Maïté Meeûs: ‘Ik weiger te leven in een wereld waarin vrouwen voorzichtig moeten zijn’

Een barman van een café in Elsene kwam eind vorig jaar voor de rechter voor twee verkrachtingen in 2021. Het Brusselse parket eiste geen straf voor de man omdat hij al "gelyncht" was op sociale media, de openbaar aanklager stelde dat de beklaagde daardoor al voldoende werd gestraft. Een Brusselse rechter sprak hem op 29 januari vrij.

Tijdens een uitzending van de Zevende Dag in december noemde strafpleiter en mediafiguur Walter Damen die acties op sociale media ‘een digitale vorm van de middeleeuwen met een schandpaal en ongebreidelde wraak’.

Maïté Meeûs was de drijvende kracht achter de acties waar Damen naar verwees. Ze reageert scherp: ‘De manier waarop hier begrip opgebracht wordt voor de dader leidt tot onderwaardering van de schade bij de slachtoffers. Hoezo, zijn leven wordt geschaad door de online acties? En wat dan met de levens van de slachtoffers?’

‘Zo veel vrouwen deden aangifte van aanranding of verkrachting, maar bijna nooit gebeurde daar iets mee. Je hebt als vrouw meer kans om op het politiekantoor verder vernederd te worden dan dat er recht gedaan wordt en de dader gestraft wordt.’

‘Ik was woest, maar ook machteloos. Want wie was ik? Geen politica, geen advocate, geen opiniemaakster. Ik had enkel een computer en een Instagramaccount. Dat gebruikte ik om een oproep tot getuigenissen te lanceren, met de belofte om die anoniem te publiceren en zo ruchtbaarheid te geven aan de ervaringen van vrouwen in het Brusselse nachtleven.’

‘Wat voor mij een soort wanhoopskreet was, bleek doorheen de stad te resoneren. Het ene na het andere getuigenis liep binnen. Vervolgens begonnen de media te bellen om meer uitleg. En dan kwamen de vragen van politici die ermee aan de slag wilden. Ik had duidelijk de doos van Pandora geopend.’

De stap van verontwaardiging naar Balance Ton Bar werd veroorzaakt door woede. Hoe verliep de volgende stap, van hashtag naar impact?

Maïté Meeûs: ‘Ik heb de getuigenissen een voor een gepubliceerd, en met de schamele kennis die ik toen had, heb ik ook geprobeerd mensen te helpen, door te verwijzen. Het eerste opzet was simpel: ik wilde dat de verhalen loskwamen, dat de ervaringen gedeeld zouden worden. Je voulais libérer la parole, ik wilde dat er eindelijk openlijk over gesproken kon worden.’

‘Door de verhalen te bevrijden uit hun schaamte en taboe werd het gesprek mogelijk over geweld tegen vrouwen, over de problematische omgang van de politie met slachtoffers en de povere omgang van justitie met daders. Nog niet één procent van de daders van seksueel geweld wordt uiteindelijk veroordeeld. Ik wou ook dat het gesprek verder opengetrokken zou worden van seksueel geweld in het nachtleven naar gendergeweld in het algemeen.’

‘Het geweld waarmee we in het nachtleven geconfronteerd worden is symptomatisch voor het geweld waarmee vrouwen overal te maken hebben.’

‘De focus op het nachtleven maakte het wel mogelijk om heel duidelijk te maken hoe de patriarchale cultuur rond fuiven en feesten, met beelden van hypergeseksualiseerde vrouwen om mannen aan te trekken, zorgt voor de structuur onder het geweld. Die structuur maakt het onmogelijk om tot echte gendergelijkheid te komen in de samenleving.’

‘In die zin is het geweld waarmee we in het nachtleven geconfronteerd worden symptomatisch voor het geweld waarmee vrouwen overal te maken hebben. We weten immers dat de kans op verkrachting door een goede bekende nog groter is dan de kans op een gedrogeerde verkrachting in de kelder van een bar.’

Weinig vrouwen gaan met vertrouwen naar het politiekantoor om hun ervaringen met seksueel geweld te melden, blijkbaar.

Maïté Meeûs: ‘Als gevolg van Balance Ton Bar deed de gemeente Elsene een onderzoek, waaruit onder andere bleek dat 96% van de respondenten ooit te maken kreeg met minstens één geval van gendergeweld of seksueel geweld. 15% werd tegen hun wil gedrogeerd. Maar ook bleek dat slechts 36% overwoog om ermee naar de politie te stappen.

