Paul Hawken: ‘Klimaatverandering legt de stompzinnigheid van ons politiek systeem bloot’

![© Reuters](//images.mo.be/sites/default/files/styles/fotoreportage/public/field/image/58478_111405_p10JEr.jpg?itok=A1fhCvqI " "Wie staat er ’s morgens op en zegt tegen zichzelf: ‘Vandaag doe ik aan schadebeperking?’ Niemand. Maar zo praten we wel over klimaatverandering en het broeikaseffect."")

“Wie staat er ’s morgens op en zegt tegen zichzelf: ‘Vandaag doe ik aan schadebeperking?’ Niemand. Maar zo praten we wel over klimaatverandering en het broeikaseffect.”

© Reuters​

De knik in de grafiek. Dat is drawdown. Het punt waarop de uitstoot van broeikasgassen niet langer gelijk blijft of jaar na jaar stijgt, maar definitief daalt. Als journalist en milieudeskundige ontdekte Paul Hawken het woord in een obscure, wetenschappelijke publicatie, ondertussen zo’n zeventien jaar geleden en dacht: dit hebben we nodig, daar moeten we naartoe, het is de ommekeer die we beter snel dan laat bereiken.

De logische vervolgvraag was ‘hoe?’. Simpel. Of toch niet. Jarenlang legde Hawken hem voor aan wetenschappers en onderzoekers. ‘Wat is er nodig voor de definitieve knik? Weten we wat we moeten doen om de opwarming van de aarde te bedwingen en om te keren? Is er een handleiding?’

‘Er verschenen zo veel boeken – de meeste over de oorzaken en de gevolgen, maar zelden met een uitgewerkt plan om de oorzaken tegen te gaan of de gevolgen op te vangen.’

‘Zoals veel mensen had ik nood aan een overzicht. Er waren zo veel gesprekken over klimaatverandering, er verschenen zo veel boeken – de meeste over de oorzaken en de gevolgen, maar zelden met een uitgewerkt plan om de oorzaken tegen te gaan of de gevolgen op te vangen -, er zijn de jaarlijkse bijeenkomsten van regeringsleiders op de klimaatconferenties (COP). Maar elk van die opeenvolgende COP’s heeft iets disfunctioneels. Er wordt enorm gehamerd op de nood om klimaatverandering te stoppen om vervolgens weg te zinken in eindeloze discussies over geld en wie het zal betalen. Maar opnieuw: het idee dat je iets kan stoppen is het gevolg van oplossingen en daarover gaat het dan veel minder of bestaat er vooral vaagheid.’

Hawken vertelt het via skype vanuit zijn woonplaats San Francisco waar met de Global Climate Action Summit (GCAS) net zo’n klimaattop is neergestreken. Niet van regeringsleiders, wel van wat in het Verenigde Natiaans ‘non-state actors’ heet. Op uitnodiging van de Californische gouverneur Jerry Brown en We are still in, een coalitie van Amerikaanse burgemeesters, gouverneurs, bedrijfsleiders en verschillende organisaties die in tegenstelling tot de eigen regering van Trump wel van plan zijn het klimaatverdrag van Parijs te honoreren, komen burgemeesters van steden over de hele wereld, zakenlui, ngo’s, onafhankelijke burgers en al wie niet langer wil wachten tot regeringen eindelijk beslissen wat er moet gebeuren er samen om hun voornemens en klimaatambities aan te scherpen. Brown trapte de top alvast af met een nieuw ambitieniveau voor Californië. Tegen 2045 moet de elektriciteitsproductie voor 100 procent uit hernieuwbare bronnen komen. Hawken zelf is er drie dagen druk bezet met lezingen in de zijstroom van de top. Over ‘klimaatpositieve stedenbouw’, waarbij een stad meer broeikasgassen afvangt dan afgeeft en over wat hij omschrijft als de menselijke hersteleconomie en hoe de meest doeltreffende klimaatmaatregelen ook altijd maatregelen zijn die mens en natuur ten goede komen.

