“Klimaatpresident” VS: ‘Mogelijk maken wat men als onmogelijk afschrijft. Dat is de taak van een politicus’

Jerry Brown, gouverneur van Californië

© Sarah Halls/GMFUS​

De dag waarop Donald Trump aankondigde dat hij Amerika weer groot zou maken - en het land een klimaatparia werd - deed de 79-jarige Brown twee zaken. Samen met de Amerikaanse zakenman en politicus Michael Bloomberg richtte hij America’s pledge on Climate Change op om alle acties te bundelen en versterken die steden, staten, bedrijven, burgers en universiteiten nu en in de toekomst ondernemen om hun uitstoot terug te dringen. Dat was één.

De dag na de speech van Trump stapte hij op het vliegtuig naar Beijing om de Chinese leiders te verzekeren dat Amerika Donald Trump niet nodig heeft om klimaatverandering ernstig te nemen en ernaar te handelen. Dat was twee.

Het maakte van de man die drie keer naast de Democratische presidentsnominatie greep, ironisch genoeg de schaduw- en klimaatpresident van de Verenigde Staten. En zo komt het dat terwijl Trump in China tijdens zijn ronde door Azië vooral niet over het klimaat wil praten, Brown op hetzelfde moment tien dagen door Europa reist om het vooral wel over het klimaat te hebben.

Versnelling hoger

In Brussel onderhandelde hij de voorbije week om het ‘cap and trade’ systeem dat hij in Californië invoerde om een prijs te zetten op de emissie van bedrijven eventueel te koppelen aan het emissiehandelsysteem (ETS) van de Europese Unie.

‘Het was een aftastend gesprek. De geesten zijn nog niet rijp voor een globale taks op koolstof, maar we weten dat we daar naartoe moeten. Net zoals we ooit zijn overeengekomen dat kinderarbeid verboden is, zullen we beslissen dat de prijs van een product de impact op het milieu weerspiegelt.

Ik weet alleen niet of het ons drie of tien jaar zal kosten om daar te geraken. Op een bepaald moment zullen de schadelijke gevolgen van klimaatopwarming zo overweldigend zijn dat iedereen zal zeggen: we moeten een versnelling hoger schakelen.’

‘Net zoals kinderabeid verboden is, zal de kostprijs van een product de milieu-impact weerspiegelen’

‘In die hogere versnelling zal een prijs op koolstof zitten. Door een globale emissiehandel op te zetten, door een taks in te voeren of door een ander mechanisme.

De Wereldbank pleit hiervoor, mensen langs links en rechts vinden het een goed idee. Er is politieke tegenstand, er zijn economische gevolgen, we mogen de sociale impact niet uit het oog verliezen. Maar zo’n prijs op koolstof komt er. Hoe hoog die moet zijn?’

Brown klakt met zijn tong, gooit de armen in de lucht. ‘Welke schade veroorzaakt het verbranden van fossiele energiebronnen aan de mens, onze omgeving en alle andere levende wezens? Dat is de enige maatstaf voor een correcte prijs. Als je de milieukost van steenkool in de prijs zou integreren, dan zou het goedje onbetaalbaar zijn. Het is duidelijk dat 7,5 euro, wat een ton CO2 nu kost in de EU, te laag is. Veertien dollar is dat ook. We zijn niet klaar voor de echte prijs. Ooit zullen we dat zijn.’

Jerry Brown, gouverneur van Californië

© Sarah Halls/GMFUS​

Doen wat nodig is

Het is de manier waarop Brown politiek interpreteert. Niet alleen als de kunst van het mogelijke, zoals de Duitse kanselier Otto von Bismarck eind negentiende eeuw predikte, maar als de kunst van het onmogelijke mogelijk maken en wat nodig is voor elkaar krijgen, ook als men daar niet klaar voor is. Stapsgewijs, weet hij uit ondervinding, komen we ver.

