Nemonte Nenquimo: ‘We willen een alternatieve economie waarin niet vernietigd wordt’

© Gerjan Ekenhorst

Het Amerikaanse magazine TIME verkoos Nemonte Nenquimo tot een van de honderd invloedrijkste personen van 2020. De 35-jarige Waorani-leidster won een rechtszaak tegen de Ecuadoraanse staat. ‘We moeten dingen leren van de westerse wereld, maar we moeten onze cultuur bewaren.’

Het was een gevecht van David tegen Goliath, maar net als in het Bijbelverhaal won de underdog. Toch is de strijd van Nemonte en de Waorani nog niet gestreden. De Amazone wordt immers nog altijd bedreigd. Bovendien is het mogelijk dat de overheid Nenquimo zal laten arresteren. Ik spreek Nemonte in haar kantoor aan de rand van het regenwoud over de strijd tegen de staat, de rol die zogenaamde inheemse groepen — de oorspronkelijke bewoners van het land — spelen bij de bescherming van het bos en over de toekomst van de Waorani.

***

Nemonte Nenquimo: Ik hoorde al van jongs af verhalen over hoe oliebedrijven het territorium van indianengroepen binnenkwamen. Dat vond ik erg interessant. Daarom besloot ik een tijd in Lago Agrio te gaan werken (Ecuadoraanse stad bekend om haar olie-activiteiten, red.). Daar zag ik dat het bos zoals ik dat kende verdwenen was. Naast vervuiling en het verdwijnen van inheemse groepen, leidden de olieboringen tot veel sociale problemen: huiselijk geweld, alcoholgebruik, gebroken families. Ik voelde er geen vrede.

In de regio van de Waorani zien we dit gelukkig nog niet, maar we hoorden wel dat de regering ons land ging aanbesteden. Ze noemden ons land ‘het 22e blok’.

We lieten van ons horen. Dit land is van ons, ze mogen dat helemaal niet doen. Het is geen bos waar niemand woont, wij wonen hier. We hebben het duizenden jaren beschermd. Er volgde een vergadering van alle groepen en we besloten dat we ons moesten verdedigen.

De Waorani stonden lange tijd bekend als een volk dat al wie hun territorium trad, met macht verdreef.

‘We moeten slim zijn en met woorden strijden.’

Nemonte Nenquimo: Dat was vroeger. Tegenwoordig doen we dat niet meer. Mijn generatie wil niet meer doden met de lans zoals dat vroeger gebeurde. We gaan ook naar school en hebben contact met de buitenwereld. We moeten slim zijn en met woorden strijden.

De Ecuadoraanse staat heeft als eerste land ter wereld dezelfde rechten toegekend aan de natuur als aan de mens. Bovendien moet de staat toestemming vragen als het een gebied wil exploiteren waar groepen wonen, de zogeheten consulta previa. Dat zou ook gebeurd zijn. Waarom hebben inheemse leiders in eerste instantie getekend voor die exploitatie?

Nemonte Nenquimo: De wet mag dan wel in orde zijn, maar de schendingen gaan gewoon door. De enige resterende manier van verzet is rebellie. De staat heeft documenten waarin ze de rechten van de natuur erkent, maar in de praktijk worden die niet gerespecteerd. Op geen enkele manier. Ze hebben de rechten van de natuur en van de Waorani geschonden. De wet bestaat alleen om de overheid te promoten in het buitenland. Onder Rafael Correa (president van Ecuador van 2007 tot 2017, red.) was het nog slechter dan nu. Als we toen protesteerden, arresteerde hij ons op zonder pardon. Correa intimideerde ons enorm. Het extractivisme, de roofbouw nam gedurende die periode ook toe.

‘De staat heeft documenten waarin ze de rechten van de natuur erkent, maar in de praktijk worden die niet gerespecteerd.’

