Directrice belangrijkste mensenrechtenorganisatie van Hongarije
Márta Pardavi: ‘De democratie zelf staat op het spel, en niet alleen in Hongarije’
Márta Pardavi, directrice van een van de belangrijkste mensenrechtenorganisaties van Hongarije, was in ons land. MO* maakt met haar de laatste stand van zaken op van de staat van de democratie in Hongarije. ‘Orbán heeft gas teruggenomen om zijn Europese partners niet voor het hoofd te stoten. Maar het repressieve apparaat staat klaar. Nu op onze lauweren rusten, zou een grote vergissing zijn.’
CEU, Daniel Vegel (CC by-nc-nd 2.0)
‘Anti-migratiebeleid en de bijhorende retoriek zijn de façade die de echte intenties van de illiberale populisten moeten verbergen: de democratie afbouwen en een soort dictatuur van de meerderheid oprichten. Ze poken de haat voor migratie op om de ruimte in het publieke debat te vullen. Daardoor hebben we het niet meer over andere thema’s die burgers zorgen baren, zoals klimaatverandering of werkloosheid.’
Márta Pardavi legt meteen de vinger op de wonde. Pardavi is de directrice van het Hungarian Helsinki Committee, een ngo die toeziet op het respect voor de rechtsstaat en de rechten van minderheden. Ze staan asielzoekers bij en voeren rechtszaken tegen de Hongaarse staat.
De organisatie werd na de val van de Sovjet-Unie opgericht in 1989, toen ruimte vrijkwam voor de verdediging van mensenrechten. Die ruimte begon opnieuw te krimpen toen Viktor Orbán in 2010 premier werd.
Als er nog pijlers zijn waarop rust wat rest van de ingestorte liberale democratische rechtsstaat in Hongarije, dan houdt Pardavi ze recht. Maar ze waarschuwt: ‘Hongarije is geen exotische plaats. Het is waar dat Hongarije vele slechte trends in de EU inspireert, maar het is slechts deel van een groter Europees probleem. In vele lidstaten gaat het bergaf met de democratie.’
‘Vandaag staat de democratie op het spel’
Márta Pardavi was vorige week te gast in de Koninklijke Vlaamse Schouwburg in Brussel voor een debat van 11.11.11 over toekomst van Europa. Een passage uit haar openingsspeech:
‘Het Hungarian Helsinki Committe is een dertig jaar oude mensenrechtenorganisatie gevestigd in Boedapest, opgericht in het jaar van de val van de Berlijnse muur in 1989. Dissidenten en burgeractivisten konden eindelijk bij elkaar komen en ngo’s oprichten zonder dat ze bang hoefden te zijn voor repressie door de regering. Als we nu terugkijken op dat tijdperk was het een periode van hoop.
Vandaag staat opnieuw de democratie zelf op het spel. Iets dat in 1989 zo zeker leek te zijn, dat tot bloei leek te komen. Maar we moeten ons overal ter wereld zorgen maken over de democratie.
Ik zou uw aandacht willen richten op het maatschappelijk middenveld en de burgersamenleving. Niet alleen omdat ik voor een ngo werk, maar omdat het een cruciaal tandwiel van de democratie is. Als je het maatschappelijk middenveld uitschakelt, werkt de machine niet meer zoals het hoort.’
Weerbarstige rechters
De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht staat al jaren onder druk in Hongarije. Hoe is de situatie de afgelopen jaren geëvolueerd?
Márta Pardavi: Ondanks immense druk van de regering hebben Hongaarse rechters een groot deel van hun onafhankelijkheid kunnen behouden, in tegenstelling tot in Polen. In 2012 deed de regering Orbán een eerste poging om haar greep op het gerecht te verstevigen door de pensioenleeftijd voor rechters te verlagen. Oudere rechters moesten verplicht op pensioen. Dit plan ging niet door omdat het Hof van Justitie van de Europese Unie oordeelde dat het inging tegen de Europese wetgeving.
Wij merken dat deze poging om de Hongaarse rechters het zwijgen op te leggen er juist voor zorgde dat zij zich sterker begonnen te hechten aan hun onafhankelijkheid. Dit leidde tot verschillende moedige vonnissen in politiek gevoelige zaken. Rechters beriepen zich op de wet, in plaats van op politieke overwegingen. Ze spraken zich eloquent uit om de verzwakte democratie in Hongarije te verdedigen.
‘Wij merken dat de poging om de Hongaarse rechters het zwijgen op te leggen er juist voor zorgt dat zij zich sterker beginnen te hechten aan hun onafhankelijkheid.’
In Polen introduceerde de regering een disciplinair orgaan dat rechters kan straffen als ze zich te onafhankelijk opstellen, wat ook effectief gebeurde bij uitspraken tegen activisten. Dit gebeurt dus niet in Hongarije?
