Poolse activisten die terechtstaan: ‘We moesten de hypocrisie van de Kerk aan de kaak stellen’
Een Maria met regenboogaureool beledigt niet. Of wel?
In Polen staan drie activisten terecht die opkomen voor de LGBTI+-gemeenschap. Ze gebruikten het Mariabeeld met regenboogaureool in een campagne, maar dat zou ‘religieuze gevoelens’ beledigen. ‘De vertegenwoordigers van de Kerk zaaien haat.’
In 2018 zocht Anna naar een symbool voor een zorgzame, ondersteunende ouder.
In Polen staan drie activisten terecht die opkomen voor de LGBTI+-gemeenschap. Ze voerden in 2019 actie in Płock, waarbij ze onder andere het gekende Mariabeeld met regenboogaureool in de straten kleefden. Het was een reactie op een 'haatdragende' installatie in een kerk in de stad. ‘Hypocrieter kan eigenlijk niet. Minachting is een zonde, maar de Kerk doet niets anders dan de LGBTI+-gemeenschap minachten.’
Het is een vroege zondagavond en Anna nestelt zich op het bed in haar appartementje in Warschau. Het is dan nog drie dagen wachten voor het proces tegen haar en twee andere activisten start. ‘Ik voel me nu al alsof ik een marathon heb gelopen’, zegt ze tijdens een videogesprek.
Ze oogt vermoeid. De laatste dagen hield ze zich bezig met een PR-campagne om de rechtszaak onder de aandacht te brengen. ‘En het beste moet nog komen!’ Ze heeft nog energie over om te lachen.
De drie activisten werden aangeklaagd voor een actie in 2019. De eerste hoorzitting van 13 januari bracht nog geen uitsluitsel. De volgende zitting staat gepland op 17 februari. De rechter zal dan oordelen of de activisten 'religieuze gevoelens' beledigden met hun actie in Płock, een stad 200 honderd kilometer ten westen van Warschau. Ze kleefden toen een buurt vol met affiches, waaronder het symbool van de gekende Maria met regenboogaureool.
April 2019: de activisten voeren hun actie uit in Płock.
6 mei 2019 : kort na 06.00 uur valt de politie het appartement van Elżbieta Podleśna in Warschau binnen. Ze nemen haar laptop, mobiele telefoon, geheugenkaarten en afbeeldingen van Onze Lieve Vrouw met de Regenboog in beslag. De politie brengt haar naar het politiebureau in Płock.
9 mei 2019: Anna en Joanna geven zich vrijwillig aan op het politiebureau van Płock; Anna wordt dezelfde dag nog beschuldigd, Joanna een jaar later.
1 juli 2020: activisten worden beschuldigd voor het beledigen van religieuze gevoelens.
13 januari: de rechtszaak gaat van start.
17 februari: de volgende hoorzitting.
Sinds 2018 wordt dat beeld gebruikt om aandacht op te eisen voor de systematische uitsluiting van de Poolse LGBTI+-gemeenschap en de discriminatie waar zij mee te maken krijgen. Deze mensen kunnen vaak op geen enkele steun van instanties (en soms zelfs van hun eigen familie) rekenen, vertelt Anna. ‘Het gebeurt vaak dat ouders van LGBTI+-kinderen en -jongeren hen op straat zetten als ze uit de kast komen. Ik hoorde zelfs dat sommige adoptieouders het adoptiecontract beëindigen als ze erachter komen. Bovendien stelt de kinder- en jeugdpsychiatrie in ons land weinig voor.'
Anna zocht in oktober 2018 daarom naar een symbool voor een zorgzame, ondersteunende ouder. ‘Ik dacht aan Maria en Jezus en wou een regenboogelement toevoegen aan dit beeld. Het was belangrijk dat het duidelijk was dat het om Maria ging, niet om een willekeurige moeder. Toen herinnerde ik me de meest karakteristieke afbeelding – het icoon van de Zwarte Madonna van Częstochowa (een van de belangrijkste Poolse bedevaartsoorden, red.).'
'De Madonna straalt de boodschap uit: we accepteren je, je bent oké.'
