‘We horen te graag de oplossingen die ons toelaten onze gewoontes verder te zetten’

Waarom lijkt het alsof de wereld tegelijk veel én geen vooruitgang boekt wat betreft de strijd tegen de klimaatopwarming? Het zijn vragen als deze die de doorgewinterde klimaatjournaliste Elizabeth Kolbert stelt in haar nieuwe boek H Is for Hope: Climate Change from A to Z.

Zo legt Kolbert in mensentaal uit hoe overheden klimaatvriendelijke wetgeving invoeren, groene energie groeit en bedrijven groene technologieën ontwikkelen, en tegelijkertijd de uitstoot door fossiele brandstoffen na al die jaren nog steeds stijgt. Het boek, dat in de inleiding wordt opgefleurd met kleurrijke illustraties van Wesley Allsbrook, leest vlot en aangenaam.

De letter A in het boek staat voor de Zweedse wetenschapper Svante Arrhenius die in 1894 het eerst globale klimaatmodel ontwikkelde. De onderzoeker zocht een antwoord op de vraag hoe ijstijden tot stand kwamen en ontdekte daarbij de rol die (het gebrek aan) koolstofdioxide speelt. Arrhenius stelde zich voor dat een warmere wereld een gelukkigere wereld voor de mensheid zou zijn.

De letter B staat dan weer voor de ‘blah, blah, blah’ van klimaatactiviste Greta Thunberg. Met die uitspraak tijdens de jaarlijkse conferentie in Davos vatte ze op spottende wijze samen wat de verwezenlijken waren van drie decennia van globale klimaatconferenties. Onder de letter C vinden we kapitalisme terug (want capitalism in het Engels, red.), waarmee een overtuigende verklaring wordt gegeven waarom die conferenties zo weinig bereikten.

Kolbert werkt al sinds 2011 voor The New Yorker en schreef enkele boeken. In The Sixth Extinction beschrijft ze de kracht van de Homo Sapiens, vergelijkbaar met die van een asteroïde om andere soorten op de aarde uit te roeien. Het leverde haar een Pulitzerprijs op.

In H Is for Hope benadert ze het abstracte probleem van klimaatverandering aan de hand van concrete ervaringen. Zo belandt ze op een hometrainer in een vochtige kluis van 41 graden Celsius voor een experiment: ‘Hoe zal de toekomst die we aan het creëren zijn precies aanvoelen?’

Op een ander moment staart ze naar de bladen van een windturbine van 180 meter hoog voor de kust van Rhode Island. Na een bezoek aan een ‘groen betonbedrijf’ in Montreal, krijgt ze een betonblok mee naar huis als souvenir.

Ik wil het gesprek beginnen met hoop, wat gewoonlijk in interviews als laatste wordt besproken. Ik hoorde klimaatactivisten en -wetenschappers zeggen dat ze het beu zijn om de vraag te krijgen wat hen hoop geeft, omdat het denk ik naïef overkomt. Hoe kunnen we op een realistische en nuttige manier over hoop spreken?

Elizabeth Kolbert: Veel mensen, zoals je zegt, hebben erop gewezen dat dit niet de tegenstelling is waar we ons op moeten richten: hoop versus geen hoop. We moeten ons eerder richten op actie versus geen actie.

Hoe we ons voelen maakt echt geen verschil voor het klimaat. Het is dat wat we dóén dat een verschil maakt.

Dat gezegd zijnde, met dit boek te schrijven ben ik wel heel geïnteresseerd in de vraag hoe we over hoop denken. Dat was één van motivaties achter het boek.

Hoe kwam u op de titel? Er zijn redenen om blij te zijn met een titel die optimisme benadrukt, en ook verwijst naar detectiveromans van Sue Grafton, zoals H Is for Homicide.

Elizabeth Kolbert: Er is ook een fantastisch boek geschreven door Helen Macdonald getiteld H Is for Hawk. Ik wist dat ik het boek wilden vernoemen naar één van de letters, dat is net het punt. Het is een boek dat het alfabet volgt. Dit kwam er gewoon uit als de meest evidente kandidaat als titel.

Die aanpak is interessant, wat vormde uw inspiratie om het toe te passen voor de klimaatverandering?

