Afghaanse mensenrechtenactiviste: ‘Mannen met een geweer in de hand veranderen niet’

Een vrouw tijdens een protest ter ondersteuning van Afghaanse vluchtelingen in New Delhi op 23 augustus 2021. ‘Afghanen hebben geen keuze dan te vluchten.’

© Anushree Fadnavis / Reuters

Toen de Taliban de macht in Afghanistan overnamen, trok de 24-jarige politieke activiste Crystal Bayat de straten van Kaboel op voor meer vrouwenrechten en meer democratie. Vandaag leeft ze ondergedoken in het buitenland. ‘De Taliban schoten 9 keer op me. Ik weet nog steeds niet hoe ik het overleefd heb.’

Crystal Bayat is het gezicht van een groep Afghaanse vrouwen die zich sinds de machtsovername door de Taliban uitspreken voor meer vrijheid en meer democratie in Afghanistan. Terwijl de moslimfundamentalisten alle afbeeldingen van vrouwen in de straten lieten weghalen of overschilderen, protesteerde Bayat samen met drie collega’s in de straten van Kaboel met een Afghaanse vlag in de hand tegen de Taliban.

Op één van de beelden die in de internationale media opdoken, is te zien hoe ze, met de borst trots vooruit en omstuwd door mannen, door de Afghaanse hoofdstad trekt met de vlag van haar land over haar schouders gedrapeerd. Het zouden achteraf haar laatste uren in haar thuisland blijken.

Crystal Bayat was one of seven women at a protest she helped organize on Independence Day in Afghanistan. Days after the Taliban took over, raising the Afghan flag became an act of resistance. “I am raising the voice of a million women,” she said. https://t.co/riqSV9xF6j pic.twitter.com/XxLDuDSIKN

— The New York Times (@nytimes) August 20, 2021

We spreken Crystal Bayat, na ettelijke pogingen om haar te bereiken, via een beveiligde verbinding. Ze spreekt stil, af en toe onderbreekt ze haar zinnen, vechtend tegen de tranen. Het leed heeft haar land en haar gezin vol in het hart geraakt.

‘Ik vrees voor mijn vader, mijn moeder en mijn kleine broer. Ze leven ondergedoken in Afghanistan, doordat ik opgekomen ben voor vrouwenrechten en democratie. Ik ben bang voor hun leven. Ik wilde de Taliban tonen dat Afghanistan veranderd is sinds de laatste keer dat ze aan de macht waren. Helaas zijn ze niet veranderd, ook al doen ze hard hun best om in internationale media en op sociale media een ander beeld op te hangen. Mannen met een geweer in de hand veranderen niet. Ze respecteren onze grondwet niet, ze hebben geen respect voor vrouwenrechten.’

Terreurdaad

Waarom trokken jullie meteen na de machtsovername de straat op met een Afghaanse vlag in de hand?

Crystal Bayat: We wilden tonen dat zij niet ons land vertegenwoordigen. Toen de Taliban Kaboel innamen, deden ze dat met hun groepsvlag, niet met de vlag van ons land.

‘We zijn niet meer wie we waren onder het eerste Talibanregime.’

Afghanistan is een onafhankelijk land. Hun machtsovername is een terreurdaad. We zijn niet meer wie we waren onder het eerste Talibanregime. We wisten dat we het risico liepen dat ze ons zouden beschieten, maar het was belangrijk dat we daar waren. Er zijn honderden, duizenden vrouwen in Afghanistan die willen laten zien en horen wie ze zijn.

Alleen kunnen we niet op tegen zwaarbewapende mannen die geweld niet schuwen. Wie iets zegt dat de Taliban niet bevalt, loopt groot risico om neergeschoten te worden. Maar tot de dag dat ik sterf, zal ik blijven spreken voor vrouwen.

Bij jullie protestactie was te zien hoe een gewapende Talibansoldaat jullie tegenhield en toesprak. Wat zei hij?