Ook Joanna die samen met Anna terechtstaat, vindt de Madonna heel geschikt als beschermster van de LGBTI+-gemeenschap. 'Ze staat symbool voor onvoorwaardelijke liefde en aanvaarding. Ze straalt de boodschap uit: we accepteren je, je bent oké’.
De eerste posters van deze Mariabeelden verschenen vóór de zogenaamde Regenboogvrijdag van 2018. Dat is een jaarlijkse solidariteitsactie van scholieren die bekritiseerd wordt door de vertegenwoordigers van de Kerk. Anna verspreidde de posters toen in Warschau, samen met Elżebieta Podleśna, de derde activiste die terechtstaat.
Later kwamen er stickers bij die activisten tijdens acties en protesten uitdeelden. 'Iedereen neemt ze graag mee. Het is een mooi beeld, toch?’ stelt Joanna. 'Ik vind haar minder somber zo’, lacht Anna. 'Maar even serieus: ik denk dat zo'n gepimpte Maria een moeder wordt die onvoorwaardelijk van al haar kinderen houdt.'
Hypocrisie
In april 2019 moest Maria met regenboogaureool opnieuw ingrijpen, vonden de activisten. Deze keer dus in Płock, waar in een van de kerken een installatie werd tentoongesteld die heel wat mensen shockeerden. Het ging om de zogenaamde Tombe van God die symbool staat voor het graf van Christus. De installatie bestond uit gestapelde kartonnen dozen waarop allerlei 'zonden' werden geschreven. Tussen de gekende zonden als hoogmoed, hebzucht of woede stonden onder andere ook 'LGBT', 'gender', 'afwijkingen' en 'haatdragende taal'. Daarmee werd gesuggereerd dat behoren tot de LGBTI+-gemeenschap ook een zonde is.
Terwijl ze over die actie vertelt, kan de rustige Joanna haar boosheid niet meer verbergen. ‘Het was niet de eerste en niet de laatste keer dat de vertegenwoordigers van de Kerk een discriminerende actie tegen LGBTI+-ers opzetten. Dit mocht niet onopgemerkt blijven. We moesten de monsterlijke hypocrisie van de Kerk aan de kaak te stellen. De vertegenwoordigers van de Kerk zaaien haat tegen LGBTI+-ers, ze schelden hen uit en zeggen dat ze kinderen verkrachten. Maar er zijn kinderverkrachters in hun eigen verdomde gelederen waar ze niets aan doen. Pedofilie wordt in de doofpot gestopt door daders naar andere parochies over te brengen.’
'Hoe kan je “haatspraak” op een stuk karton schrijven en tegelijk een kwetsbare minderheid beledigen?’
‘Hypocrieter dan in Płock kan het eigenlijk niet worden’, voegt Anna toe. ‘Minachting wordt als zonde beschouwd, maar zo’n installatie doet niets anders dan de LGBTI+-gemeenschap minachten. Hoe kan je “haatdragende taal” op een stuk karton schrijven en tegelijk een kwetsbare minderheid beledigen met zo'n installatie?’
Anna nam contact op met andere activisten. Elżebieta Podleśna, een bekend gezicht van Amnesty International-campagnes en Joanna waren het snelst beschikbaar. Aan de stickers en posters van de Madonna met regenboogaureool voegden ze een satirische afbeelding van een bekende Poolse tekenaar en namenlijsten van 24 bisschoppen toe, die de daders van pedofilie binnen de Kerk actief hielpen. Die gegevens kwamen uit een rapport van Wees niet bang. Deze stichting ondersteunde slachtoffers van seksueel misbruik binnen de Kerk. Het rapport werd ook in 2019 aan paus Franciscus bezorgd.
Met de actie in Płock wilden de activisten een verhaal vertellen: over God, de moeder, haar kind en mannen die kinderen kwetsen. Maar alleen het Mariabeeld bleek een doorn in het oog. De aanklacht heeft uitsluitend betrekking op haar zogenaamde 'ontheiliging'.
