Joesjtsjenko: 'Als het over Rusland gaat, is de Europese Unie een prostituee'

Dit weekend werd de eerste verjaardag van de Maidanrevolutie in Oekraïne gevierd, met kaarsen en concerten, met aandacht voor de doden die vielen bij de protesten, met een speech van de president.

Maar ook met bommen die een vredesmars in het oostelijke Charkov uiteenreten, met een tegendemonstratie in Moskou waar de ‘fascistische staatsgreep’ in Kiev herdacht werd, met de definitieve overlevering van strijdstad Debaltseve aan de rebellen.

Link

Lees ook: Akkoord in Oekraïne. En wat nu?

Dit weekend ook was Viktor Joesjtsjenko in België – Joesjtsjenko, de golden boy van die eerste pro-Europese omwenteling in Oekraïne, de Oranjerevolutie. Tien jaar geleden is het ondertussen dat hij president werd, nadat zijn tegenkandidaat Viktor Janoekovitsj na maandenlange demonstraties en protestacties aan de schandpaal genageld werd voor massale verkiezingsfraude.

Joesjtsjenko komt naar een conferentie in Brussel, maar wij ontmoeten hem vrijdagavond in Antwerpen, waar hij op verzoek van het platform Vrede voor Oekraïne met de Oekraïense diaspora komt spreken. ‘Slava Oekraini!’, ‘Glorie aan Oekraïne’, laat hij door de zaal rollen; de oude kreet van de Oekraïense onafhankelijkheidsstrijders tijdens de Eerste Wereldoorlog die nu gerecycleerd wordt in de strijd tegen de pro-Russische rebellen in het oosten van het land.

‘Marionet van Moskou’

‘Het conflict dat Oekraïne verscheurt, is een oorlog met Rusland.’

De ex-president zet meteen de toon: ‘Natuurlijk kan van vrede geen sprake zijn, niet op de manier waarop de onderhandelingen gevoerd worden. Dat gebeurt volgens de ‘Normandiëformule’: Oekraïne wordt beschouwd als één kant van het conflict, als een strijdende partij, en daarnaast heb je de OVSE, Frankrijk, Duitsland en Rusland. Maar er is geen tegenpartij. Alle andere onderhandelaars hebben het statuut van ‘observator’ – ook Rusland.’

Aan charisma heeft hij nog niets ingeboet. Zijn kuif is wat grijzer, zijn ogen een beetje troebeler, maar hij is nog steeds een bevlogen spreker, met grote woorden en weidse gebaren.

‘Zachartsjenko, die bendeleider van de zogenaamde Volksrepubliek van Donetsk, is niet meer dan een marionet van Moskou. Het conflict dat Oekraïne verscheurt, is een oorlog met Rusland. Er kan geen echte oplossing zijn voordat Poetin aan tafel zit in zijn échte rol, die van agressor.’

Tien jaar geleden was Joesjtsjenko de held van de Oranjerevolutie, maar toen die wegzakte in een moeras van ruzie en corruptie werd hij uitgespuwd door het Oekraïense volk.

neiljs (CC BY 2.0)

Ook tien jaar geleden was Rusland de grote vijand. Vooral de rechterhelft van Joesjtsjenko’s gezicht draagt nog de sporen van de dioxinevergiftiging die hij opliep in de dagen van de Oranjerevolutie. Echt opgehelderd werd die nooit, maar zelf is de Oranjeheld categoriek: het Kremlin zat erachter, net zoals Moskou ook verantwoordelijk is voor de sluipschutters die vorig jaar het Maidanplein terroriseerden.

‘Het begin hiervan moet je eigenlijk al situeren in 1994, toen de ‘nucleaire club’, de kring van landen die kernwapens bezitten, Oekraïne vroeg om de zijne op te geven, ‘de Koude Oorlog is immers afgelopen.’. Oekraïne gaat hiermee akkoord – iets wat zeer zelden gebeurd is in de wereldgeschiedenis – en krijgt in ruil voor zijn kernwapens veiligheidsgaranties van de andere leden van de nucleaire club. Dit werd vastgelegd in het akkoord van Boedapest. En wat zien we vandaag? Hetzelfde land dat toen mee tekende, houdt vandaag bijna 10 procent van het Oekraïense grondgebied bezet.’

De Russen zelf maakten een ingenieuze diplomatieke salto om hun acties, met name de annexatie van de Krim, uit te leggen in weerwil van het akkoord: met de Maidanrevolutie had Oekraïne zijn eigen territoriale integriteit geschonden, verklaarden ze, en had Moskou dus het recht, ja zelfs de plícht, om in te grijpen en haar taalgenoten te beschermen.