Crystal Bayat: Dat ik een vrouw ben en dat ik thuis moest blijven. Hij liet wel toe dat we vreedzaam protesteerden, al was het maar voor heel even. Ze wisten dat de internationale wereld toekeek en dat ze gezegd hadden dat ze veranderd waren, daarom liet hij het toe.

Maar zelfs terwijl de internationale gemeenschap toekijkt, kunnen ze niet accepteren dat we onze stem laten horen. We kregen na 3 minuten te horen dat we naar huis moesten gaan. Ik heb geantwoord dat we niet zouden zwijgen, maar we zijn vertrokken omdat de situatie te bedreigend werd.

De volgende dag ben ik weer naar buiten gegaan. Bij een veiligheidscontrole zijn we tegengehouden en liep het helemaal uit de hand. Ze reageerden heel agressief. Ik ben 9 keer beschoten, ik weet nog altijd niet hoe ik ontsnapt ben. Ik dank Allah er nog elke dag voor.

Vrienden van mij raakten gewond. De mannelijke chauffeur die ons vervoerde, werd zwaar toegetakeld. ‘Je bent een lafaard als je deze vrouwen vervoert’, schreeuwden ze hem toe. Mijn leven was in gevaar. Op dat moment besloot ik om te vertrekken uit Afghanistan.

Incredibly daring #AfghanWomen led the way screaming on the megaphone! pic.twitter.com/B8pUUIh5hI

— Jordan Bryon (@jordan_bryon) August 19, 2021

Een hartverscheurende beslissing.

Crystal Bayat: Afghanistan is mijn land, ik wou er niet weg. Het enige wat ik en talloze andere vrouwen willen, is een democratische samenleving. We hebben jaren gevochten om het land herop te bouwen nadat de Taliban in 2001 verdreven werden. In enkele dagen tijd zijn we het allemaal kwijtgespeeld.

‘Ik vond het verschrikkelijk om de vrouwen in Afghanistan achter te laten, op een moment dat ze onder een terreurregime moeten leven.’

Ik vond het verschrikkelijk om de vrouwen in Afghanistan achter te laten, op een moment dat ze onder een terreurregime moeten leven. Maar ik moest het doen. Ik kan alleen voor hen vechten als ik in leven blijf.

Ik leef nu ondergedoken, maar ik probeer met andere activisten mee het verzet te organiseren. We werken allemaal vanuit het buitenland, in Afghanistan zouden we allemaal gevangengezet en wellicht vermoord worden.

Het is het enige dat ik nog wil doen in mijn leven: vechten voor Afghanistan en voor een beter leven voor vrouwen in Afghanistan. Ik doe dat onder meer via de Crystal Charity Foundation, een vereniging die zich inzet voor vrouwen die door de oorlog in ons land in moeilijkheden komen. Vrouwen hebben heel wat verwezenlijkt in Afghanistan in de voorbije 20 jaar. We laten ons dat niet afnemen.

Corruptie

Was u verrast door de razendsnelle opmars van de Taliban?

Crystal Bayat: Ja, we waren verrast. Maar ik heb dingen gezien die heel veel vragen oproepen. We hadden een corrupte regering, daar is veel verkeerd gelopen. Ze hebben ons land verkocht aan een ander land.

Het leger kreeg de vraag om niet te strijden tegen de Taliban. Ik heb beelden gezien van legerofficieren die smeekten om tegen hen te mogen vechten, maar ze mochten niet. Ze waren bereid om tot hun laatste adem te vechten.

Ons land had een leger van 300.000 soldaten. De Taliban waren normaal gezien nooit sterk genoeg om het tegen hen op te nemen. We zijn met bijna 40 miljoen inwoners, zij zijn maar een hele kleine minderheid.

En toch namen ze het land in een recordtempo in. Hoe komt dat, denkt u? Afghansitan is verkocht geweest aan een ander land.

Aan wie?

Crystal Bayat: (kort) Pakistan. Toen de Taliban de wapens van het leger in beslag namen, brachten ze die terug naar Pakistan. Ik weet dat het een zware beschuldiging is, maar ik heb genoeg bewijzen gezien om het te staven. Het is gewoon zo. De Taliban zijn heel actief in Pakistan.

