Martin Fayulu: ‘Natuurlijk ben ik kandidaat bij de presidentsverkiezingen in 2023’

BELGA/Nicolas Maeterlinck

MO* sprak met Martin Fayulu, de man die de Congolese verkiezingen van december 2018 “verloor” hoewel hij 62% van de stemmen kreeg. Zijn overwinning werd hem ontstolen door een akkoord tussen Joseph Kabila en Félix Tshisekedi. Maar in de aanloop naar de verkiezingen van 2023 blijkt hij strijdvaardiger dan ooit.

Zeven weken voor de verkiezingen van december 2018 werd Martin Fayulu aangeduid als eenheidskandidaat van de Congolese oppositie. Buiten Kinshasa (waar hij woont) en Bandundu (waar hij vandaan komt) kenden op dat moment erg weinig Congolezen zijn naam. In het buitenland was hij zo mogelijk nog anoniemer.

Toch haalde Martin Fayulu uiteindelijk 60% van de stemmen. Omdat hij gesteund werd door machtige mensen zoals oud-gouverneur en zakenman Moïse Katumbi en Jean-Pierre Bemba, de vroegere oppositieleider en uitdager van Kabila. Maar nog meer omdat hij perfect de frustratie van de bevolking aanvoelde en vertolkte in zijn campagne.

Toch werd Fayulu geen president. Een akkoord tussen Joseph Kabila en Félix Tshisekedi bracht die laatste in de presidentszetel en maakte dat Kabila achter de schermen de touwtjes in handen hield. Omdat Kabila de kiescommissie en het Grondwettelijk Hof controleerde, raakten ze ermee weg.

Maar: 2023 komt snel dichterbij, en dan moeten er in Congo nieuwe verkiezingen komen. MO* vroeg Martin Fayulu persoonlijk hoe hij daar naar kijkt en wat zijn plannen zijn.

Verkiezingen in 2023

We zijn vandaag op 14 maanden van de grondwettelijke deadline voor nieuwe verkiezingen. Veel waarnemers twijfelen of die er wel gaan komen. Sommige experten zeggen zelfs dat het technisch niet meer mogelijk is om goed georganiseerde verkiezingen te houden voor eind 2023. Hoe schat u de voorbereidingen in?

Martin Fayulu: Het schiet niet op. De verkiezingen worden niet goed voorbereid. Het land heeft behoefte aan vrije, transparante en geloofwaardige verkiezingen, waar de mensen in alle veiligheid kunnen gaan stemmen. Maar je ziet nu al dat Félix Tshisekedi (de huidige president, red.) zich opmaakt om vals te spelen.

‘Achter de schermen zoeken Tshisekedi en Kabila naar manieren om na 2023 toch samen aan de macht te blijven.’

Hij werkt samen met Kabila. Na de verkiezingen hebben ze een coalitie gevormd met de twee politieke families. Twee jaar geleden richtten ze de Union Sacrée de la Nation op, officieel zónder Kabila, maar een groot deel van diens medewerkers zitten wel in die Union. Achter de schermen zoeken Tshisekedi en zijn voorganger naar manieren om na 2023 toch samen aan de macht te blijven.

Wat als de verkiezingen niet op tijd gehouden worden?

Martin Fayulu: De grondwet is duidelijk. In artikel 70 staat dat de president via algemene verkiezingen wordt verkozen voor een mandaat van vijf jaar, dat slechts eenmaal kan worden verlengd. Dit heeft onder meer als gevolg dat, zonder nieuwe verkiezingen, president Tshisekedi op 23 januari 2024 moet vertrekken.

In hetzelfde artikel van de grondwet staat ook dat de vertrekkende president in functie blijft tot de verkozen nieuwe president geïnstalleerd is. Maar die moet dan wel al verkozen zijn.

Als dat niet zo is, zegt de grondwet, moet de vorige president vertrekken. Dan wordt een mechanisme geïnstalleerd, geleid door de Senaatsvoorzitter, dat de verkiezingen binnen de drie maanden moet organiseren. Maar omdat er een vertrouwensprobleem is met de huidige Senaatsvoorzitter, zullen wij voorstellen om een prominent en respectabel lid van het middenveld te kiezen als voorzitter van dat mechanisme. Die persoon mag achteraf zelf geen kandidaat kunnen zijn.

Hebt u al iemand in gedachten?

Martin Fayulu: Niet echt. Op een bepaald moment dachten veel mensen dat dokter Mukwege (Denis Mukwege, bekende arts, mensenrechtenverdediger en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede 2018, red.) dat zou kunnen doen. Maar het is niet duidelijk of hij zichzelf die rol ziet spelen.

‘Eén en ondeelbaar’

Bent u opnieuw presidentskandidaat?

Martin Fayulu: Natuurlijk ben ik kandidaat. Mijn partij, Engagement pour la Citoyenneté et le Développement (ECiDé), heeft van 11 tot 14 juli een congres gehouden in Kisangani. Dat congres heeft mij aangeduid als kandidaat voor de presidentsverkiezingen in 2023. We hebben een manifest aangenomen onder het motto ‘Congo ekolo moko’, wat betekent: ‘Congo is één en ondeelbaar’.

‘Als het Congolese volk blijft denken wat het in 2018 dacht, heb ik weinig te vrezen.’

Wie wordt uw belangrijkste tegenstander ?

Martin Fayulu: Ik heb geen ‘belangrijkste tegenstander’. In 2018 won ik met 62%. Ik had geen ernstige tegenstanders. Als het Congolese volk blijft denken wat het in 2018 dacht, heb ik weinig te vrezen. Ik zie geen enkele kandidaat het opnemen tegen de wil van het Congolese volk. Ik ben de emanatie van dat volk.