Márta Pardavi: Poolse rechters werden disciplinair gestraft, gewoon omdat ze het Europees Hof van Justitie raadpleegden om Poolse wetten te toetsen aan het Europese recht. Hongaarse rechters deden dat ook met de recente nieuwe asielwetgeving. Ze vermoedden dat die ingaat tegen Europese wetten.
Daarom is het een kwestie van tijd vooraleer de Hongaarse regering opnieuw zijn zinnen zet op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. De belangrijkste waakhonden, de media, de civiele maatschappij en de rechterlijke macht, staan vandaag alle drie onder hevige druk. Meer nog dan drie jaar geleden.
De Hongaarse regering richt nu een parallel administratief rechtssysteem op, onder directe controle van de minister van Justitie. Wat is er aan de hand?
Márta Pardavi: Vorige zomer kondigde de regering aan dat het afzonderlijke administratieve rechtbanken zou oprichten. Zo’n systeem is op zich niet verdacht, want ook landen zoals Duitsland, Oostenrijk en België hebben administratieve rechtbanken. Maar in Hongarije komt zo’n parallel rechtssysteem onder de ongecontroleerde macht van de minister van Justitie.
Wij ervaren het als een aanval op een van onze laatste verdedigingslinies, want bij administratieve rechtscolleges verschijnen alle zaken waarbij je overheidsbeslissingen kan aanklagen. Over de vrijheid van vergadering, het recht op asiel, kwesties over de politie en beslissingen over marktregulering en publieke aanbestedingen.
Anno 2019 heb je geen telefoontje van een minister naar een rechter meer nodig om druk te zetten op het gerecht. Ze zetten een systeem op dat onafhankelijk denken onder druk zet, bijvoorbeeld door de kansen op promotie te laten afhangen van bepaalde beslissingen.
De regering heeft deze maatregel onlangs toch geschorst?
Márta Pardavi: De Raad van Europa stelde al verschillende veranderingen voor om onafhankelijke rechtspraak te garanderen. De Europese Commissie volgt deze maatregelen ook nauwgezet op en veel Europese lidstaten stellen zich er luidop vragen bij. Maar de regering duwde de maatregel door voor de Raad van Europa zijn aanbevelingen had gegeven.
Dat ze de maatregel nu voor onbepaalde tijd opschorten, is gewoon uit politieke overwegingen. De regering vreest echt dat de Europese subsidiestroom naar Hongarije zal stopgezet worden als ze de rechterlijke macht blijven bedreigen.
De Europese Commissie heeft de kwestie van onafhankelijke rechtbanken zelfs aangekaart in haar aanbevelingen over de gezondheid van de economie. Normaal gezien gaan die aanbevelingen enkel over de economische situatie, maar nu benadrukken ze expliciet dat de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, media en civiele samenleving een kernvoorwaarde is voor een gezonde interne markt.
‘De afgelopen maanden kwam de ene minister van Justitie na de andere de Hongaarse regering om uitleg vragen over het nieuwe aparte rechtssysteem onder regeringscontrole’
De opschorting is geen overwinning?
Márta Pardavi: Neen, maar het is wel belangrijk dat de regering beseft dat andere Europese lidstaten deze kwestie nauwgezet opvolgen. De afgelopen maanden kwam de ene minister van Justitie na de andere uit verschillende Europese lidstaten naar Hongarije om uitleg te vragen. Het is duidelijk dat ze een herhaling van het Poolse scenario willen vermijden.
Hongarije houdt zich in uit politieke overwegingen. Er hangen op dit moment immers allerlei zaken in de lucht.
Wie zal de Hongaarse Commissaris in de Europese Commissie worden? Hoe zal de relatie tussen Orbáns partij Fidesz en de Europese Volkspartij (EVP, red.) eruitzien? Ik denk dat ze de maatregel dus enkel tijdelijk uitstellen. En uitstel betekent geenszins afstel.
Een illiberaal Europa
De EVP, de Europese politieke partij waar Orbáns partij Fidesz deel van uitmaakt, heeft Fidesz niet geschorst uit de fractie in het Europees Parlement. Enkel uit de partij zelf. Waarom?
Márta Pardavi: Fidesz behaalde 13 zetels bij de Europese verkiezingen. Hoewel ze meer hadden verwacht, blijft het een grote delegatie binnen de fractie van de EVP. De EVP wil natuurlijk een zo groot mogelijke fractie hebben en dat is de reden waarom ze Fidesz niet uit de fractie zetten.
We zien wel hoe de Hongaarse regering haar toon heeft aangepast en geen flagrant onaanvaardbare uitspraken meer doet. Maar de beslissing om Fidesz voorlopig te schorsen uit de politieke partij van de EVP, bracht weinig fundamentele veranderingen. Fidesz blijft zich op dezelfde lijn plaatsen als het extreemrechtse Lega van de Italiaanse vicepremier Matteo Salvini.
