Kumi Naidoo: ‘De klimaattop dient niet om de planeet te redden, maar om de mensheid te laten overleven’
Dit weekend gaat de klimaattop in Parijs van start. Kumi Naidoo, internationaal directeur van Greenpeace, sprak met MO* over de verwachtingen en gevaren voor de Top, en over het werk dat daarna begint. 'De klimaattop moet ondubbelzinnig zeggen: fossiele brandstof is een aflopende zaak.'
Kumi Naidoo was een van de gasten op het Grote Klimaatdebat van 11.11.11, samen met voormalig Europees Commissaris voor Klimaat, Connie Hedegaard, ex-vicevoorzitter van het klimaatpanel van de VN (IPCC) Jean-Pascal van Ypersele en de Britse milieujournalist Fred Pearce. Dat debat moest zoals elke grote manifestatie dezer dagen zonder publiek plaatsvinden, maar kan hier herbekeken worden.
Voor het debat zat Kumi Naidoo een uurtje samen met MO* om de kijk van een internationale milieu-organisatie op de komende weken te geven.
Lees ook het interview met Connie Hedegaard: ‘Geen tijd meer voor verdeeldheid’
De meeste grote VN-vergaderingen van de voorbije decennia liepen vast op een duidelijke Noord-Zuid tegenstelling. De debatten in de aanloop naar deze klimaattop tonen een beeld dat veel minder zwart-wit is. De verschillen tussen de EU en de VS zijn groot, terwijl Europa gezamenlijke standpunten met Afrika zoekt en de Verenigde Staten één lijn trekken met China; de ontwikkelingslanden opereren nog wel als groep, maar de belangen en standpunten van de opkomende machten liggen heel ver verwijderd van de eisen en belangen van de minst ontwikkelde landen en de kleine eilandstaten…
Is Parijs het einde van de oude tweedeling van de wereld en het begin van een multipolaire –maar ook meer onberekenbare- wereldorde?
Kumi Naidoo: Je ziet inderdaad een complex geheel van nieuwe machtsverhoudingen ontstaan rond deze onderhandelingen. In die nieuwe verhoudingen bevinden de opkomende economische machten zich vaak dichter bij het standpunt van de gevestigde economische machten dan bij de kleine en arme landen. Neem bijvoorbeeld het debat over de vraag of het klimaatbeleid als doel moet hebben om de opwarming te beperken tot 1,5°C dan wel 2°C.
Rijk en arm, Oost en West, Noord en Zuid, ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden: al die tweedelingen die al zo lang bestaan, hebben de mensheid allesbehalve geholpen om de enorme uitdagingen aan te gaan. Daarom hoop ik dat dit “klimaatmoment” gebruikt wordt om ervoor te zorgen dat we samen de toekomst van al onze kinderen en kleinkinderen verzekeren.Het lijkt er bijvoorbeeld sterk op dat de grote, opkomende landen bereid zijn om de kleine, armste landen op te geven en samen met de oude industrielanden voor de 2°C-doelstelling te kiezen. Tegelijk is de slogan die mensen op de eilanden in de Stille Oceaan scanderen: ‘1.5 to stay alive’. En zij hebben gelijk: het is in het belang van iedereen om de opwarming van het klimaat zo laag mogelijk te houden.
Lees ook het interview met Jean-Pascal van Ypersele: ‘Nog discussiëren met klimaatsceptici heeft geen zin’
Want als we het verkeerd aanpakken, zullen de ontwikkelinglanden –die weinig tot bijna geen bijdrage geleverd hebben tot het opstapelen van C02 in de atmosfeeer- de eersten zijn die getroffen worden. Ze betalen nu al de prijs voor de rjikdom van het Noorden. Maar uiteindelijk zal er ook voor de rijken en de rijke landen geen ontsnappen mogelijk zijn. Vluchten kan echt niet meer.
Uiteindelijk gaat het immers om het overleven van de mensheid. Vaak denkt men dat de klimaattop of mondiale klimaatafspraken nodig zijn om de planeet te redden. Dat klopt niet. De aarde zal niet verdwijnen door de opwarming, maar ze wordt wel een plek die voor mensen onleefbaar wordt. De aarde onderhandelt niet, maar ze reageert wel. En als we doorgaan op het pad dat we nu bewandelen, zal de mensheid verdwijnen -waarna de planeet haar natuurlijke evenwicht wel zal herstellen.
‘De aarde onderhandelt niet, maar ze reageert wel.’
Dit is de uitdaging waar we voor staan: kan de mensheid opnieuw leren leven in evenwicht met de planeet, met haar eindige rijkdommen, met haar precaire natuurlijke evenwichten? De klimaatcrisis stelt die vraag op een absolute wijze, maar biedt ons dus ook de kans een andere –duurzame– richting te kiezen.