Elizabeth Kolbert: Ik zocht naar een manier om het verhaal nieuw leven in te blazen. Klimaatverandering kan erg overweldigend zijn en er zijn zoveel aspecten waarmee het verband houdt. Het is echt alles, overal en tegelijk. Ik probeerde het voor mensen op te delen zodat het begrijpbaar en vatbaar werd in al zijn complexiteit. Anderzijds probeer ik ook te suggereren dat geen enkel eenvoudig narratief hierover volledig is.

U begint het boek met de stelling dat de klimaatverandering zich verzet tegen narratieven. Wat bedoelt u daarmee?

Elizabeth Kolbert: Het is geen personage. Het heeft geen lot. We nemen allemaal deel aan het veroorzaken van klimaatverandering. We lijden er allemaal aan.

‘Een crisis die verergerd wordt door de klimaatverandering, is niet veroorzaakt door de klimaatverandering.’

Natuurlijk zijn er mensen die meer bijdragen aan het veroorzaken van klimaatverandering dan anderen. En anderen lijden dan weer meer. Het is een sluipend, voortdurend probleem dat altijd bij ons zal zijn.

Wanneer het acuut is, wanneer er een crisis is, zoals bosbranden of orkanen die verergerd worden door klimaatverandering, is het nog steeds niet veroorzaakt door klimaatverandering. Want het probleem is een kwestie van handelen, en verhalen vereisen een personage dat handelt.

Eén van de thema’s in het boek is de moeilijkheid om met de klimaatverandering rekening te houden op een dieper niveau. Het gevoel dat we dingen zien instorten, maar dat niet kunnen internaliseren. Of dat we wachten op iemand of een of andere technologische mirakeloplossing om ons te redden. Waarom denkt u dat mensen zo reageren?

Elizabeth Kolbert: Enerzijds is het een globaal probleem. Een probleem dat omschreven werd als de ultieme “tragedie van het gemeengoed” (naar het bekende essay uit 1968 van microbioloog en ecoloog Garrett Hardin, red.). Het moet dus op globale schaal aangepakt worden. Dat maakt het makkelijk om zich overweldigd te voelen. ‘Wat maakt het uit wat ik doe?’

Maar anderzijds, en zeker in de VS waar ik mezelf bij reken, houden we erg vast aan onze gewoontes, en dat zijn erg koolstofintensieve gewoontes. We zouden graag hebben dat elke oplossing die wordt voorgesteld er één is die toelaat dat we kunnen blijven doen wat we doen, maar dan anders. Dat is wat we willen horen.

Het is moeilijk om ons voor te stellen hoe we anders kunnen leven of hoe die levens eruit zouden zien. Dat is deel van het probleem.

Elizabeth Kolbert: Klopt, en onze hele economie is gebaseerd op dingen op een specifieke manier doen. Binnen klimaatkringen is er een grote discussie, die ik ook in het boek beschrijf: kunnen we iets hebben als “groene groei”? Kan je gewoon verder blijven groeien en dat op een “groene” manier doen? Of kan dat niet? Dat is een onbeantwoorde vraag.

Hoe denkt u dat de narratieven over de klimaatverandering moeten veranderen?

Elizabeth Kolbert: Dit boek is mijn poging daartoe. Ik kan je geen ideaal model voorschotelen dat ieders beeld daarvan zal veranderen. Of het verhaal dat alle bullshit zal ontkrachten. Er zijn al tal van pogingen geweest, de ene meer succesvol dan de andere, maar we lijken vast te blijven zitten. Ik probeerde dit probleem echt te omzeilen of toch te rommelen met het gegeven dat de traditionele verhalen niet lijken te werken.

Wilt u nog iets toevoegen over het boek?

Elizabeth Kolbert: Wat belangrijk is wat betreft berichtgeving over de klimaatverandering is dat het een vorm van plezier heeft, wat raar lijkt voor zo’n grimmig onderwerp. Maar ik denk dat wij, illustrator Wesley Alssbrook met zijn fantastische illustraties inbegrepen, er een aangename en visuele leeservaring van hebben proberen maken.

Ik geloof dat de niet aflatende grimmigheid mensen raakt. Hoewel dit boek een zeer serieuze boodschap heeft, probeert het ook iets te bieden dat in zekere zin ook leuk is. Dat hoop ik toch.‘H is for Hope’ van Elizabeth Kolbert is uitgegeven door Ten Speed Press, ISBN 978 19 8486 352 2, 160 pagina’s

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door Grist en werd door MO* in een vertaalde versie gepubliceerd via het globale journalistieke samenwerkingsverband Covering Climate Now.