Toen hij in 1974 de eerste keer gouverneur werd van Californië, normeerde hij de uitstoot en het brandstofverbruik van auto’s. ‘De eerste die in mijn kantoor stond, was Henry Ford II, toenmalig hoofd van het gelijknamige bedrijf. Hij had klachten.

‘Toen we het brandstofverbruik van auto’s normeerden, was Henry Ford II de eerste die in mijn kantoor stond’

Onze normen waren te strikt, dat was niet haalbaar en zou het nooit zijn. We verlaagden ze niet. Integendeel. Met de jaren zijn ze strenger geworden. Om maar te zeggen: veel is mogelijk als een overheid durft te reguleren.

Dat hebben wij altijd gedaan: innovatie stimuleren door gericht en weldoordacht te reguleren. Als wij schonere motoren eisen, dan worden die gemaakt. Het vergt politieke wil, hier en daar masseren, links en rechts manoeuvreren, maar vooral weten waar je naartoe wil en zorgen dat je er geraakt. Bakens uitzetten.’

Jerry Brown, gouverneur van Californië

© Sarah Halls/GMFUS​

Zonder uitlaat en uitstoot

Donderdag 8 november stelde de commissie de nieuwe uitstootnormen voor auto’s in de EU voor. Opnieuw slaagde de Duitse autofederatie (VDA) erin die af te zwakken. In plaats van de vlucht vooruit te nemen, lijkt de EU vooral te talmen.

Brown: Dat is een vergissing. Zeker in de transportsector waar de uitstoot jaar na jaar toeneemt en we dringend naar een kantelpunt moeten. De toekomst is aan auto’s zonder uitlaat en uitstoot. De technologie is er en wordt alsmaar beter. Het gaat echter niet alleen over het vervangen van de bestaande auto’s, we moeten durven inzetten op een andere mobiliteit.

Deelauto’s verminderen de nood aan auto’s. In Californië kopen jonge mensen niet langer een auto. We hebben onze regels voor ruimtelijke ordening en landgebruik zo aangepast dat een goed en actief leven zonder auto perfect mogelijk is. Autofabrikanten die daar niet mee op inzetten, zullen binnen vijf of tien jaar ontwaken en beseffen dat hun marktaandeel verkruimeld is. Er is geen weg terug. Tegen 2050 moeten we naar een nuluitstoot en schoon transport is daarvoor cruciaal.

‘Het is hoog tijd om de uitstoot van vliegtuigen, schepen en treinen te normeren’

Dus ja, scheep- en luchtvaart moeten mee aan boord. Toen ik acht jaar geleden procureur-generaal was – voor ik aan mijn derde termijn als gouverneur begon – heb ik een aanvraag ingediend bij het federaal regelgevend agentschap om de uitstoot van vliegtuigen, schepen en treinen eindelijk te normeren. Het is hoog tijd om dat te doen.’

Heeft u Canete, de Europese klimaatcommissaris daarop aangesproken?

Brown: We hebben veel gesproken, maar ik heb ook bewonderend gekeken naar de manchetknopen van een van de Poolse afgevaardigden. Die waren van steenkool en ik dacht: dat is het beste wat we met steenkool kunnen doen.

Jerry Brown, gouverneur van Californië

© Sarah Halls/GMFUS​

Jobs, jobs, jobs

Laat ik het anders formuleren: er deed een ontwerp van een voorstel de ronde waarin fabrikanten verplicht werden tegen 2030 vijftien tot twintig procent elektrische auto’s te produceren. België stuurde zelfs aan op veertig procent. Twee telefoontjes van VDA waren voldoende om de norm te verzwakken tot een aanbeveling.

Brown: Belanghebbenden zullen altijd weerstand bieden, maar een bedrijf met een visie weet wat de toekomst brengt. China heeft duidelijke quota ingevoerd voor elektrische auto’s. Als Duitsland auto’s wil verkopen op die markt, dan is het duidelijk wat de te volgen koers is. Toen we in Californië het streefdoel van vijftig procent hernieuwbare energie tegen 2030 invoerde en oplegden, hingen de elektriciteitsproducten ook aan de lijn met de vraag om dat af te zwakken.

