Het politieke schaakbord in Kinshasa werd vandaag (8 december) herschikt. President Kabila beloofde 14 maanden geleden al een nieuwe regering, sinds vandaag is die er eindelijk. MO*academy-lid Kris Berwouts legt die regering op de weegschaal.
Waarom had president Kabila de behoefte om zijn regering zo grondig te herschikken?
Kris Berwouts: De uittredende regering was geïnstalleerd in het voorjaar van 2012,een paar maanden na de gecontesteerde verkiezingen van 2011. Het was een technocratische regering waar de belangrijkste politieke bonzen buitenboord waren gebleven. Dat leek toen de enige manier om uit de impasse geraken.
Begin oktober 2013 had Kabila een regering van nationale cohesie aangekondigd maar hij slaagde er blijkbaar niet in om die op poten te stellen. Blijkbaar was het bijzonder moeilijk om de nodige regionale en politieke evenwichten te bereiken.
Het feit dat het steeds mislukte deed de geloofwaardigheid van Kabila geen goed. Er werd eindeloosover gespeculeerd, onder meer over wie ze zou moeten leiden. Hoe moeilijker het bleek om uittredend premier Matata Ponyo te vervangen, hoe sterker zijn kansen werden om ook na de wissel aan zet te blijven.
De nieuwe regering is er nu. Zal ze erin slagen een nationale samenhang rond de president te realiseren?
Kris Berwouts: Veertien maand na datum is de nieuwe regering er inderdaad, eindelijk. En nog steeds met Matata Ponyo als premier. De nationale cohesie zit ‘m vooral in het feit dat er een tiental mensen uit de oppositie zijn in opgenomen.
Het lijkt een stevige ploeg, maar is er een plan, een visie voor de verkiezingen van 2016?
Opmerkelijk is ook dat de politieke zwaargewichten dit keer wel mee aan boord zijn, veel van de partijleiders nemen zelf ministeriële verantwoordelijkheden.
Het lijkt een stevige ploeg, maar de coherentie zal vooral moeten blijken uit de vraag of er een plan, een visie is in de aanloop naar de verkiezingen van 2016.
Tot nu toe liet Kabila niet blijken wat hij zelf wilde: de macht overdragen zoals de grondwet voorschrijft nadat hij twee verkiezingen gewonnen heeft, of proberen aan de macht te blijven zoals een belangrijk deel van zijn omgeving hem influistert.
Voor die laatste optie moet wel de grondwet gewijzigd worden.
Er zijn steeds meer tegenstanders van een grondwetswijziging binnen de partij van Kabila en ook in zijn eigenste Katanga
Kris Berwouts: Klopt. Het afgelopen jaar namen nogal wat mensen uit de omgeving van de president initiatieven of ze deden uitspraken die bedoeld waren om uit te testen hoe er gereageerd zou worden op een grondwetswijziging. De man die daar het voortouw in had genomen, de secretaris-generaal van Kabila’s partij Evariste Boshab, is nu vice-premier en minister van Binnenlandse Zaken en Veiligheid.
Sinds september 2014 lijken de voorstanders van de grondwetswijziging die nodig is om Kabila in staat te stellen aan te blijven het initiatief te verliezen. Ze hadden blijkbaar de tegenstanders van zo’n grondwetswijziging onderschat. Niet alleen spraken belangrijke stemmen binnen de publieke opinie zich uit tegen het gemorrel aan de grondwet, ook de internationale partners staken hun afkeer van het Kabila-blijft-scenario niet onder stoelen of banken.
Maar vooral, er waren steeds meer tegenstanders van dat scenario binnen de meerderheid zelf, zelfs binnen zijn eigen PPRD, en ook (en misschien vooral) in zijn eigenste Katanga. De vraag is nu of de aanstelling van Boshab als vice-premier de voorstanders weer meer wind in de zeilen geeft, dat zal moeten blijken.