Wie is daar volgens u verantwoordelijk voor?

Crystal Bayat: De Afghaanse regering, met voorop president Muhammad Ashraf Ghani, nationaal veiligheidsadviseur Hamdullah Muhib en Fazl Fazly, stafchef van de president. Ze staan bekend als de “republiek van 3 man” en ze zorgden er mee voor dat de Taliban in zo’n korte tijd het hele land konden overnemen.

We willen dat ze hun straf niet ontlopen en berecht worden. Gaat u maar eens na welke luxueuze bezittingen ze hebben in het buitenland en op welke manier ze die verkregen hebben.

President Ashraf Ghani en zijn vrouw Rula hebben na hun vlucht uit Afghanistan hun intrek genomen in een mooi verblijf in de Verenigde Arabische Emiraten, terwijl hij tientallen miljoenen uit het land gehaald had, geld dat sommigen nu via juridische weg willen terughalen naar Afghanistan.

‘De waarheid is dat de Taliban helemaal niet zo sterk waren.’

Hun dochter Mariam woont in een luxueuze loft in de Verenigde Staten, haar broer Tarek heeft een optrek van meer dan een miljoen in Washington DC. Waar halen ze al dat geld?

Kijk, ik lees in sommige internationale media dat het Westen de Taliban sterker gemaakt heeft en hen zo terug in het zadel geholpen heeft. De waarheid is dat de Taliban helemaal niet zo sterk waren. Ze waren zeker niet sterk genoeg om het tegen enkele honderdduizenden goed getrainde soldaten op te nemen.

Geen keuze

Heel veel Afghanen zijn vandaag op de vlucht. Een zware klap voor een land in volle opbouw.

Crystal Bayat: Afghanen hebben geen keuze. Je hebt niet alleen een acute oorlogssituatie, maar ook nog eens een zware economische crisis. De economie kwam grotendeels tot stilstand, mensen hebben het moeilijk om aan voedsel te raken. Iedereen is zwaar getroffen.

Als het land in zo’n diepe humanitaire, sociale en economische crisis gestort wordt, door een groep mensen die extreem geweld gebruikt en iedereen doodt die het niet met hen eens is, is het normaal dat mensen op de vlucht slaan.

De meeste mensen die op de luchthaven van Kaboel hoopten het land uit te raken, waren mensen die uit de VS kwamen. Maar er zijn miljoenen Afghanen die de wanhoop nabij zijn en alles achterlaten om de ellende te ontsnappen.

Bent u ontgoocheld in de VS en de internationale gemeenschap?

Crystal Bayat: Heel ontgoocheld. Ze deden niet wat ze beloofden te doen. Er is geen volwaardige overheid op poten gezet, zoals ze hadden moeten doen. Dat was de belofte van de Amerikaanse overheid.

In plaats daarvan hebben de Verenigde Staten in Qatar een ambassade geopend voor de Taliban, terwijl hun leiders op internationale terreurlijsten stonden. Zij creëerden deze situatie mee. We hadden geen betrouwbare regering, ze hebben de Afghaanse bevolking verraden. Daardoor zitten we nu in de verschrikkelijke situatie waarin we nu zitten.

We kunnen nog altijd niet geloven wat er gebeurd is. We zijn in een afschuwelijke nachtmerrie terecht gekomen. Het is nog altijd niet te bevatten, voor geen van ons. We kunnen ons niet voorstellen dat dit echt aan het gebeuren is.

U maakte als klein kind het einde van het eerste Talibanregime mee. Heeft u daar herinneringen aan?

Crystal Bayat: Nee. Ik was amper 4 jaar toen ze verdreven werden. Ik kende Afghanistan alleen maar als een land dat werkte aan zijn toekomst.

Afghanen geloven in democratie, in mensenrechten. Ik heb zelf gestudeerd. Ik ben politieke wetenschappen gaan studeren in Delhi University, daarna heb ik een masterdiploma gehaald aan de United Nations Institute in Delhi.

‘Ik keerde terug om mijn land en de mensen van Afghanistan te helpen, net zoals mijn ouders dat deden.’