‘Dat wantrouwen heeft zijn redenen. De politie is veel te weinig opgeleid om met slachtoffers van seksueel geweld om te gaan, en dat zorgt nogal eens voor victimblaming en vernederende vragen, opmerkingen of procedures. Bij geracialiseerde vrouwen komt daar nog eens bij dat ze geconfronteerd worden met veralgemeningen over bepaalde culturen of met opgedrongen verwachtingspatronen over hun gedrag.’

‘Bij de private security is het probleem nog groter, omdat de wet die deze firma’s reguleert geen enkele vooropleiding oplegt wat betreft seksueel geweld of omgang met slachtoffers. Zelfs na de grondige herziening van die wet in 2017 blijft ze op dat vlak tekortschieten. Uit de getuigenissen blijkt trouwens dat de privébewakers soms ook gewoon de daders zijn. Zij gebruiken hun machtspositie om slachtoffers lastig te vallen.’

Kleine overwinningen

Balance Ton Bar leverde intussen wel een pak initiatieven op om vrouwen beter te beschermen.

Maïté Meeûs: “Een belangrijke stap voorwaarts was de wijziging in seksueel strafrecht in 2022. De toevoeging dat er geen sprake kan zijn van toestemming als het slachtoffer onder invloed is ‘van alcohol, verdovende middelen, psychotrope stoffen of enige andere substantie met een soortgelijke uitwerking, ...  waardoor de vrije wil is aangetast”, was een doorbraak. Andere positieve wijzigingen zijn de opname van incest, een meer hedendaagse definitie van verkrachting en andere, hoognodige updates.’

‘Hoe vaak moeten we roepen dat de vrijheid van vrouwen in de publieke ruimte en gedurende delen van de dag beperkt wordt en dat dit onaanvaardbaar is?’

‘Tijdens de eerste maanden leverden de acties vooral veel beloften op. Dat was hoopgevend, maar de realiteit blijft toch weerbarstiger. We hadden contact met allerlei beleidsverantwoordelijken. De staatssecretaris voor Gelijkheid van Kansen van het Brussels Gewest (PS-politica Nawal Ben Hamou, red.) maakte in december 2021 bijvoorbeeld een actieplan bekend en voorzag het niet onaanzienlijke budget van 610.000 euro om dat realiseren.’

‘Een derde van dat bedrag ging naar basisinitiatieven, een derde werd voorzien voor opleidingen van buitenwippers en privéveiligheidsdiensten en een derde moest dienen voor sensibilisering van het publiek. Het eerste was nuttig, het tweede nodig en het derde had weinig zin, toch niet op de manier waarop de middelen gebruikt werden.’

Met andere woorden: hoeveel bewustzijn je ook creëert, je botst voortdurend op de muren van traditie, institutionele traagheid en ingebakken genderonrecht?

Maïté Meeûs: ‘En dat werkt soms ontmoedigend, ja. Toen ik vernam dat de barman er wellicht zonder straf vanaf zou komen, vroeg ik aan een vriendin of het allemaal nog wel zin had. Of we nog wel moesten doorgaan met onze acties?’

‘Hoe vaak moeten we roepen dat de vrijheid van vrouwen in de publieke ruimte en gedurende delen van de dag beperkt wordt en dat dit onaanvaardbaar is? Ik ben uiteraard voorzichtig, maar tegelijk weiger ik te leven in een wereld waarin vrouwen “voorzichtig moeten zijn” terwijl daders van geweld vrijuit blijven gaan.’

‘Natuurlijk realiseren we soms kleine overwinningen of zelfs grote doorbraken, zoals het uitbreiden van de Centres de Prise en charge des Violences Sexuelles (CPVS) of Zorgcentra (ZSG) in België. Er zijn er nu tien actief en zes op de tien slachtoffers verkiezen deze centra om hun klacht neer te leggen of hun verhaal te doen. Voor elke Belg is er nu zo’n opvang op minder dan een uur rijden, met gespecialiseerde medewerkers, alle forensische voorzieningen en een omgeving die de menselijke waardigheid van de slachtoffers centraal stelt.’

Luisteren

De Stichting P&V erkent het belang van je acties met de Burgerschapsprijs. Is er waardering voor je werk? Heb je het gevoel dat je beluisterd en gezien wordt, als jonge vrouw?

Maïté Meeûs: ‘Gehoord worden en echt beluisterd worden zijn al twee verschillende zaken, ernstig genomen worden is nog wat anders. Ik zie er jong uit, ik ben verlegen van aard en spreek heel zacht: dat helpt allemaal niet om in de wereld van macht en beslissingen ernstig genomen te worden.’

