor het presidentschap schonk Kabila zijn eigen partij een meerderheid van de parlementszetels. De echte winnaar, Martin Fayulu werd volledig buiten spel gezet. MO* beschreef al hoe Kabila zichzelf elke maand 700.000 dollar uitkeert. Het roven lijkt gewoon verder te gaan.

‘Kabila is de belichaming van arrogantie, wanbeheer en egoïsme. Kabila dient niet het belang van de bevolking, maar heeft louter zelfverrijking voor ogen, tegen de belangen van de bevolking in.’

‘Het is nu aan aan Tshisekedi om te tonen dat hij slim en strategisch is’

Toch is Lumumba, net als veel Congolezen, het niet eens met de analyse dat de verkiezingen tot geen enkele verandering hebben geleid. ‘De uitslag is geen weerslag van de wil van het volk. Maar toch is de wissel aan het hoofd symbolisch belangrijk.’

‘Le peuple d’abord (het volk eerst) was zijn slogan. Wel, de bevolking hoopt nu dat hij zich zo snel mogelijk van Kabila kan ontdoen. Het is nu aan aan Tshisekedi om te tonen dat hij slim en strategisch is.’

‘Een politieke carrière plan je niet’

Vandaag gaat het een stuk beter met de gezondheid van Lumumba. ‘Zeker mentaal voel ik me beter. Ik wil mijn strijd verderzetten. Na elk obstakel dat ik overwin voel ik me sterker.’

‘Ik wil vandaag niet enkel politici de vinger wijzen, maar in de eerste plaats burgers wijzen op hun eigen verantwoordelijkheid.’ Met UNIS, het panafrikaanse platform voor de strijd tegen corruptie, wil hij via vorming en onderwijs tonen wat Afrikanen zelf kunnen doen om het continent vooruit te helpen.’

Hoewel UNIS door verschillende Afrikaanse activisten in het leven geroepen is, beseft hij dat zijn familienaam in het oog springt en zijn leiderschap bepaalde verwachtingen schept.

‘De naam heeft inderdaad een politieke betekenis. Patrice Lumumba was natuurlijk een politicus, en ik een activist. Maar zijn ideeën leven vandaag nog steeds voort, ook in mij. Ik deel zijn gedachtegoed, al is dat van mij meegegroeid met de tijd.’

‘Ik geloof meer in de kracht van verandering door het volk, dan door de leiders’

‘Mijn doelstelling is nu om een goeie burger te zijn en mijn continent vooruit helpen.’ Een politiek mandaat ambieert Lumumba zelf niet onmiddellijk, al laat hij de deur op een kier: ‘Een politieke carrière plan je niet. De omstandigheden kunnen veranderen, waardoor je activisme in politieke ambities verandert. Maar dit is nu niet aan de orde.’

Ondanks de problemen ziet hij vandaag wel capabele politieke leiders klaarstaan in zijn thuisland. ‘Maar persoonlijk geloof ik meer in de kracht van verandering door het volk dan door de leiders.’ De woorden van een ware activist.