Ik keerde terug om mijn land en de mensen van Afghanistan te helpen, net zoals mijn ouders dat deden. Mijn vader werkte in het leger, mijn moeder was arts. Ze hebben allebei heel hard gewerkt om Afghanistan terug op te bouwen. Nu leven ze allebei ondergedoken, onder continue bedreiging. Als de Taliban hen te pakken krijgen, vrees ik dat hen niet meer terugzie.

Heeft u contact met hen?

Crystal Bayat: Ja. Maar ik wil daar niets meer over zeggen. Ik ben echt bang voor hen, het is zo verschrikkelijk wat er gebeurt (begint te snikken, maar herpakt zich snel).

Geen legitimiteit

U gelooft niet dat de Taliban in 20 jaar veranderd zijn. Moeten ze dat niet doen, om te overleven?

Crystal Bayat: Ik weet het niet. Ik kan alleen zeggen wat ik gezien heb: ze zijn geen haar veranderd. Ze zijn even gewelddadig als vroeger. Ze hebben geen enkel respect voor democratische rechten. Dit is een regime zonder legitimiteit.

Hun geweld doet me ook heel veel pijn als moslima. Ze gebruiken de Islam om hun wil aan anderen op te dringen. Nergens laat onze godsdienst zoiets toe. Het is blasfemie. Islam is nooit een excuus om gewapenderhand je wil op te leggen. Ze gebruiken onze godsdienst als excuus. Dat druist tegen alle principes van de Islam in. Waar in de Koran staat er dat je agressie kan gebruiken tegen je eigen broeders, tegen vrouwen, zoals de Taliban doen?

Wat moet er gebeuren om de situatie in Afghanistan te verbeteren?

Crystal Bayat: De internationale gemeenschap moet ons helpen om het verzet tegen de Taliban in Afghanistan te organiseren. Het zijn de westerse landen die beslissen wie er in ons land aan de macht komt. Ik vraag ze om ons land niet opnieuw zwaar te laten lijden.

Er zijn heel veel mensen in Afghanistan die bereid zijn om iets aan de situatie te doen, maar we kunnen het niet alleen opnemen tegen de Taliban. Daarvoor zijn ze veel te gewelddadig. Elke vorm van protest drukken ze met geweld de kop in. Zonder hulp lukt het ons niet.

Ik denk dat Afghanen sterk en trots genoeg zijn om hun land op te bouwen, als een echte democratie, met respect voor mensen- en vrouwenrechten. We willen dat Afghaanse vrouwen deelnemen aan het publieke leven in ons land. We zijn sterk genoeg om dat te doen. Alleen moeten we ons alleen bevrijden van het verschrikkelijke juk van de Taliban.

‘Mensen over de hele wereld moeten weten wat er gebeurt. De werkelijke situatie, bedoel ik.’

Mensen over de hele wereld moeten weten wat er gebeurt. Ik vraag u en uw collega’s om zoveel mogelijk verslag uit te brengen over de situatie in Afghanistan. De werkelijke situatie, bedoel ik.

De Taliban controleren heel erg wat er naar buiten over het land verschijnt. Ze willen een beeld ophangen dat het Westen in slaap wiegt en hen wil laten geloven dat het allemaal wel meevalt.

Ik kan je verzekeren: het is niet zo. Het leven is een hel voor vrouwen en voor meisjes in Afghanistan. Ze hebben niemand meer die voor hen opkomt. Alle activisten die opkomen voor vrouwenrechten, zoals ik, zijn het land uit gevlucht. Het enige wat ik kan doen, is ervoor zorgen dat hun stem zoveel mogelijk gehoord wordt.

Ik zal nooit stoppen met wat ik doe, het is veel te belangrijk. Naast de levensbelangrijke strijd voor meer democratie, mensenrechten en vrouwenrechten willen we dat Muhammad Ashraf Ghani, Hamdullah Muhib en Fazl Fazly verantwoordelijk gesteld worden voor hun daden. Zij liggen aan de basis van de afgrond waarin Afghanistan nu beland is.