We staan samen voor een enorme uitdaging, maar de tegenstellingen waarnaar u verwees, zijn toch niet verdwenen?
Kumi Naidoo: Een van de fundamentele principes van het UNFCCC, de instantie die de COP21 in Parijs organiseert, is de common but differentiated responsability, de gezamenlijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheid. En de ontwikkelingslanden zullen dat principe in Parijs niet laten vallen.
Ze zijn er immers echt van overtuigd dat de rijke landen hun economieën en dus hun rijkdom gebouwd hebben op het gebruik van fossiele brandstoffen, waardoor het klimaatprobleem veroorzaakt werd. Daarom is het Klimaatfonds een van de essentiële elementen om tot een klimaatakkoord te komen. Er zal echt duidelijkheid verschaft moeten worden dat de beloofde jaarlijkse 100 miljard er komt tegen 2020, en waar dat geld vandaan zal komen.
© Willemjan Vandeplas
India heeft aangekondigd dat het zich zal verzetten tegen de belofte die de G7 onlangs deed om tegen het einde van deze eeuw het gebruik van fossiele energie verlaten. De reden: India wil zijn steenkoolvoorraden nog kunnen gebruiken en vindt dat er binnen de common but differentiated responsabilities ruimte moet zijn voor ontwikkelingslanden om meer te verbruiken en dus ook meer uit te stoten. Akkoord?
Kumi Naidoo: Absoluut niet. Ik vrees dat onze politieke leiders en vooraanstaande zakenmensen last hebben van ernstige cognitieve dissonantie. De klimaattekenen zijn zichtbaar voor iedereen, maar zij lezen ze ondersteboven, blijkbaar. We hebben zelfs niet tot 2100 om af te geraken van fossiele brandstoffen. De atmosfeer bevat nu al meer dan 400 koolstofdeeltjes per miljoen, terwijl de wetenschap ons al lang verteld heeft dat 350 de grens was als we het veilig wilden houden. Die grens zijn we twee jaar geleden al overgestoken.
‘Er is extreem weinig ruimte om nog aan verbranding van fossiele brandstof te doen.’
En het klimaat is nu al bijna 1°C warmer dan bij het begin van de industrialisering. Dat betekent dat we nog een halve graad kunnen stijgen en dat we dan de grens van het aanvaardbare bereikt hebben. Of met andere woorden: er is extreem weinig ruimte om nog aan verbranding van fossiele brandstof te doen, tenminste als je er van uitgaat dat de levens van mensen in Kiribati en in de delta van Bangladesh evenveel waarde en belang hebben als levens in Brussel of elders in Europa.
Wie niet eens wil proberen om de opwarming tot 1,5°C te beperken, die zegt eigenlijk hardop dat de bevolkingen van die eilandstaten en laaggelegen kuststreken afgeschreven worden.
Maar begrijpt u India als het land zijn fossiele brandstof wil gebruiken om aan ontwikkeling te werken?
Kumi Naidoo:Het IPCC heeft in zijn jongste update van wetenschappelijke consensus gezegd dat tussen 80 en 95 procent van de actueel gekende voorraden van fossiele brandstoffen in de grond moeten blijven als we kans willen maken om deze eeuw de opwarming tot 2°C te beperken. De “koolstofruimte” voor de toekomst is dus heel beperkt.
‘Waarom zou een land nog vasthouden aan fossiele technologie die het eigen voortbestaan bedreigt?’
Als de vraag is wie die beperkte ruimte toekomt, dan is het voor mij duidelijk: het Zuiden, de landen die er in het verleden nauwelijks gebruik van hebben gemaakt om hun economieën daarop te baseren en uit te bouwen.
Maar een land als India heeft de technologische capaciteit om versneld over te schakelen op hernieuwbare energie, en het land is daar bovendien op verschillende manieren voor geschikt. Windkracht, zonne-energie, geothermische energie, getijdenenergie, biomassa: het is allemaal in heel ruime mate aanwezig in India.
Waarom zou zo een land dan nog vasthouden aan een technologie die het eigen voortbestaan bedreigt? Ik ben dus tegen nieuwe investeringen door landen als India en Zuid-Afrika in fossiele energieprojecten.
Trouwens, geld dat geïnvesteerd wordt in hernieuwbare energie levert meer en betere banen op dan wanneer het naar fossiele projecten gaat. En ontwikkelingslanden hebben heel veel behoefte aan waardig werk.