‘Belangrijker dan wat er precies voorgesteld en besloten zal worden, zijn de verbindingen tussen mensen die er gelegd worden’, meent Hawken. Dat is wat Drawdown wil: een beweging van onderuit creëren, voeden en richting geven. ‘Niet door te zeggen hoe het moet, wel door een model aan te bieden dat je aan iedere regionale situatie kan aanpassen en dat zich steeds verder ontwikkelt.’

‘Kijk’, gaat Hawken verder. ‘Als het over klimaatverandering gaat, hebben we ons uitgesloofd in het ontwikkelen van een militaire woordenschat. We willen het broeikaseffect bestrijden, bekampen, bevechten. Maar we zijn vergeten het doel, het echte doel te definiëren. Er zijn de ongetwijfeld interessante rapporten van het IPCC, het Intergouvernementeel panel voor klimaatverandering. Het laatste was 2000 pagina’s dik, geschreven in technische, onleesbare taal.’

‘Wie staat er ’s morgens op en zegt tegen zichzelf: “Vandaag doe ik aan schadebeperking?” Niemand. Maar zo praten we wel over klimaatverandering en het broeikaseffect.’

‘Ondertussen krijgen mensen te horen dat ze vooral naar de wetenschap moeten luisteren en dat ze de uitstoot van broeikasgassen moeten verminderen en als ze dat niet doen, dan staan ons onnoembare verschrikkingen te wachten. Het klopt allemaal, maar het gevolg is niet dat mensen massaal de handen uit de mouwen hebben gestoken. Het gevolg is dat 90 procent van de wereld zich nog nauwelijks iets aantrekt van de ernstigste crisis waar onze beschaving voor staat. Sommigen ontkennen het, anderen willen er zo weinig mogelijk over horen en zij die het zich wel aantrekken, lopen het risico op een ernstige depressie.’

‘Hoe kan je mensen enthousiast maken voor de oplossing van het belangrijkste probleem van onze tijd, als we er niet in slagen er op een bezielende manier over te communiceren?’, vroeg ik me af. Het is een van de fouten die we gemaakt hebben. We stelden rare doelen voorop. Of beter: we vergaten het echte doel te benoemen. Een opwarming van 1,5 graad of 2 graden. Niet meer dan 450 koolstofdeeltjes per miljoen partikels in de atmosfeer (ppm). Dat zijn geen doelen. Dat zijn meeteenheden. Wie kan er zich daar iets bij voorstellen? Wie staat er ’s morgens op en zegt tegen zichzelf: ‘Vandaag doe ik aan schadebeperking?’ Niemand. Maar zo praten we wel over klimaatverandering en het broeikaseffect. Ik wilde termen als vechten, bestrijden, al die oorlogsmetaforen niet langer gebruiken. Ik wilde heel eenvoudig weten: wat is het best denkbare en meest systematische plan?’

Hij legde de vraag voor aan tweehonderd wetenschappers. Allen hadden ze suggesties en ideeën, ze wezen naar bestaande technologieën en soms vergeten technieken, maar als Hawken verder vroeg naar de globale impact, de wisselwerking tussen voorgestelde oplossingen als pakweg elektrische wagens en hernieuwbare energie en of de kost ooit becijferd was, net als de winst voor mens, natuur en samenleving, dan moest men toegeven dat zo’n omvattend overzicht niet bestond omdat het op het eerste zicht onbegonnen werk leek.

“De oplossingen die wij modelleerden, zijn voor 98 procent schadeloze oplossingen. Ze komen zonder neveneffecten of externe milieukost. Het zijn zaken die we ook zouden ontwikkelen en uitwerken mocht er geen klimaatverandering zijn.”

Maar zowel de nieuwsgierigheid van Hawken als die van zijn gesprekspartners was gewekt. Het was niet omdat het nooit gedaan was dat het onmogelijk was. En dus testten ze een model uit dat oplossingen oplijst volgens de bespaarde uitstoot, de voorspelde kostprijs en de te boeken winst.