In 2012 zijn er inderdaad documenten ondertekend door Waorani-leiders, maar ze zijn toen helemaal niet in ons territorium geweest. Dat had wel gemoeten. Vertegenwoordigers van de staat zijn in een kantoor in de stad geweest. Onze leiders zijn toen helemaal verkeerd ingelicht over de gevolgen. Wij waren het daar totaal niet mee eens.

U wil een nieuwe wet invoeren. Wat houdt die wet in?

Nemonte Nenquimo: Ja, volgend jaar gaan we ons eigen wetsvoorstel indienen. Alle inheemse volken in de regio ondersteunen het, niet alleen de Waorani. De Ecuadoraanse overheid is niet meer welkom in ons grondgebied. We willen ook af van de consulta previa. We stellen dat onze autonomie en zelfbeschikking niet te koop is. We gaan een zware strijd tegemoet.

Dat lijkt op een nieuwe staat, een nieuw land?

Nemonte Nenquimo: Ja, dat is de enige oplossing. Als wij de overheid toelaten zullen ze ons niet respecteren. We moeten als inheemse volken verenigd zijn. Als we allemaal voor ons eigen belang kiezen, zal het niet werken. Ons verdelen is de strategie van de staat.

Bestaat de kans niet dat ze u arresteren voor rebellie?

Nemonte Nenquimo: Dat zou kunnen gebeuren, maar dat maakt niets uit. Mensen vragen vaak of ik daar niet bang voor ben, of angst heb om te sterven. Dat heb ik zeker niet! Ik heb het bloed van mijn familie. Angst voor de dood kennen we niet.

Ik heb veel liefde voor het bos, liefde voor mijn ouders en voorouders. Zij hebben me geholpen en hebben me gegidst. Ik ben aan hen gehoorzaam. Ik ga mijn volk niet verraden. Ik ben heel duidelijk.

Vanuit Quito hebben ze wel eens gebeld en me een huis aangeboden, en een auto. ‘Zodat het goed met je gaat’, zeiden ze dan. ‘En we kunnen je geld geven.’ Maar wat ik doe heeft niets met geld te maken. Het gaat om de toekomst van de Waorani.

© Gerjan Ekenhorst

Kunt u iets meer vertellen welke rol inheemse groepen spelen bij het behoud van het bos?

Nemonte Nenquimo: Ons volk heeft duizenden jaren wijsheid en kennis over het bos verzameld. Doordat we er wonen, beschermen we het bos. Dankzij het bos hebben we een territorium. Als wij uit het bos verdwijnen, verdwijnt het bos.

Hier in de stad is het veel moeilijker voor ons. Je bent afhankelijk van geld en overal heerst onrust, dat is best lastig. Als ik in het bos ben, slaap ik heel rustig en hoef ik me geen zorgen te maken dat ik morgen om zeven uur boodschappen moet doen.

Of met journalisten hoef te praten.

Nemonte Nenquimo: Haha, ja dat ook. En je bent hier afhankelijk van anderen, van iemand die je moet gehoorzamen bijvoorbeeld. In het bos bestaat dat systeem niet. Als je de hele dag wil slapen, kan dat. Als je de hele dag door het bos wil lopen of wil baden, ga je gang. Voor mij is onder een waterval staan bijvoorbeeld als een therapie. Hier in de stad wordt alles door de klok bepaald.

Jullie boeken resultaten in de Ecuadoraanse Amazone in de strijd tegen de staat. Maar de Amazone is groter. In veel omringende landen vergaat het inheemse groepen slechter. Wat kunnen ze van jullie leren?

Nemonte Nenquimo: Ik lees veel berichten uit andere landen en dat raakt me. In Colombia weet ik dat er dagelijks indianen doodgaan, vanwege de vele roofbouw daar. Grote bedrijven kunnen daar met veel wegkomen. Een tijd terug was ik in Colombia op bezoek bij een inheemse leider. De week daarna hoorde ik op het nieuws dat hij was doodgeschoten. Dat baart me zorgen. Wij verdedigen het land met ons leven.