Vergooide kans

Al voordat hij president werd, was Joesjtsjenko een begrip in Oekraïne. Hij was het die als voorzitter van de nationale bank de financiële crises na de onafhankelijkheid in de jaren negentig bezwoer, hij was de architect van de nieuwe nationale munt, de grivna. Maar hoe ging het dan allemaal zo ongelooflijk fout? Hoe is Oekraïne van het enthousiasme en optimisme dat leefde in de dagen van de Oranjerevolutie terechtgekomen in deze ramp? Dezelfde Janoekovitsj die hij in 2005 van het presidentschap hield, werd vijf jaar later alsnog staatshoofd, om vervolgens vorig jaar met de Maidanprotesten definitief verdreven te worden.

Joesjtsjenko was de architect van de nieuwe nationale munt, de grivna. Maar hoe ging het uiteindelijk zo ongelooflijk fout?

Charles Roffey (CC BY-NC-SA 2.0)

‘Tijdens mijn presidentschap was het ook oorlog, maar op een andere manier. Toen hield Poetin zich bezig met het uitbouwen van zijn ‘vijfde kolonne’ in Oekraïne, het ondermijnen van de Oekraïense natie. En daar is hij wonderwel in geslaagd, zoals we nu allemaal kunnen zien. Zoals de gasverdragen van Charkov die ons tot slaven maakten – dat is ook een vorm van agressie.’ Dit pact verlengde de Russische lease op zijn militaire marinebasis op de Krim in ruil voor de gegarandeerde levering van goedkoop gas aan Oekraïne. Na de annexatie van de Krim vorig jaar zegde Rusland het verdrag op.

Het Oekraïense volk heeft hem uitgespuwd, en dat gevoel is bij de Antwerpse Oekraïners niet anders.

Toch is de overheersende mening bij de Oekraïners dat Joesjtsjenko zijn kans gehad en totaal vergooid heeft. Het Oekraïense volk heeft hem uitgespuwd, en dat gevoel is bij de Antwerpse Oekraïners niet anders. Hij had de hele oude garde voor de rechtbank moeten slepen toen hij de kans had klinkt het, maar in plaats daarvan vergooide hij zijn energie aan postjespakkerij en geruzie met zijn voormalige strijdmakkers. Hij is hier enkel om zijn eigen ego te strelen, is er ook te horen, wat van waarde kan hij ons nu eigenlijk nog vertellen? Het was zijn falen dat Janoekovitsj vrij spel gaf, zijn schuld dat er een tweede Maidanrevolutie nodig was. Wanneer iemand hem dit verwijt voor de voeten gooit, reageert hij furieus.

‘Waar beschuldig je mij precies van? Geef mij een voorbeeld van een betere vijf jaar voor Oekraïne dan de jaren dat ik president was. Ik was degene die ons land het beste ontwikkelingsmodel gegeven heeft, onder mij is het staatsbudget gestegen, de privé-investeringen, de pensioenen en het gemiddelde inkomen. We kenden een economische groei tussen de 7 en 14 procent onder mijn presidentschap. En we waren een democratie. Een zwakke, beginnende democratie, maar een democratie! Bovendien moest ik niet alleen voortdurend strijden met de oppositie, maar ook met mijn eigen zogenaamde medestanders. En het zijn zij die het uiteindelijk allemaal verknoeid hebben.’

‘Zij’, dat is de factie van Joelia Timosjenko, de blonde dame met de legendarische vlecht die meestreed met het Oranjeblok in 2004, dan een tijd premier was onder Joesjtsjenko, vervolgens onder Janoekovitsj in de gevangenis belandde op beschuldiging van corruptie en verraad, en uiteindelijk vrijkwam in de nadagen van Maidan. Joesjtsjenko is er ook vandaag nog duidelijk verbitterd over. ‘Ik heb geen enkele dag van mijn ambtstermijn een pro-presidentiële meerderheid gehad in het parlement. En Oekraïne heeft een parlementair systeem, 90 procent van de beslissingen wordt genomen door het parlement. Net als president Porosjenko vandaag had ik niet het mandaat om ministers te benoemen. Wat je mij kan verwijten, is dat mijn partij toen de verkeerde personen geholpen heeft, Oleksandr Toertsjinov bijvoorbeeld, een man uit het Timosjenko-blok. Maar vandaag is hij nog steeds het hoofd van de inlichtingendiensten.’