Is dat ook de reden waarom die nieuwe functie van vice-premier gecreëerd werd?
Kris Berwouts: Boshab is niet de enige vice-premier, ze zijn met drie. Ook Thomas Luhaka van het MLC en Willy Makiashi van PALU zijn vice-premiers. Die functie bestond niet in de uittredende regering. Het zou me bijzonder verbazen moest de functie met veel macht gepaard gaan, maar ze is belangrijk bij het uitdragen van een identiteit van de nieuwe regering, zowel politiek als geografisch.
Boshab komt bij voorbeeld uit de Kasai, de streek waar ook Tshisekedi, de verliezer van de jongste verkiezingen, vandaan komt. Een streek ook die zich vaak uitgesloten voelt van de macht. Door Boshab zoveel zichtbaarheid te geven wil men die kritiek blijkbaar voor zijn.
Het zou me niet verbazen als de recente gebeurtenissen in Burkina Faso inspiratie geleverd hebben.
Makiashi komt dan weer uit de westelijke provincie Bandundu, een niet onbelangrijk gegeven voor een regering die haar machtsbasis vooral in het oosten heeft en dus wat draagvlak in het westen best kan gebruiken.
Opmerkelijk is ook dat twee vice-premiers komen uit partijen die een reële mobilisatiekracht hebben in Kinshasa: Makiashi’s Palu en Luhaka’s MLC zijn in staat om wel wat volk op de been te krijgen in de hoofdstad. Daarmee lijkt men te willen anticiperen op eventuele rellen en onlusten. Het zou me niets verbazen als de recente gebeurtenissen in Ouagadougou (Burkina Faso) hiervoor de inspiratie zouden geleverd hebben.
De MLC is de partij van Jean-Pierre Bemba. Toch krijgt ook die partij een vice-premier.
Kris Berwouts: Inderdaad, Thomas Luhaka van het MLC is vice-premier. Jean-Pierre Bemba was de ultieme uitdager van Kabila in de verkiezingen van 2006 die een paar jaar later in Den Haag achter de tralies is verdwenen, beschuldigd van misdaden tegen de menselijkheid in het conflict in de Centraal-Afrikaanse Republiek.
Luhaka is binnen het MLC vooral de man die Jean-Pierre Bemba’s stoel warm houdt
Het feit dat het MLC met Luhaka deel uitmaakt van de regering is vooral belangrijk om het cachet van een open, brede, inclusieve regering van nationale eenheid wat glans te geven, maar we mogen natuurlijk niet vergeten dat Luhaka binnen het MLC vooral de man is die Bemba’s stoel warm houdt. Bemba blijft de boss en houdt de touwtjes binnen de partij stevig in handen, tralies of niet.
Zeker nu de kans groter wordt dat het ICC nooit voldoende elementen tegen hem zal kunnen verzamelen om hem te veroordelen, moeten we rekening houden met een terugkeer van Bemba op de politieke scène. Dat zal voor het MLC natuurlijk een veel belangrijker feit zijn dan zo’n functie van vice-premier voor Thomas Luhaka.
Een van de belangrijkste uitdagingen voor de Congolese regering is de veiligheid in het hele land. Heeft deze herschikking daar een impact op?
Kris Berwouts: Ik denk het niet. Leger en veiligheid zijn hoe dan ook materies die rechtstreeks vanuit de diensten van Kabila zelf geleid worden, en waarover beslissingen worden genomen door de president zelf. Die worden dan uitgevoerd langs parallelle commandolijnen.
Congo staat voor onzekere tijden met verkiezingen die in elk scenario gevoelig zullen zijn. Het is duidelijk dat het leger hier een belangrijke actor zal in zijn. Maar in een complexe post-conflict context als Congo heeft de politiek weinig greep op het militair gebeuren.
Lees meer analyses en verhalen uit de regio van de Grote Meren op de pagina van Kris Berwouts.