Hoe ziet u de toekomst van de Waorani? U wil de taal en cultuur beschermen, maar oude gebruiken veranderen. U zegt zelf ook al dat niet elke indringer meer gedood wordt. Er is veel meer contact met de wereld buiten het bos.

Nemonte Nenquimo: Zoals ik het nu zie, moet er een combinatie komen. We moeten ons gebied en cultuur conserveren. We willen een alternatieve economie waarin niet vernietigd wordt. We willen geen olieboringen. We kunnen ons eigen onderwijs behouden. We moeten dingen leren van de westerse wereld, op vlak van wetgeving bijvoorbeeld, maar we moeten onze cultuur bewaren.

En als de toename van contact betekent dat de taal verdwijnt?

Nemonte Nenquimo: Ik denk dat dat niet gebeurt. Daar werk ik ook aan. Ik wil een wet invoeren die het verbiedt dat mensen terugkeren als ze lang weg zijn geweest uit het territorium, bijvoorbeeld om te gaan studeren in de stad. Zoals een Zapatista (een deels gewapende revolutionaire beweging uit Chiapas, een van de armste delen van Mexico, red.) wil ik strenge eisen aan mijn eigen mensen opleggen. Ook als ze vertrekken en bijvoorbeeld veel alcohol drinken, mogen ze niet terugkeren.

Wat als tachtig procent van de jongeren dan voor de stad kiest?

Nemonte Nenquimo: Dan moeten ze maar gaan. Ik denk niet dat dat zal gebeuren, er zijn maar weinig jongeren die studeren. Twee van mijn broers werken als docent. Ze hebben aan de universiteit gestudeerd, maar ze zijn hun afkomst nooit vergeten. Ze werken in ons territorium en besteden veel aandacht aan onze geschiedenis en cultuur: handwerkzaamheden, liederen, verhalen.

© Gerjan Ekenhorst

Wat dacht u toen u hoorde over de verkiezing door TIME?

Nemonte Nenquimo: Wat een verrassing! Ik was hier op kantoor laat aan het werk toen de telefoon ging. Ik herkende het nummer niet, maar zag dat het uit het buitenland kwam. Ik zal maar opnemen, dacht ik, misschien is het belangrijk. Toen ze zeiden dat ze van TIME waren en ze mij geselecteerd hadden, raakte ik vervuld van trots.

We hebben hier of in Quito al vaak geprotesteerd, maar nooit waardering gekregen uit het buitenland. Dat we vandaag note bene erkenning krijgen uit een land waar de destructieve economie vandaan komt… Dat is hoopvol voor onze inheemse volken.

TIME selecteert alleen mensen die door een beroemd persoon worden voordragen. In uw geval Leonardo DiCaprio. Hoe kwam u met hem in contact?

Nemonte Nenquimo: Ik kende hem al persoonlijk. Toen ik in 2017 in Lago Agrio werkte wonnen we een prijs met de organisatie die ik daar heb opgericht. We voltooiden een project waarbij we schoon drinkwater haalden uit regenwater. Mensen konden enkel op vervuild water rekenen waardoor iedereen ziek werd door de olieresten.

Op die prijsuitreiking in de Verenigde Staten waren veel belangrijke mensen aanwezig — niet voor mij dan, maar zo zagen ze er wel uit. Het was een heel luxueuze bedoening. Ik begreep niet waar dat allemaal goed voor was. Ik moest er spreken over het verlies van taal en cultuur van inheemse groepen. We zaten aan dezelfde tafel als Leonardo. Hij was erg betrokken en wilde naar Ecuador komen om het verhaal met eigen ogen te zien. Dus heb ik hem uitgenodigd om er een dag of vijf door te brengen. Hij verbleef in een gemeenschap en heeft er gevist en een tijdje geleefd zoals wij. Ik ben hem enorm dankbaar voor zijn steun.