‘Er is een axioma dat zegt: alle modellen zijn fout, maar sommigen zijn bruikbaar. Wij modelleren bekende technologieën en oplossingen en lijnen het effect uit over dertig jaar. Een oplossing kan twee zaken doen: broeikasgassen vermijden of opslaan en ze terugbrengen waar ze vandaan kwamen, in de bodem, bomen, graslanden. Ooit zullen er kunstmatige manieren zijn om dat te doen, maar die zijn er nog niet en dus kunnen we hun effect en impact nog niet berekenen.’

‘De oplossingen die wij modelleerden, zijn voor 98 procent schadeloze oplossingen. Ze komen zonder neveneffecten of externe milieukost. Het zijn zaken die we ook zouden ontwikkelen en uitwerken mocht er geen klimaatverandering zijn precies omdat ze onze levens, steden en werkomstandigheden verbeteren, omdat ons voedsel er gezonder door wordt, onze lucht zuiverder, onze rivieren schoner en onze bossen groter’, stelt Hawken.

Top 15 van oplossingen met de meeste impact. Negen ervan gaan over landbouw,voedsel en landgebruik.

https://www.drawdown.org/solutions-summary-by-rank​

Voor de staat van het heden en de toekomstprojectie baseerden ze zich op alle gegevens die ze vonden bij internationale organisaties en wetenschappelijke instellingen zoals de Wereldvoedselorganisatie (FAO), de Wereldbank, de VN, het IPCC. Hawken: ‘Telkens kozen we voor de meest conservatieve verwachtingen en schattingen. Wat ongewis was of is, lieten we buiten beschouwing. We weten bijvoorbeeld dat er een prijsdaling zal zijn van hernieuwbare energie of van energieopslag, precies omdat er zoiets bestaat als de leercurve en technologieën goedkoper worden hoe wijder verspreid ze zijn.’

‘We weten ook dat het Internationaal energieagentschap (IEA) er altijd naast zit in zijn voorspellingen. Ze voorzien 2 miljard personenauto’s in 2050. Ik geloof daar niets van. Ik denk dat mobiliteit op korte tijd radicaal zal veranderen. Mensen zullen autovrij door het leven gaan, ze zullen niet langer een auto bezitten omdat ze over een gedeelde auto kunnen beschikken. Maar dat is mijn aanname en die is niet van tel. We gebruiken de cijfers van het IEA omdat we anders in veronderstellingen vervallen en dan mis je een toetssteen. Het gevolg is dat we nu al weten dat de toekomst beter zal zijn dan wij berekend hebben.’

‘Terwijl klimaatbeleid wereldwijd focust op energie, staan in de top 10 vier maatregelen rond landgebruik, landbouw en voedsel. In de top 15 zelfs negen.’

Toen ze uiteindelijk op de knop drukten om de totale som te maken, kwamen er een paar verrassingen en onverwachte resultaten uit de bus. Verrassingen die het idee van Hawken bevestigden dat klimaatbeleid zo veel meer is dan een kwestie van weides vol zonnepanelen en de vervanging van verbrandingsmotoren door elektrische, maar dat het uiteindelijk een keuze is voor een betere toekomst voor iedereen.

Terwijl klimaatbeleid wereldwijd focust op energie, staan in de top 10 vier maatregelen rond landgebruik, landbouw en voedsel. In de top 15 zelfs negen. Minder voedsel verspillen, overschakelen op een plantaardig dieet, behoud en herstel van tropische regenwouden en woudbegrazing. Dat laatste is een vorm van extensieve veeteelt waarbij het bos niet gekapt wordt om plaats te maken voor monotone sojaculturen, maar waarbij de runderen vrij in het woud lopen en grazen.

Paul Hawken: ‘We waren niet uit op verrassingen, maar het doorslaggevende belang van voedsel en landbouw in klimaatmaatregelen was ook een openbaring voor ons. Tegelijk is het logisch. We hebben gezonde bodems en bossen nodig om koolstof op te slaan. Industriële landbouw is een uitputtingslandbouw. Het is verbazend wat er mogelijk is met andere technieken, met herstellandbouw waarbij de grond nog amper omgeploegd wordt en waarbij er dus minder energie kruipt in het bewerken van iedere hectare grond.’