Greenpeace bracht onlangs samen met een aantal denktanks en onderzoeksinstituten Energy [R]evolution uit, een rapport waaruit blijkt dat de wereld tegen 2050 helemaal kan draaien op hernieuwbare energie –gesteld dat er nu voldoende investeringen in gebeuren en dat de politieke wil er is om die richting uit te gaan. Dat betekent ook dat elk plan dat die volledige overschakeling uitstelt tot 2100 of later een volkomen verraad betekent tegenover de toekomstige generaties.
© Willemjan Vandeplas
Wat verwacht u van de klimaattop in Parijs?
Kumi Naidoo: Zowel het UNFCCC als de Franse diplomatie verdienen een pluim voor de manier waarop ze landen ertoe gebracht hebben hun kaarten op tafel te leggen. Maar het beste wat Parijs kan opleveren, is vanuit wetenschappelijk standpunt veruit onvoldoende en milieubewegingen zullen dan ook niet aarzelen om dat met zoveel woorden te zeggen.
Als je de nationale plannen om de uitstoot van CO2 te reduceren (INDC’s) optelt, kom je toch nog terecht in een opwarming tussen 3 à 4 graden, naargelang de berekeningswijze die toegepast wordt. Voor alle duidelijkheid: wij vinden de aanpak met nationale plannen en engagementen positief, maar het resultaat is ontoereikend. Wat we daarna nodig hebben, is een vijfjaarlijkse evaluatie en herziening van de engagementen, om landen te stimuleren hun ambities naar boven bij te stellen.
Zullen jullie Parijs een mislukking noemen?
Kumi Naidoo: Dat kan je nu al doen. Maar we willen niet dezelfde fout maken als we deden in Kopenhagen, vijf jaar geleden. Toen maakten we abstractie van het feit dat onze regeringen heel diepgaand gebonden zijn aan de belangen van de fossiele energiebedrijven.
Het ergste –maar zeker niet het enige– voorbeeld daarvan zijn de Verenigde Staten. Dat land heeft momenteel de beste democratie die voor geld te koop is, en de sectoren die vooral inzetten op de beïnvloeding van politiek beleid, zijn olie, gas, steenkool, kernenergie en militaire industrie.
De fossiele-energiesector investeert zo massaal in politiek lobbywerk, dat er voor elk Amerikaans parlementslid er minimum drie tot maximum acht voltijdse lobbyisten zijn. Het hoeft dus niet te verbazen dat er in de VS zo weinig vooruitgang gemaakt wordt op het vlak van klimaatbeleid en regulering om het gebruik van fossiele energie te beperkten, te ontraden of te voorkomen.
Die realiteit willen middenveldorganisaties ditmaal veel beter incalculeren in onze strategie. Daarom hebben wij het nooit gehad over ‘de weg naar Parijs’, zoals veel VN-organisaties en regeringen het proces in aanloop naar de COP21 noemden. Voor ons loopt de weg dóór Parijs. Daarom ook hadden we niet alleen een mars gepland bij het begin van de klimaattop –wat de grootste klimaatbetoging ooit ging zijn- maar ook bij het einde van de top, om meteen duidelijk te maken dat het werk niet af kan zijn in Parijs.
Die manifestaties en de vele nevenactiviteiten die niet-gouvenementele organisaties gepland hadden, gaan allemaal niet door, als gevolg van de terreuraanslagen en de daarop afgekondigde noodtoestand. Hoeveel impact zal dat hebben op de onderhandelingen en het eindresultaat van de COP21?
‘Nu de straten van Parijs leeg blijven, zouden de regeringen wel eens kunnen vergeten dat ze die stem uit hun bevolking ernstig moeten nemen.’
Kumi Naidoo: De manifestatie zou heel tastbaar gemaakt hebben hoeveel mensen zich zorgen maken over het klimaat en hoe dringend zij van hun overheden een toekomstgericht en moedig beleid verwachten. Nu de straten van Parijs leeg blijven, zouden de regeringen wel eens kunnen vergeten dat ze die stem uit hun bevolking ernstig moeten nemen, en dat zou een dramatische vergissing zijn.
Niet alleen in Parijs worden manifestaties verboden. Ook in België verhindert het verscherpte veiligheidsbeleid een alternatieve manifestatie. Vreest u dat dit vaker zal gebeuren in de komende jaren?
Kumi Naidoo: Laat ons hopen van niet, want uiteindelijk is de klimaatverandering echt de grootste bedreiging van onze gezamenlijke veiligheid en toekomst, veel meer zelfs dan terrorisme. En dat is niet zomaar de stelling van een radicale milieubeweging, maar van de inlichtingendiensten in de Verenigde Staten. De CIA en het Pentagon voorspelden al in 2002 dat de grootste bedreiging voor vrede, veiligheid en stabiliteit niet van conventionele bedreigingen of zelfs van terrorisme komt, maar van de impact van klimaatverandering. Watervoorziening, voedselmarkten, energievoorziening en openbare gezondheidszorg zullen in de problemen zullen, en die crisissen zullen voor conflicten en onveiligheid zorgen.