‘Sommigen hebben hun vooroordelen over wie ik ben en anderen zijn ervan overtuigd dat ik niet weet waarover ik het heb. Dat zijn trouwens vaak dezelfde mensen die de cijfers over seksueel geweld in twijfel trekken, of die de sociologische concepten rond genderongelijkheid verwerpen. Ik ervaar dat vaak in publieke discussies of tijdens tv-debatten.’

Je hebt de woede over seksueel geweld een platform gegeven, waardoor ook het beleid in actie geschoten is. De volgende stap die je zette, was de oprichting van Artémise, een eigen initiatief om zorg te dragen voor overlevers. De publieke initiatieven volstaan dus niet?

Maïté Meeûs: ‘Na het beluisteren van getuigenissen vroeg ik meestal wat ik nog voor het slachtoffer kon betekenen. Wou ze klacht neerleggen, had ze daar hulp bij nodig, had ze behoefte aan een dokter of een therapeut? En het vaakst voorkomende antwoord was: ik heb behoefte om met iemand te praten over wat er gebeurd is en wat het mij doet.’

‘Dat was een behoefte waaraan ik zelf niet tegemoet kon komen: ik ben geen therapeut, ik kan geen tientallen mensen aan, ik zou er te veel zelf bij betrokken raken. Dus verwees ik de mensen door naar professionals, vaak in centra voor geestelijke gezondheidszorg. Maar zowel de toegankelijkheid, betaalbaarheid als benadering bleek in veel gevallen problematisch.’

‘Ik was er trouwens van overtuigd dat werkelijk niemand zou moeten betalen voor zorg die ze nodig hebben om te herstellen van seksueel geweld dat op hen gepleegd is. En dus besloot ik zelf een alternatief op te zetten. Met gespecialiseerde therapeuten, met voldoende financiering zodat de deelnemers niet moeten betalen, en met zowel een aanbod voor individuele begeleiding als voor groepstherapie.’

Je noemde dat initiatief Artémise. Waarom?

Maïté Meeûs: ‘De naam verwijst naar Artemisia Gentileschi, een Italiaanse schilderes uit de 17de eeuw. Zij werd verkracht door Agostino Tassi, haar mentor en een vriend van haar vader, die ook schilder was.’

‘We kunnen ons niet de luxe veroorloven om te wachten tot acties en activisten perfect zijn. We moeten vooruit met wat we kunnen of weten en met wie we zijn.’

‘Artemisia werd zelf uitzonderlijk bekend en gewaardeerd in de mannelijke artistieke wereld van haar tijd en gebruikte haar schilderkunst ook om strijdbare vrouwenthema’s centraal te zetten. Ze schilderde onder andere het beroemde tafereel waarin Judith Holofernes onthoofdt. De keuze voor Artémise sluit ook aan bij mijn fundamentele geloof dat kunst kan uitdrukken waar anders geen vormen of woorden voor zijn, en dus een ongelooflijk krachtig instrument is voor herstel. We willen het aanbod trouwens uitbreiden met kunsttherapie en die voor iedereen toegankelijk maken.’

Liever oplossingen dan cynisme

Hoe hou je het hoofd boven water in de storm die je zelf veroorzaakt hebt?

Maïté Meeûs: ‘Ik zeg wel eens dat vreugde een daad van verzet is, en ik geloof dat echt. De vreugde die ontstaat uit de momenten die in gemeenschap gedeeld worden, is een diepe bron van vrede, herbronning en kracht voor mij.’

‘En kunst, in haar vele vormen, is mijn heilige toevluchtsoord waar ik mijn evenwicht vind. Ik breng veel tijd door met creëren: muziek componeren, tekenen of schilderen. Muziek behoort al sinds mijn kindertijd tot de kern van mijn leven, en ik geloof heel erg in haar kracht om te genezen en te herstellen.’

‘Ik geloof in de mogelijkheid om een betere wereld te bouwen. Dat klinkt idealistisch, maar ik geloof er echt in. Ook kleine stappen, ook niet-perfecte oplossingen zijn beter dan het cynisme dat de wereld regeert. Dat geloof helpt me ook mijn eigen vergissingen of tekortkomingen te aanvaarden. We kunnen ons niet de luxe veroorloven om te wachten tot acties en activisten perfect zijn, we moeten vooruit met wat we kunnen of weten en met wie we zijn.’

‘Ik kijk met verwondering naar het leven en naar alles dat kunst te bieden heeft. Dat helpt me om met twee voeten op de grond te blijven en in vrede met mezelf te leven, ook midden in de storm. Het is mijn manier om veerkracht te vinden en de schoonheid van het bestaan te omarmen.’