‘Ons beeld van landbouw en voedsel is bepaald door de belangen van de industriële landbouw. We zijn ervan overtuigd dat we die industriële landbouw nodig hebben of we stevenen af op een collectieve hongersnood. Maar waar komt ons voedsel echt vandaan? De industriële landbouw is goed voor 28 procent van de wereldproductie. Het merendeel van die productie gaat naar voeder voor koeien in gesloten stallen, naar suiker, naar witte bloem en naar koolzaadolie. Industriële landbouw produceert vooral vetten en suikers. Zonder industriële landbouw waren we waarschijnlijk gezonder, want wat industriële landbouw echt voedt, is de megafarmaceutische bedrijven en hun geneesmiddelen tegen cholesterol, aderverkalking en hart- en vaatziekten.’

‘Zeventig procent van het voedsel wordt geproduceerd door familiebedrijven die minder dan 2 hectare land bewerken, en van die zeventig procent is veertig procent vrouw. Dat zijn de cijfers van de FAO. Als we deze vrouwen meer zouden ondersteunen, dan zouden we niet alleen meer mensen voeden, we zouden ontbossing voorkomen, onze landbouw zou een koolstofopslag worden in plaats van een producent van broeikasgassen en wie weet zouden er wel meer mensen als boer willen werken. Waarom bekijken we dat nu als een minderwaardig beroep? Je zou evengoed kunnen zeggen dat werken bij Facebook minderwaardig is.’

‘Het beeld dat we van landbouw hebben, is getekend door de industriële landbouw en het is gebaseerd op angst. Als we het niet op deze manier doen, dan produceren we minder, dan dreigt er hongersnood, dan kunnen we geen acht miljard mensen voeden. Wat we vergeten, is dat de verarming van de boeren in veel ontwikkelingslanden een gevolg is van de industriële landbouw die hen wegduwt met hun zogenaamd goedkope maïs en soja. De echte vraag is: is het echt goedkoper? In prijs misschien, maar in kosten? Er is zo veel te winnen met een andere, meer ecologische landbouw. Een gezonde bodem, biodiversiteit, zuivere lucht en gezonde mensen.’

‘Je zal ons nooit horen zeggen dat we meisjes moeten opleiden omdat dat invloed heeft op het broeikaseffect. Nee, het is een welkom neveneffect van een beleid dat we sowieso moeten voeren en stimuleren.’

Een andere verrassing in de top 10 is het belang van onderwijs voor meisjes en gezinsplanning.

Paul Hawken: ‘Als je beiden combineert, zouden ze op nummer 1 staan. Er zijn honderd redenen waarom je moet inzetten op onderwijs voor meisjes. Het is een rechtvaardige keuze, het is een kwestie van gelijkheid en het goede nieuws is – en dat blijkt uit onze berekeningen – het draagt bij aan de vermindering van het broeikaseffect.’

‘De reden is eenvoudig: hoe sneller we de wereldbevolking stabiliseren, hoe beter voor al het andere leven op de planeet. Als meisjes een opleiding genieten, maken ze heel andere gezinskeuzes en hebben ze greep op hun eigen toekomst. Je zal ons nooit horen zeggen dat we meisjes moeten opleiden omdat dat een effect heeft op klimaatverandering. Nee, het is een welkom neveneffect van een beleid dat we sowieso moeten voeren en stimuleren. Omdat de wereld er op alle vlakken beter van wordt.’

Ondanks het uitgekiende en praktische plan dat met Drawdown voorligt, ondanks het succes in de Verenigde Staten en elders van het boek, lijkt het er niet op dat we voldoende snel de juiste kant opgaan. Toen ik op 10 september de Keeling curve nakeek, zaten we aan 405 ppm.