Zonder de reactie van de conservatieve anti-abortusactiviste Kaja Godek, die banden heeft met ultraconservatieve katholieke groepen, zou de commotie niet zo groot zijn, zeggen Anna en Joanna. Kort na de actie in Płock sloeg ze alarm op Twitter en noemde het een ‘daad van agressie en ontheiliging’. De toenmalige minister van Binnenlandse Zaken reageerde ook: ‘Sprookjes over vrijheid en verdraagzaamheid betekenen niet dat iemand de religieuze gevoelens van gelovigen mag beledigen.’
'Het gaat niet over ons'
Anna, noch Joanna maken zelf deel uit van de LGBTI+-gemeenschap. 'We staan nu in de schijnwerpers, maar het gaat om de systematische uitsluiting, onderdrukking en het geweld tegen de LGBTI+-gemeenschap. De Kerk valt hen vanuit hun autoritaire positie voortdurend aan, en houdt geen rekening met het aantal zelfmoorden dat wordt gepleegd.’
Joanna zegt zelf dat ze in het verleden homofoob was. ‘Vroeger dacht ik: “Laat hen maar homo zijn, maar ze hoeven hier niet mee te lopen pronken.” Vandaag weet ik dat die houding van compleet onbegrip getuigde.’
Door de toenemende repressie in Polen verruimde haar blik. ‘In 2017 begon ik de samenleving en het systeem waarin we leven nauwkeuriger onder de loep te nemen. Dan pas werd ik me bewust van problemen die in mijn bubbel nooit werden benoemd. Zoals de moeilijke situatie van de LGBTI+-gemeenschap. In mijn omgeving werd daar gewoon niet over gesproken’.
Beter laat dan nooit, vindt Joanna. Ze is blij dat ze kennis kon opdoen die haar als activiste heeft gevormd. Toen ze nog op de middelbare school zat, nam ze al deel aan acties en betogingen. Maar het grotere bewustzijn, zo vertelt ze, vormde zich pas nadat ze in contact kwam met activisten zoals Anna, die strijden voor de vrije keuze van vrouwen. Door dat contact realiseerde ze zich dat de repressie in Polen veel verder reikte dan ze dacht.
‘We beschouwen feminisme als een breed, intersectioneel fenomeen. Er is geen sprake van feminisme zonder antifascisme en zonder LGBTI+-rechten, rechten van mensen met een beperking, en rechten van migranten.’
'Er is geen feminisme zonder antifascisme, LGBTI+-rechten en rechten van mensen met een beperking en migranten.’
De actie in Płock was niet de eerste gezamenlijke actie van Anna en Joanna. Ze hebben zo hun groepje betrouwbare mensen dat 'hun mond kan houden', zoals Anna het stelt. ‘We zijn allemaal erg verschillend en het komt wel eens voor dat we boos zijn op elkaar. We houden ook niet elke dag contact. Maar als er iets moet gebeuren, gaan we er samen voor’.
Voor Anna is activisme heel vanzelfsprekend. ‘Als ik op onrecht kan reageren, doe ik het gewoon. Ik kan niet stilzitten’.
Bondgenoten
Joanna en Anna noemen zich bondgenoten van onderdrukte groepen. Ze zijn zich bewust van hun bevoorrechte positie. ‘Het is waar, de problemen raken me niet rechtstreeks, maar ze raken me wel emotioneel’, zegt Anna. ‘Ik word kwaad als ik onrecht zie. Ik word er zodanig pissig van dat mijn lichaam zich helemaal opspant. Die woede zet me aan tot actie. Ik ben niet bang wanneer ik zie dat een bende neonazi’s me in de gaten houdt. Dan dans ik en roep ik nog harder. Om hen te laten zien dat we hier zijn en blijven om onze solidariteit te tonen’.
De heteroseksuele Anna voelt zich ondertussen een deel van de queer-gemeenschap. De meerderheid van haar vrienden is queer. Ze doet voortdurend nieuwe kennis op. ‘Ik weet nog maar pas dat er zoiets als een binder bestaat (een type ondergoed om de borsten af te binden, red.).’