Maar omdat overheden zo massaal te maken krijgen met bedrijfslobby’s, die deze evidente vaststellingen proberen te ondermijnen, is het essentieel dat burgers volop de kans krijgen en nemen om hun belangen en bezorgdheden ook te tonen.
Die burgers zijn wel niet eenduidig. Als je ziet hoe een deel van het Amerikaanse kiespubliek bijvoorbeeld reageert op de stellingen van Republikeinse kandidaten over klimaat, dan moet u toch wanhopig worden?
Kumi Naidoo: Ik volg die debatten in de VS uiteraard, en het lijkt vaak meer op slapstick dan op ernstige politiek –maar het is wel ernst. Vrolijk wordt je er dus niet van, en ik ben er van overtuigd dat de burgers van de Verenigde Staten veel beter verdienen dan wat de Republikeinse partij vandaag aan mogelijke presidentskandidaten naar voren schuift.
‘Vaders, moeders, grootouders kunnen toch niet blijven volhouden dat hun actuele consumptie belangrijker is dan de toekomstkansen van hun kleinkinderen?’
Maar ik wil me niet afkeren van de Republikeinse kiezers, want voor mij maken ook die mensen noodzakelijk deel uit van de oplossing. Mijn hoop baseer ik op het feit dat al die mensen uiteindelijk meer zijn dan de verslaafde energieconsumenten die ze vandaag zijn.
De meesten zijn ook vader, moeder, grootouder. Zij kunnen toch niet blijven volhouden dat hun actuele consumptie belangrijker is dan de toekomstkansen van hun kleinkinderen? En dan gaat het bovendien vaak nog om betekenisloze consumptie, die niets toevoegt aan het menselijk geluk dat we zogezegd allemaal nastreven.
Nog even terug naar de klimaattop in Parijs. De Indiase milieu-activiste Sunita Narain schrijft dat de Franse diplomatie uit de vijftig bladzijden tellende voorlopige eindtekst -die nog vol staat met zaken waarover men het oneens is- een zero draft zullen puren die meteen aan de staats- en regeringsleiders voorgelegd wordt bij het begin van de conferentie. ‘De wereldleiders zullen weinig andere opties hebben dan die tekst groen licht te geven. Daarna kunnen de onderhandelaars gedurende twee weken hun tijd verdoen, totdat de bel rond middernacht van de laatste dag klinkt.’
Wat verwacht u minimaal van de klimaattop?
Kumi Naidoo: Zoals gezegd: een serie nationale engagementen én een internationaal opvolgingsmechanisme dat stelselmatig het ambitieniveau moet verhogen. Maar als er één zaak is die na Parijs heel duidelijk zou moeten zijn, dan is het dat het einde van het fossiele-energietijdperk ingezet is.
De voorzitter van de Britse nationale bank, Mark Carney, waarschuwde in september nog dat investeren in fossiele brandstoffen hoe langer hoe onverstandiger wordt. Hij berekende dat de extreme weersomstandigheden, die als gevolg van klimaatverandering een enorme toename kennen, momenteel 50 miljard dollar per jaar kosten aan de verzkeringswereld, terwijl dat in de jaren tachtig maar 10 miljard bedroeg.
‘Als er één zaak is die na Parijs heel duidelijk zou moeten zijn, dan is het dat het einde van het fossiele-energietijdperk ingezet is.’
Maar belangrijker nog, volgens Carney, is het probleem van de “stranded assets”: aandelen of investeringen in fossiele-energiebedrijven zoals olie- en steenkoolbedrijven, maar ook chemische verwerkers of elektriciteitscentrales die daarop draaien, die waardeloos dreigen te worden nu de transitie naar een hernieuwbare energietoekomst echt ingezet wordt.
Het is essentieel dat de klimaattop ondubbelzinnig dat signaal uitzendt: fossiele brandstof is een aflopende zaak. En het goede nieuws is dat de technologie voor hernieuwbare manier energie bestaat.
Bovendien mogen we er niet van uit gaan dat we nu op het hoogtepunt zitten van mogelijke kennis en toepassing van hernieuwbare energie. Als er echt geïnvesteerd zou worden in isolatie van woningen, in groene elektriciteit en veel meer ook in duurzamere energie voor transport, dan is een snelle en volledige transitie mogelijk.