Paul Hawken: ‘Klopt. En als je alle broeikasgassen in rekening brengt en ze herleidt tot hun CO2-equivalenten, dan zitten we aan 492 ppm en hebben we de drempel die in het klimaatakkoord van Parijs is vastgelegd al overschreden. Het is het hoogste niveau van broeikasgassen in 20 miljoen jaar. Dat is een frustrerende en deprimerende vaststelling, absoluut. Klimaatverandering is geen geleidelijk, lineair proces. Het komt in schokken. Deze zomer hebben we dat kunnen ervaren. Hittegolven die blijven hangen, verwoestende bosbranden hier in Californië, extreme droogte in Europa en Australië.’

‘Ik vrees dat de meeste mensen de klimaatverandering zullen moeten ervaren om wakker te schieten. Je zou hopen dat we wijs, verstandig en voorzienig genoeg zijn om ons op voorhand aan te passen, maar zo werkt het blijkbaar niet. Kennis is niet voldoende, we moeten het voelen, zien, meemaken. Daarnaast ben ik ervan overtuigd dat de mate waarin we willen en kunnen veranderen in de samenleving veel groter is dan op het eerste zicht lijkt.‘

’Boeren in Australië ondervinden nu aan den lijve wat het betekent als je regering er niet in slaagt een deftig klimaatbeleid te voeren. De impact van al die zaken is niet te onderschatten. De verandering zal niet van de overheid komen, die groeit van onderuit en die breidt uit. Ik merk het met Drawdown. Het boek, het model en de hele organisatie motiveert mensen om aan de slag te gaan. Onderwijzers die niet meer over klimaatverandering vertelden omdat de leerlingen er enkel ongelukkig van werden, doen het nu wel met het boek omdat ze dat kunnen doen in een sfeer van hoop. Het is niet game over. Integendeel.’

‘Klimaatverandering legt de stompzinnigheid van ons politieke systeem bloot dat zich laat leiden door de korte termijn, door lobbygroepen en door geld.’

Je noemt Australië. De eerste minister moest er aftreden door het klimaatbeleid dat hij wilde voeren. Ondertussen overweegt zijn opvolger uit het klimaatverdrag van Parijs te stappen. Enkel handelssancties door Europa houden hem tegen. Dat het land in een woestijn verandert, schijnt hem niet wakker te schudden. Integendeel.

Paul Hawken: ‘Klimaatverandering legt de stompzinnigheid van ons politieke systeem bloot dat zich laat leiden door de korte termijn, door lobbygroepen en door geld. We lachten altijd met de bananenrepublieken in Zuid-Amerika waar leiders het eigenbelang boven het algemeen belang plaatsten en zichzelf verrijkten met overheidsmiddelen. We zijn allemaal bananenrepublieken tegenwoordig, met een paar opmerkelijke uitzonderingen in Europa. Maar de Verenigde Staten, Rusland, het Midden-Oosten, Turkije, Venezuela, Brazilië. Het lijstje wordt ieder jaar langer. We moeten het idee loslaten dat regeringen samen dit probleem zullen oplossen. Dat zal niet gebeuren.’

‘Grote veranderingen gaan gepaard met grote onzekerheden en onzekerheid voedt nationalisme, racisme, populisme, demagogie. Mensen voelen zich gemarginaliseerd en ze willen een schuldige voor dat gevoel. Als er dan een politicus of een leider rechtstaat die zegt: ‘Jullie hebben gelijk. Het is de schuld van de moslims, van de vluchtelingen, van de transmigranten, van om het even wie die hier niet thuishoort’, dan krijg je een enorme aantrekkingskracht.’

Je kan wel hopen op een sterke beweging van onderuit, op mensen die zich wereldwijd organiseren, het is een lovenswaardig streven, maar onderschat je daarbij niet de weerstand van de gevestigde machten? Neem nu Trump. Hij is simpelweg een woordvoerder van de fossiele industrie.

‘De olie-industrie is een van de meest corrupte industrieën die er bestaat, ze heeft altijd invloed afgekocht.’

Paul Hawken: ‘Aan de andere kant bestaat er ook zoiets als het effect van de zonsondergang. De schittering van de zon is oogverblindend net voor hij achter de horizon verdwijnt. Dat zie je nu gebeuren met de fossiele industrie. Ze klampen zich vast aan de macht die hen rest. De olie-industrie is een van de meest corrupte industrieën die er bestaat, ze heeft altijd invloed afgekocht. Voor het eerst in 150 jaar ziet haar toekomst er niet schitterend uit.’