We zien ook dat ze een nieuwe retoriek aanboren, namelijk tegen gendergelijkheid en LGBT-rechten. Dit bewijst dat Fidesz niet bereid is om naar het centrum van het politieke spectrum op te schuiven, maar juist een positie aan de uiterst rechtse kant van de EVP wil innemen zonder die fractie te verlaten.
Hoe sterk is de aanval op gendergelijkheid?
Márta Pardavi: Er is nu een vrij sterke focus op zaken als de rol van de vrouw in de familie en de samenleving. Het verzet tegen het homohuwelijk hoort er ook bij. Ze spreken over “genderideologie” en hebben de opleiding genderstudies aan Hongaarse universiteiten afgeschaft.
De Hongaarse staatssecretaris voor familiezaken bezocht een conferentie van katholiek-fundamentalistische, ultraconservatieve en fascistische groepen over de traditionele familie in Verona, waar Salvini aanwezig was. Dat zijn geen gewone conservatieve kringen, je hoort er extremistische anti-vrouwenvisies.
Fidesz positioneert zich dicht bij alt-rightgroepen en goed gesubsidieerde ultraconservatieve katholieke groepen. Dit netwerk spreidt zich uit van Rusland tot de Verenigde Staten. Deze ultraconservatieve draai van Fidesz baart me veel zorgen.
‘Ik denk niet dat de Hongaren vragen naar een fundamentalistisch-katholieke visie op vrouwen en famile, maar de overheid legt het van bovenaf op. Het baart me veel zorgen.’
Denk je dat ze zich nu kunnen richten op dit soort thema’s omdat ze verschillende overwinningen hebben behaald op andere fronten, zoals de controle van de media en het anti-migratiediscours?
Márta Pardavi: Het toont vooral dat Orbán denkt dat deze politieke krachten in opmars zijn. De traditionalistische opvatting van de samenleving hoort bij de illiberale trend die vrouwen een onderdanige rol toekent en die minderheden stigmatiseert en uitsluit uit het sociale leven.
Ik denk niet dat de Hongaren hier echt om vragen. De Hongaarse samenleving is niet ultraconservatief. Maar de overheid legt het van bovenaf op.
De overheid speelt dus een actieve rol om deze opinies te doen vormen?
Márta Pardavi: Absoluut, op dezelfde manier dat racistische groeperingen in opmars zijn door de haatcampagnes van Fidesz tegen migranten. Zo is er bijvoorbeeld een racistische partij die Ons Thuisland heet, een afsplitsing van de partij Jobbik. Hun paramilitaire groepen hebben recent een LGBT Pride Festival verstoord.
Deze paramilitaire groepen zijn voorlopig nog niet zo sterk in Hongarije, maar dat zijn ze wel al in Polen. Daar zetten fascistische groepen de kritische civiele maatschappij onder druk en ze krijgen hiervoor de steun van de regering. Kan deze trend zich voortzetten naar Hongarije?
Márta Pardavi: Ik vrees van wel. We zien kleine maar duidelijk tekenen. Deze visies waren waarschijnlijk onderhuids aanwezig in Hongarije, maar ze groeien wanneer de premier van je land ondubbelzinnig racisme aanmoedigt door miljoenen te spenderen aan campagnes die haat opwekken tegenover buitenlanders.
Wetten als afschrikking
Vorig jaar introduceerde de Hongaarse regering een wet die juridische bijstand aan asielzoekers strafbaar maakte. Heeft de wet een impact op jullie functioneren?
Márta Pardavi: Een jaar geleden deed de regering deze wet in werking treden op Wereldvluchtelingendag. Cynisch, niet? Maar voor zover ik weet, werd nog niemand vervolgd. Andere wetsontwerpen zijn ook niet toegepast, zoals die tegen ngo’s die buitenlandse financiering ontvangen, of de “migratiebelasting” tegen positieve berichtgeving over migratie.
Als je positief of objectief informerend wil berichten over migratie, en je ontvangt er financiering voor, dan word je daar op belast. Dat is een belasting op de vrije meningsuiting, maar ze wordt niet toegepast. Organisaties die weigeren om het label “buitenlands gefinancierd” te gebruiken, zoals wij, werden ook niet opgedoekt of vervolgd.
Waarom voeren ze die wetten dan in, als ze ze toch niet handhaven?
Márta Pardavi: Deels omdat de criminalisering van ngo’s een belangrijke verkiezingsbelofte was. De overheid beloofde Hongaren te “beschermen” tegen migratie en tegen George Soros.
‘Die arbitraire wetten komen uit de hoofden van politieke strategen en zijn vaak geïnspireerd op Rusland. Ze hangen als een zwaard van Damocles boven onze hoofden.’