De politieke formaties die in 2018 de laatste rechte lijn van de verkiezingen ingingen, hebben hun samenhang voor een groot stuk verloren. Het politiek landschap is vloeibaar geworden, de nieuwe constellatie moet nog vorm krijgen. Op wie denkt u in 2023 te kunnen rekenen? Een aantal van de mensen die u steunden, staan niet langer aan uw kant.

Martin Fayulu: In 2018 vroeg het Congolese volk de oppositie onder druk om samen te werken. Zeven politieke families besloten om mij als hun kandidaat naar voren te schuiven. Amper één dag later verlieten Tshisekedi en Kamerhe onze coalitie. Wel, het volk is hen niet gevolgd.

Na de verkiezingen haakten Katumbi en Bemba ook af. Maar wie heeft me opgetild tot waar ik nu sta? Niet zij, maar het volk. We staan open voor iedereen. Iedereen die ons programma onderschrijft, is welkom.

Zelfs voormalig premier Adolphe Muzito staat niet langer aan uw kant?

Martin Fayulu: ‘t Is te zeggen: ik heb nooit met Muzito gebroken. Ik heb hem op de internationale radio RFI een paar merkwaardige zaken horen zeggen waar ik het niet mee eens ben. Maar hij is nog niet bij mij geweest. Als hij iets belangrijks te zeggen heeft, zal ik het wel uit zijn eigen mond horen, zeker?

‘Schrik van het volk’

Na de karikatuur die men er in 2018 van gemaakt heeft: hoe moet de bevolking nog geloven dat verkiezingen een instrument van positieve verandering zijn? Hoe gaat u mensen ervan overtuigen om toch te gaan stemmen, ondanks de precaire situatie?

Martin Fayulu: Wij moeten de mensen ervan overtuigen dat wij democraten zijn die de grondwet en de instellingen respecteren. Het is duidelijk dat alles via de verkiezingen verloopt. We kunnen winnen als het electoraal proces eerlijk verloopt.

Er wordt wel eens gezegd dat het Congolese volk gelaten is, dat het weinig eisen stelt. Maar in 2018 was de bevolking getraumatiseerd door de repressie van Kabila. We organiseerden verschillende betogingen. Tientallen mensen vonden daarin de dood. Telkens we in Congo op straat komen, halen de autoriteiten de geweren boven en geven ze bevel om te schieten.

We blijven de bevolking vertellen dat er voor ons geen andere weg is dan de electorale. We kunnen alleen maar door verkiezingen aan de macht komen. Op de internationale fora waarschuwen we: ‘Steun geen kandidaat die het product is van een staatsgreep. In januari 2019 pleegde Kabila de staatsgreep waardoor Félix Tshisekedi werd geïnstalleerd.’ Maar als iemand de overwinning van het volk probeert te stelen, zal de bevolking naar buiten komen.

‘Op dit moment organiseren Tshisekedi en zijn UDPS milities in Kinshasa, Lubumbasi en elders.’

Het potentieel aan straatgeweld dat tussen 2015 en 2018 erg tastbaar was, bestaat dat nog?

Martin Fayulu: Vanuit het perspectief van de bevolking was dat geen geweld. De grondwet zegt dat elke Congolees de plicht heeft te verhinderen dat iemand via de wapens de macht grijpt, of aan de macht probeert te blijven door de grondwet te verkrachten. Dat is dus een grondwettelijk bevel.

Het geweld komt van de andere kant. Op dit moment organiseren Tshisekedi en zijn UDPS (Union pour la Démocratie et le Progrès Social, red.) milities in Kinshasa, Lubumbasi en elders. De machtshebbers hebben schrik van het volk. Tshisekedi doet precies wat Kabila deed. We moeten Tshisekedi duidelijk maken dat hij, als hij op datzelfde pad verdergaat, vroeg of laat voor het Internationaal Strafhof zal moeten verschijnen.

Oost-Congo

Hoe gaat u de problemen in Oost-Congo aanpakken? Alles wat president Tshisekedi daar onderneemt, mislukt, omdat hijzelf noch zijn omgeving veel affiniteit heeft met de problematiek in Kivu of Ituri. Aan alle beleidsdaden rond Oost-Congo voel je dat ze gesteld werden door mensen die werken vanuit het perspectief van Kinshasa. Ook u bent van het westen van het land. Hoe gaat u het beter doen?

Martin Fayulu: Ik zei u al dat Congo één en ondeelbaar is. Ik ben niet ‘van het westen’, ik ben Congolees. Al die mensen die voor mij gestemd hebben in Kivu, Ituri, Tshopo of elders deden dat omdat ik Congolees ben. Het moet eens gedaan zijn met alles op te delen in oost en west.

Kagame en Kabila hebben Tshisekedi in de presidentszetel gezet omdat ze wilden vermijden dat Rwanda zijn greep op Oost-Congo zou verliezen. Kagame wil Congo balkaniseren, in functie van de aanwezige natuurlijke rijkdommen. Daarom heeft hij Tshisekedi in het EAC gelokt.

Ik ben niet bezig met een strategie voor het oosten, ik heb een strategie voor heel Congo. We willen een duurzaam huis bouwen met vier solide muren: de rechtsstaat, de territoriale integratie, de nationale cohesie en goed beheer.

Dit artikel kwam tot stand met steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek, waarmee journalist Kris Berwouts de machtswissel na de Congolese verkiezingen van december 2018 onderzoekt.