‘Het is een industrie op de rand van de afgrond en dat weet ze goed. Stilaan dringt dat ook door in de jaarbalansen. Het is goedkoper om elektrisch te rijden dan op olie; het is goedkoper zonnepanelen te leggen dan steenkool uit de grond te halen. Dus zet ze alles op alles om het eigen belang veilig te stellen. Zo krijg je het vreemde huwelijk tussen leiders en kiezers die voor iemand stemmen die enkel in retoriek hun belangen verdedigt. We hebben dat eerder meegemaakt en gezien. Het gaat gepaard met enorm lijden en een zware maatschappelijke kost. De vraag is: zijn we in 1919 of in 1945.’

Tegelijk is er geen tijd te verliezen. Als we willen dat de grafiek afbuigt in 2030, dan moeten we vooral nu aan de slag. Na enkele jaren van stagnatie keken we in 2017 opnieuw aan tegen een stijging van de uitstoot van broeikasgassen.

Paul Hawken: ‘De tijd lijkt ons vijand, maar ik ben geneigd hem als onze bondgenoot te beschouwen. We zijn in staat onze prioriteiten radicaal te veranderen als dat nodig is, als mensen oog in oog staat met een crisis die hen en hun gemeenschap aanbelangt. Je ziet dat telkens weer bij overstromingen, bij bosbranden. Mensen die van mening verschillen over abortus, over vrouwenrechten, over om het even wat, werken gewoon samen als het moet. Ik heb het gevoel dat dat aan het gebeuren is rond het klimaat.’

‘Trump heeft veel mensen in de Verenigde Staten wakker gekust. Het aantal vrouwen dat zich nu kandidaat stelt voor de congresverkiezingen is nog nooit zo groot geweest. Hoe harder hij klimaatverandering ontkent, hoe meer mensen erover lezen en opzoeken. Hij vertegenwoordigt een minderheid, een luidruchtige minderheid, maar het zal nooit de meerderheid zijn.’

‘Hoe harder Trump klimaatverandering ontkent, hoe meer mensen erover lezen en opzoeken.’

98 van de honderd oplossingen die jij in Drawdown naar voor schuift zijn oplossingen waar we nooit spijt van zullen hebben. Twee daarvan hebben wel ongewenste neveneffecten. De omzetting van afval in energie en kernenergie. Toch kreeg ik gisteren nog een mail waarin het internationaal atoomagentschap onomwonden stelt dat een koolstofneutrale wereld onmogelijk is zonder kernenergie.

Paul Hawken: ‘Ik noem kernenergie geen oplossing met ongewenste neveneffecten. Dat heeft de geschiedenis aangetoond. Het is ook een misvatting om kernenergie propere energie te noemen. De vervuiling is lokaal, bij de ontginning van uranium, in tegenstelling tot steenkool waarbij de vervuiling verspreid is.’

‘De cijfers tonen aan dat kernenergie geen wissel op de toekomst is. Het aandeel in de energieproductie stijgt niet, maar blijft wereldwijd hangen op 11 tot 13 procent. Het is ook de enige energiebron die duurder wordt met de jaren en die enkel kan overleven dankzij massieve overheidssteun. Dat is op termijn niet langer het geval voor wind en zon. We hebben gewoon de berekening gemaakt. Dat is Drawdown. Het is wiskunde. We kiezen geen kant. We hebben daarvoor kritiek gekregen van onder andere de Sierra Club. “We ondersteunen geen kernenergie”, zeiden ze. Ik persoonlijk ook niet, maar onze rol is om te informeren, te enthousiasmeren en het mogelijk te maken dat mensen het heft in eigen handen nemen. We kiezen niet, we tonen wat kan en wat de keuzes met de grootste impact zijn. Om het concreet te maken: kernenergie staat op nummer 20, windenergie op nummer 2.’

In 2019 verschijnt een Nederlandse vertaling van Drawdown. Meer info: www.drawdown.org