Maar ze voeren deze wetten ook in om een afschrikkingseffect te bekomen. Je moet een wet niet noodzakelijk handhaven om een duidelijk signaal de wereld in te sturen. Deze wetten hangen over ons hoofd als een zwaard van Damocles. Ze doen mensen twee keer nadenken of ze zich wel willen aansluiten bij een organisatie die vluchtelingen helpt of fondsen ontvangt van donoren die mensenrechtenorganisaties steunen.
Wil je echt betrokken raken bij dit soort zaken? Wil je een schietschijf worden? Deze angst is waarschijnlijk het belangrijkste doel dat ze willen bereiken.
Het Hungarian Helsinki Committee verleent dus nog steeds juridische bijstand aan asielzoekers?
Márta Pardavi: We hebben verschillende advocaten die met ons samenwerken en zij vertegenwoordigen nog steeds mensen die in de grenskampen opgesloten zijn. Advocaten kunnen de grenszones enkel niet meer bezoeken als er een criminele procedure wordt opgestart, maar dat is voorlopig nog niet gebeurd.
Deze arbitraire wetten komen uit de hoofden van politieke strategen en zijn vaak geïnspireerd op Rusland. Ze zijn bedoeld om te intimideren en angst te zaaien, om een juridische onzekerheid en willekeur te installeren die mensen bang maakt. Want de regering weet dat deze wetten niet overleven voor een rechtbank: de Raad van Europa, de VN-Vluchtelingenorganisatie, Europese lidstaten: allemaal uiten ze voortdurend kritische opmerkingen.
Wat heeft de Europese Commissie gedaan tegen de wetgeving om juridische bijstand aan asielzoekers te criminaliseren?
Márta Pardavi: De Europese Commissie heeft een inbreukprocedure opgestart. De Hongaarse regering heeft hier op geantwoord, en nu moet de Commissie opnieuw initiatief nemen. Dat is nog altijd niet gebeurd. Nu achterover leunen is een slecht idee. Alle bedreigingen zijn er nog, de regering heeft gewoon nog niet beslist om de wet te handhaven. Maar het repressieve apparaat staat klaar.
Dit bewijst het arbitraire karakter van wat de Hongaarse overheid doet. Normaal gezien moet de wet voorspelbaar zijn, maar transparantie is volledig afwezig. We moeten erkennen dat Orbán via aparte, geleidelijke maatregelen een autoritaire staat opricht in Hongarije. Wanneer je de verschillende stukken samen bekijkt, zie je een nieuw systeem opdoemen.
Márta Pardavi tijdens het debat van 11.11.11 over de toekomst van Europa
Europese druk
Artikel 7 in het Verdrag van de Europese Unie moet ernstige schendingen voorkomen van de mensenrechten, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen. Vorig jaar activeerde het Europees Parlement het artikel tegen Hongarije. Hoe staat het daarmee?
Márta Pardavi: Het was belangrijk dat het Europees Parlement in september besliste om de artikel 7-procedure te starten, niet enkel voor Hongarije maar voor heel de EU. Maar de procedure sleept aan omdat het Roemeense voorzitterschap van de Europese Raad er niet in geïnteresseerd was. Vergaderingen bleven steken in discussies over formaliteiten, die niet raken aan de kern van de zaak. Ik heb vernomen dat Finland, dat in juli het voorzitterschap overneemt, de procedure wel wil voortzetten.
We weten wel al dat de Europese Raad de procedure zal tegenhouden, omdat er unanimiteit nodig is en omdat Polen en Hongarije elkaar beschermen. Waarom is het dan nog belangrijk om ermee door te gaan?
‘Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we ons niet enkel op een paar lidstaten richten, maar een procedure om democratie voor alle lidstaten te beschermen?’
Márta Pardavi: Dat klopt, maar ik denk dat het toch de moeite waard is omdat de Raad voorstellen kan doen om de procedure te hervormen. Deze voorstellen hebben een groot gewicht en kunnen gaan over cruciale vragen.
Hoe belangrijk is het bijvoorbeeld om de onafhankelijke rechterlijke macht te garanderen in Europa? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we ons niet enkel op een paar lidstaten richten, maar een procedure ter bescherming van de democratie in het leven roepen die van toepassing is op alle lidstaten?
We weten dat verschillende landen groeiende problemen hebben met hun rechtsstaat.
Hoe zie je de toekomst van de EU nu de verkiezingen van 26 mei voorbij zijn?
Márta Pardavi: De groei van extreemrechtse partijen in het Europees parlement leidt tot polarisering. Dit kan compromissen tussen verschillende groepen moeilijker maken, maar het kan er ook voor zorgen dat sommigen de fundamentele waarden van de EU helderder gaan articuleren.
De stemmen die een inclusief Europa verdedigen, gevestigd op de mensenrechten en de democratie, zullen luider klinken. Op deze uitkomst hoop ik in ieder geval.