Joelia Timosjenko, de blonde dame met de legendarische vlecht die meestreed met het Oranjeblok in 2004, dan een tijd premier was onder Joesjtsjenko, vervolgens onder Janoekovitsj in de gevangenis belandde op beschuldiging van corruptie en verraad, en uiteindelijk vrijkwam in de nadagen van Maidan.

Minny Robot (CC BY-NC-SA 2.0)

De coulissen van Kiev

‘Waarom wordt er niet efficiënt opgetreden tegen de Russische propaganda?’

Tegenwoordig is de man met de wuivende kuif een grote nul op het Oekraïense politieke toneel, totaal weggezonken in het moeras van interne twisten en verdachtmakingen. Zijn carrière is voorbij, hij hoeft de harde woorden niet te schuwen: ‘Waarom noemt de regering in Kiev de dingen niet bij naam? Waarom erkennen ze niet dat we in oorlog zijn met Rusland, maar houden ze het op ‘terroristische organisaties’ en zijn het de inlichtingendiensten die aan het hoofd staan van de tegenoperaties?’

‘Waarom wordt er niet efficiënt opgetreden tegen de Russische propaganda? Ik begrijp niet dat Russische zenders nog steeds gewoon hun gang kunnen gaan in Oekraïne, dat er nog altijd een visumvrij regime voor Russen geldt, dat de staat van beleg nog niet is afgekondigd. En dit terwijl we de solidariteit van het hele land nodig hebben. Ik begrijp deze houding niet, ik vraag me af wat er nog speelt achter de coulissen in Kiev.’

Ook Europa moet het ontgelden. ‘Oekraïne heeft in het laatste halfjaar meer dan vijfduizend mensen verloren aan de oorlog. Als ze mij dan in Europa spreken van de economische verliezen die hun landen geleden hebben door de sancties tegen Rusland, voel ik me vernederd. Zulke uitspraken betekenen een totaal verlies van waarden, het maakt de Europese Unie tot een prostituee.’

Wat de Europese Unie dan wel zou moeten doen? In de eerste plaats duidelijk een kant kiezen en de steun voor Oekraïne gevoelig opdrijven. ‘Behalve een effectief sanctiebeleid moet er ook militaire assistentie komen. Niet agressief maar defensief. Elke dag vallen er zo’n twintig slachtoffers en verliezen we 15 km² grondgebied. Oekraïne moet de capaciteit krijgen om zich te beschermen, anders zal Poetin nooit stoppen, niet bij Marioepol, niet bij Charkov. Daarnaast is er financiële steun nodig. Als je ziet hoeveel Europees geld er al naar Griekenland gegaan is, dan is het toch niet onmogelijk om ook Oekraïne te helpen, met een fractie van dat bedrag?’

‘Federalisering = capitulatie’

Vrede voor Oekraïne, het wordt een werk van lange adem.

De federalisering van het land, het Russisch dat het statuut van officiële taal krijgt naast het Oekraïens, de belofte om nooit lid te worden van de NAVO: voor sommigen zijn het aanvaardbare compromissen om tot een vredesbestand te komen; voor Joesjtsjenko en velen met hem kan er absoluut geen sprake van zijn. ‘Dat zou capitulatie betekenen, het einde van de onafhankelijkheid van Oekraïne. Federalisering betekent enkel jaren van instabiliteit voor ons land.’

Ook verkiezingen in Donetsk en Loehansk zijn uit den boze. ‘Dat zou enkel legitimiteit verlenen aan die gangsters. Heb je trouwens ooit al gehoord van verkiezingen in een deel van het land waar het centrale gezag de controle kwijt is, die correct verlopen? Het zouden marionettenregeringen van Moskou worden, Poetin een officiële poot geven om op te staan binnen ons land, om het zo nog verder te verscheuren.’

Vanavond zendt het Russische Pervyj Kanal (‘1ste Kanaal’ van de Russische staatstelevisie, zeg maar tv-Poetin) een lang interview met Viktor Janoekovitsj uit. De verdreven president ruilde zijn enorme paleis in Kiev voor een haardvuur in Moskou en vraagt zich daar hoofdschuddend af hoe de nieuwe regering zo machtsgeil kan zijn dat ze haar eigen burgers dit aandoet. Geen woord over de miljoenen die hij van zijn eigen volk stal. Wel laat hij langs zijn neus weg horen dat hij er nog steeds zijn mannetjes heeft zitten die de situatie voor hem opvolgen, en dat hij niet van plan is het hierbij te laten. Vrede voor Oekraïne, het wordt een werk van lange adem.