‘Klimaatbeleid heeft ons meer jobs opgeleverd dan gekost’

Ondertussen blijkt dat we op koers zitten en waarschijnlijk zullen we sneller aan ons doel zitten dan gehoopt of verwacht. Ik heb een taks op gas ingevoerd om een fonds te spijzen voor het herstel van wegen en bruggen.

Met de opbrengst van de cap and trade, zo’n 4 miljard dollar, zetten we in op hernieuwbare energie, elektrische mobiliteit en de bouw van een hoge snelheidstrein. Het goede nieuws is: klimaatbeleid heeft ons meer jobs opgeleverd dan dat het ons gekost heeft.’

Jerry Brown, gouverneur van Californië

© Sarah Halls/GMFUS​

What about Trump

Wat Brown in woord en daad graag benadrukt, is hoe staten en steden – in VN-jargon de subnationale entititeiten – het verschil kunnen maken. Drie jaar geleden zette hij samen met Winfried Kretschmann, de groene minister-president van Baden-Württemberg zijn schouders onder de Under2Coalition, opnieuw om het belang van alle andere niveaus die er bestaan binnen natiestaten te onderlijnen.

‘CO2-uitstoot komt ergens vandaan, van steden, bedrijven, productieprocessen. Die staan op plekken, die hebben gouverneurs, burgemeesters, bedrijfsleiders. Het is noodzakelijk om die mensen samen te brengen. De Under2Coalition vertegenwoordigt op dit moment zo’n 190 staten, provincies en steden uit 39 landen. Wat begon met twee deelstaten, omvat nu 1,2 miljard mensen en dertig procent van het BNP van de wereld.’

Op de COP in Bonn benadrukt hij dit weekend samen met Bloomberg in het paviljoen van America’s Pledge waarom die samenwerking tussen steden en staten essentieel is. Volgend jaar in september organiseert hij een eigen top in San Francisco. Het zal de eerste zijn waarop subnationale entiteiten samen met bedrijfsleiders, universiteiten en ngo’s zullen bepalen wat hun emissies zijn en waar ze tegen 2020 en 2025 willen staan. Men zou denken dat het een gehaaide manier is om de klimaatontkenning van Trump te neutraliseren of te ontwijken. Maar wie Brown de Hoe-zit-het-dan-met-Trump-vraag voor de voeten werpt, krijgt een opgetrokken wenkbrauw en een paar vlammende ogen als antwoord.

‘Trump heeft klimaatontkenning zo’n slechte naam gegeven dat vertrouwen in klimaatactie nooit groter was’

‘What about Trump?’ kaatst hij de vraag schijnbaar niet begrijpend terug. ‘Het gaat niet over wat Trump wel of niet doet, wat hij wel of niet aanvaardt als wetenschappelijke feiten en kennis, het gaat over wat wij – 7 miljard mensen – doen. Er is genoeg werk te verzetten terwijl Trump zijn termijn uitzit – als hij dat al doet.’

Met een scheef glimlachje om de smalle lippen voegt hij eraan toe: ‘Trump heeft zelf de focus op klimaatactie verscherpt. Hij heeft klimaatontkenning zo’n slechte naam gegeven dat het vertrouwen in het belang en de noodzaak van klimaatactie nooit groter is geweest. Je kan de werkelijkheid wel even ontkennen, maar zelfs met goedkeuring van de regering Trump is nu een rapport verschenen waarin wetenschappers in klare taal omschrijven dat we te maken hebben met een existentiële bedreiging, dat er niet zoiets bestaat als business as usual.’

Jerry Brown, gouverneur van Californië

© Sarah Halls/GMFUS​

Het Lourdes van nu

Toch lijkt het alsof u een staatsbezoek aflegt aan Europa? Iets wat een president normaal gezien doet.

Brown: Ik vertegenwoordig dan ook een staat (lacht!). Californië heeft een klimaatbeleid en het zou te gek zijn als we dat niet uitdragen. Met of zonder Trump. 25 procent van onze bevolking is van buitenlandse afkomst, we liggen aan de kust, we hebben een intense uitwisseling met de wereld. Buitenlandse regeringsleiders komen graag naar Californië en dan vooral naar Silicon Valley.

