Tijdens de Kick-off campagne van 11.11.11 en ook Manifiesta zal ze haar ongezouten mening geven over de Europese migratiepolitiek. Zelf schippert de Senegalese schrijfster Fatou Diome naar eigen zeggen voortdurend tussen Europa en Afrika. Hoe beide continenten met elkaar verbinden? Die vraag kostte haar al ettelijke uren slaap.
Het liefst schreef ze enkel poëzie, bracht ze zachte, prettige teksten. Maar dat lukt haar niet. Midden in de nacht houdt haar pen haar wakker, ze moet schrijven over wat er fout gaat in de wereld. Toch noemt ze zichzelf geen pessimist. ‘Aan het einde van de tunnel zie ik licht.’
Schrijfster Fatou Diome (49) is geboren en getogen in Senegal. In 1994 maakte ze de oversteek naar Europa, niet voor het geld maar voor de liefde. Ze bleef er wonen, ook nadat haar relatie op de klippen liep.
Marianne adoptiemoeder
Vandaag is Frankrijk haar tweede thuis en koestert ze de waarden van de Franse Republiek. In haar laatste pennenvrucht, het pamflet Marianne porte plainte, neemt ze het op voor haar adoptiemoeder, de godin Marianne die die waarden belichaamt.
‘Vrijheid, gelijkheid en broederschap: ze staan voor een manier van denken die geen onderscheid maakt op basis van geloof, kleur of etnie. Ik beschouw de Franse identiteit dan ook als een abstract begrip dat vorm krijgt in mensen met verschillende ideeën die elkaar respecteren.’
Diome koestert waarden van de Franse humanisten, maar stelt vast dat ze vandaag niet vanzelfsprekend zijn. Meer nog: in bepaalde discours verdwijnen ze in de vergetelheid.
‘Actuele vragen rond migratie kun je perfect beantwoorden met artikel 13 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens’
‘Actuele vragen rond migratie kun je perfect beantwoorden met artikel 13 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens [‘Je hebt het recht om te gaan en te staan waar je wilt, in eigen land en in het buitenland’, nvdj]. Dat document bestaat al bijna negentig jaar. Maar zelfs in onze mobiele wereld heerst nog steeds de misvatting dat iemand in hetzelfde land geboren wordt, leeft en sterft.’
Zelf houdt ze niet vast aan één specifieke plek. Fatou Diome is een dame van de wereld. Ze kan schrijven in Dakar en publiceren in Parijs, ze houdt conferenties en lezingen her en der.
Ze voelt zich verwant met verschillende samenlevingen, die ze tegelijk looft én bekritiseert. Doorheen haar teksten schippert ze naar eigen zeggen tussen de oevers van het Europese en het Afrikaanse continent.
Openheid gehypotheceerd
‘Als ik in Europa het racisme onder de loep neem, dan zijn de Afrikanen tevreden. Als ik de Afrikaanse Unie bekritiseer, krijg ik sommigen van hen tegen. Wie bejubeld wordt, is blij. Wie kritiek krijgt, scheldt je soms uit. Ik kan niet de ene of de andere richting uit kijken. Ik draag zowel Afrika als Europa in mijn hart.
Daardoor ben ik voor de ene soms te blank en voor de andere soms te zwart. Maar als een van beide me even niet meer wil, vaar ik naar de overkant. Dat is mijn manier om met het bestaan om te gaan.’
‘Je mag me een op het eerste zicht “vuile zwarte vinden”, maar je moet ook bereid zijn om uit onze verschillen te leren’
Of het dan niet anders kan? Ze knikt. Zelf ziet ze geen gaten in een harmonieuze samenleving. Alleen zijn veel mensen vandaag extreem met zichzelf bezig, wat hun openheid naar anderen toe lijkt te hypothekeren.
‘Ik heb geen probleem met identiteit. Elke mens moet weten waar hij voor staat, net om het verschil te ontdekken met de anderen. Maar het wordt moeilijk wanneer je dat verschil als “minder goed” categoriseert.
Je mag mij op het eerste zicht een ‘vuile zwarte’ vinden, maar je moet ook bereid zijn om uit onze verschillen te leren en er de meerwaarde van te zien.’
Fatou Diome gelooft niet in culturele assimilatie, waarmee je insinueert dat de ene cultuur meer waard is dan de andere. Ze beseft dat ze zich daarmee op gevoelig terrein begeeft. Veel mensen zijn bang om hun eigen identiteit ‘op te geven.’