Het is de taak van iedereen om bij te leren, vindt ze. ‘Als we een sleutelwoord opvangen zoals “transfobie” zouden we eigenlijk moeten opzoeken wat het betekent. Er zijn genoeg kanalen. De sociale media bieden een schat aan informatie. Er bestaat een Facebookpagina over zo goed als elk thema. En dan heb ik het nog niet over Instagram.’
Anna deelt informatie vooral via dat laatste medium. Daar heeft ze ook veel kennis opgedaan. Nu wil ze desinformatie blootleggen en wijst ze mensen op transfobische inhoud.
Beide activisten hebben alle begrip voor onbewuste onwetendheid: tot voor kort wisten ze zelf ook veel minder. ‘Soms weet je gewoon niet waarover je meer zou moeten lezen. Maar als je al iets over bepaalde thema's hebt gehoord en geen moeite doet om meer te weten te komen, kunnen we spreken van bewuste onwetendheid’, vindt Joanna.
Solidariteit
Anna verontschuldigt zich omdat ze soms afwezig lijkt. Ze houdt tijdens ons gesprek de inkomende berichten via de sociale media in de gaten. ‘Anders verzuip ik erin.’
Ze verwachtte niet dat de rechtszaak zo veel publiciteit zou krijgen. ‘We dachten dat we een paar artikels naar enkele media zouden opsturen en dat we het Mariabeeld op sociale media zouden delen. Maar het ging viraal. Onze berichten werden opgepikt door mensen met een aanzienlijk bereik. We krijgen heel veel steun.’
De PR-campagne via sociale media om aandacht te vragen voor de rechtszaak.
Onder andere de Poolse tak van Amnesty International roept op om ‘de aanklacht tegen vreedzaam activisme te laten vallen’. Ondertussen hebben meer dan 20.000 mensen de petitie ondertekend. Het vooropgestelde doel stond maandag op 15.000. Op donderdag mikte Amnesty al op twee keer zo veel handtekeningen.
Een groep steunbetuigers trok woensdag naar Płock. Anna: ‘Ik was helemaal in schok toen ik een bericht kreeg van iemand die ik niet kende die zei dat ze dat van plan was. Wildvreemde mensen kwamen ons steunen. Het was te gek.’
‘De rollen zijn nu even omgedraaid.’
Joanna was vooral ontroerd door de steunbetuigingen, onder andere vanuit de LGBTI+-gemeenschap. In Płock was ook de niet-binaire LGBTI+-activiste Margot aanwezig. Ze is mede-oprichter van het collectief Stop Bzdurom, 'Stoppen met Flauwekul', dat desinformatie over de LGBTI+-cultuur bevecht. ‘De rollen zijn nu even omgedraaid.’
Joanna blijft rustig. ‘Het is niet de eerste keer dat ik voor de rechter moet verschijnen. Ik werd telkens vrijgesproken. Ik maak me geen zorgen want we zijn onschuldig. En we hebben een heel betrokken advocaat die de zaak pro bono voert.’
Anna voelt meer druk, ook al heeft ook zij al een rechtszaak achter de rug. ‘Het gaat een show worden. Mensen zullen hierover blijven praten. Het gaat nu eenmaal om de benadering van heilige kunst en de LGBTI+-gemeenschap. We moeten doen wat we kunnen. Onze verklaringen zullen worden opgenomen en in archieven belanden.’
Waar zal Anna het zeker over hebben? ‘Over de zelfmoorden binnen de LGBTI+-gemeenschap door vervolgingen. En over de rol van de katholieke kerk hierin.’
En Joanna? ‘Ik ga hetzelfde vertellen wat ik zonet vertelde: wat er gebeurd is en waarom. Ik realiseer me dat het een grote uitdaging is die ons te wachten staat. Het is een soort prestigezaak voor sommigen geworden. Ze halen groot geschut boven, maar missen vreselijk. Ze beschuldigen ons van iets dat niet heeft plaatsgevonden en waarvoor ze geen bewijzen hebben.’
Anna en Joanna werden liever niet met achternaam genoemd.