Ik noem die streek het Lourdes van nu. Ze bezoeken Facebook, Twitter, Google om een kuur te vinden voor hun eigen economische problemen en als ze in Californië zijn, dan praat ik met ze. Ja, er wordt veel gepraat over klimaat. Te veel, zeggen sommigen en ze hebben een punt. Maar praten is nog altijd beter dan naar elkaar schreeuwen over de oceaan. Er is veel werk voor staatsleiders, meer ook voor alle andere mensen en daaronder reken ik mezelf.’

‘We hebben de macht om de wereld te verbeteren en om hem op te blazen’

Brown kijkt om zich heen. Of iemand een blad heeft? Een medewerker kijkt op. Een wat? Gewoon een stuk papier. Er wordt een blad uit een schrijfblok gescheurd. ‘Weet je wat we nodig hebben?’ Brown tekent een exponentiële curve van linksonder naar rechtsboven en kijkt op. ‘Wijsheid.’ ‘Dit’, hij tikt met zijn balpen op de lijn die hij net trok, ‘is de lijn van de macht. Alle soorten macht. Technologie, innovatie, nanotechnologie. De macht om dingen ten goede of ten kwade te veranderen, om de wereld te verbeteren of om de wereld op te blazen.’

‘En dit’, hij trekt een horizontale lijn die lichtjes naar omhoog buigt, ‘is de lijn van de wijsheid en beheersing, de wijsheid om met die macht om te gaan, om de grootste omschakeling te maken waar de mensheid ooit heeft voorgestaan. Dat is de waarheid van klimaatverandering: als we zeggen dat we evolueren naar een wereld zonder fossiele brandstoffen, dan hebben we het over een technische, wetenschappelijke, menselijke en politieke uitdaging van een ongekende grootteorde.

Jerry Brown, gouverneur van Californië

© Sarah Halls/GMFUS​

Win-win-situatie

We zijn een beschaving van fossiele brandstoffen. De tijd waarin olie, steenkool en aardgas in onze levens kwam, is de tijd waarin welvaart, groei en ontwikkeling toenamen. Het is makkelijk om te praten over het klimaatakkoord van Parijs, maar wie klimaatverandering aanpakt, raakt de basis van onze beschaving.’

‘Een nucleaire oorlog kan nooit gewonnen worden. Hij mag nooit gevochten worden. Die woorden zou ik vandaag graag horen’

‘Maar er is ook de inherente onrechtvaardigheid: wie arm is, is het minst verantwoordelijk en zal het zwaarst getroffen worden. Hoe gaan we daarmee om?

Er is geen uitgelijnd pad, maar we kunnen er enkel geraken als we samenwerken. Iedereen stoot uit, dus niemand heeft de leiding bij deze omschakeling. Dat vergt wijsheid.’

Hij zet een kruis in de gapende leegte tussen de twee curves. ‘Hier bevinden we ons. In de kloof tussen de macht die we hebben en de wijsheid die we nodig hebben om die macht te controleren. Want naast klimaatverandering is er ook nog terrorisme en de nucleaire dreiging.’

‘Om het even over dat laatste te hebben: ooit schreef ik een brief naar Ronald Reagan en Michael Gorbatsjov met de vraag de uitbouw van hun nucleair arsenaal te bevriezen. Ze ontmoetten elkaar in Reykjavik, kwamen uit de vergadering en zeiden: ‘Een nucleaire oorlog kan nooit gewonnen worden. Hij mag nooit gevochten worden.’ Ik zou dat statement vandaag de dag graag opnieuw horen. Het gevaar is nu groter dan hij op het hoogtepunt van de Koude Oorlog was.’

Hij trekt zijn wenkbrauwen op. ‘Maar verder gaat alles goed.’

Jerry Brown, gouverneur van Californië

© Sarah Halls/GMFUS​