Exclusieve identiteit
Ze glimlacht breed en stelt die angsthazen gerust. ‘Je bent niet verplicht om van anderen te leren als dat je niet interesseert. Sommige mensen hebben belangstelling voor tango, anderen willen meer over salsa weten. Maar dat je voor het ene kiest, betekent niet dat je het andere moet ontkennen of negeren.’
‘Mensen die niet stemmen, begrijp ik niet. Je krijgt de kans om je uit te spreken op een moment dat nog alles mogelijk is’
In Marianne porte plainte neemt de schrijfster dat geloof in een ‘exclusieve’ identiteit op de korrel.
Het pamflet -geschreven in de aanloop naar de Franse presidentsverkiezingen- kant zich tegen het discours van kandidaten als Marine Le Pen en François Fillon.
Tegelijk getuigt het van een engagement en geloof in de politiek.
‘Mensen die niet stemmen, begrijp ik niet. Je krijgt de kans om je uit te spreken over zaken op een moment dat nog alles mogelijk is. Voor mij is het de uiting van een soort liefde. Want wij zijn de politiek.’
Goede punten voor Macron
Wat ze vindt van Emmanuel Macron, die de strijd om het Élysée uiteindelijk won? ‘Hij is een nieuweling en staat nog niet lang aan het roer. Ik wil de tijd nemen voor ik uitspraken over hem doe.’
Wat haar alvast hoopvol stemt, is zijn aandacht voor cultuur en onderwijs. ‘Het besef dat de ideale wereld niet bestaat, is tragisch. Dus ga je op zoek naar zonnestralen. Een daarvan is onderwijs. Wie kennis vergaart, kan uit zijn comfortzone stappen, de dialoog aangaan en leren van anderen. Het onderwijs biedt je de kans om je horizon te verruimen, om uit het verleden te leren maar ook om verder te kijken.’
‘Onderwijs en opvoeding gaan over een manier van leven die je helpt om respectvol om te gaan met de anderen en met je omgeving’
Dit klinkt jammer voor een hoop minder ontwikkelde landen, waar het schoolsysteem vaak te wensen overlaat. Fatou Diome schudt het hoofd.
‘Het onderwijs beperkt zich niet tot de schoolbanken. Meer nog, je kan een sterk diploma halen en toch niet openstaan voor de wereld. Ik heb bijvoorbeeld heel veel van mijn grootouders geleerd. Onderwijs en opvoeding gaan over een manier van leven die je helpt om respectvol om te gaan met de anderen en met je omgeving.’
Een tweede troef van Emmanuel Macron vindt ze zijn genegenheid voor Europa. ‘Europa staat voor een economisch beleid, maar bovenal voor eenheid en vrede. Ik geloof dat ook Afrika aan zo’n partnerschap moet werken.’ In se streven we volgens Fatou Diome immers allemaal hetzelfde na, zijn vrijheid, gelijkheid en broederschap universele waarden.
Raakpunten detecteren
‘Onze onderlinge verschillen zijn niet meer dan nuances en variaties op eenzelfde identiteit, die van de menselijke familie. Een meisje uit met liefdesverdriet uit Peru, verschilt niet van een meisje met een gebroken hart in Brussel, Dakar of Straatsburg. Bovendien ben je niet per se het meest verbonden met de mensen die zich dichtbij bevinden. Een arme Afrikaan staat misschien dichter bij een arme Europeaan dan bij de Afrikaanse bourgeoisie.’
‘Ik wil dat mijn vrienden in de Elzas uit de miserie geraken, maar ik zit ook in met mijn familie in Afrika en het idee dat Europa Afrika uit eigenbelang verarmt’
Haar droom is die menselijke familie samen te brengen door raakpunten te detecteren. Zowel in Senegal als Frankrijk spreken de mensen bijvoorbeeld Frans. ‘In beide landen is het een officiële taal, die wordt het gebruikt door de wetgever, in de administratie…
Ik beschouw het Frans dan ook niet als de taal van de kolonisator -daarvoor is het vandaag te laat- maar als een koppelteken, een brug tussen beide landen waar we voordeel uit kunnen halen. Wat niet wil zeggen dat ik de Afrikaanse talen minderwaardig inschat.’
Wederzijds respect en dialoog, daar draait het volgens Fatou Diome om. ‘Ik wil dat mijn werkloze vrienden uit de Elzas uit de miserie geraken, maar ik zit ook in met mijn familie in Afrika en het idee dat Europa Afrika uit eigenbelang verarmt. Ik voel me verplicht om een oplossing te zoeken voor beide kanten. Misschien lukt dat nooit, maar het is de droom waarvoor ik leef, waar ik ’s nachts voor opsta en met mijn pen naar streef.’