Oekraïense factcheckers Stop Fake: ‘Nepnieuws is oorlogswapen’

Margo Gontar met haar collega Marko Suprun in de televisiestudio van Stop Fake.

© Pieter Stockmans​

Margo Gontar staat voor het Chromakey-scherm. Ze legde juist de laatste hand aan de teksten voor de nieuwsuitzending van Stop Fake. Of beter: nepnieuwsuitzending. Elke week geven journalisten hier een overzicht van de desinformatie over Oekraïne die in allerhande Russische media verscheen. De uitzending komt op de privézender Hromadske TV. Kyiv Post publiceert de Engelstalige uitzending.

Gontar is een van de oprichters. Ze was producer bij Espreso TV, de televisiezender die de beelden van de opstand van 2013 wereldwijd livestreamde. Ze was te gast op het International Journalism Festival samen met journalisten van de grote Amerikaanse en Britse media, en journalisten van Russische oppositiemedia. Ze is juist terug van een lobbybezoek aan het Zweedse parlement.

‘We zouden evengoed een satireshow als The Daily Show kunnen doen: er zijn zoveel lachwekkende fakes’, lacht haar collega.

Alina Mosendz leidt de Spaanse afdeling van Stop Fake. Zij volgt hoe Russische desinformatie over Oekraïne doorsijpelt in Spaanse en Latijns-Amerikaanse media.

Stop Fake gebruikt de televisiestudio waar studenten van de Kiev Mohyla Universiteit televisieproductie oefenen. Stop Fake is immers een project van afgestudeerde journalisten en professoren van deze gerenommeerde universiteit, een van de oudste van Oost-Europa. Ze werd doorheen de geschiedenis herhaaldelijk gesloten door verschillende autoriteiten, ook door de Sovjetunie. Vandaag prijkt de vlag van de Verenigde Naties in de televisiestudio.

Gontar stond op het punt de journalistiek definitief achter zich te laten, tot plots de opstand uitbrak. ‘Yevgen Fedchenko, rector van de Kiev Mohyla School of Journalism, lanceerde een online oproep. Wie wilde meewerken aan de oprichting van een journalistiek collectief dat nepnieuws als oorlogswapen zou ontmaskeren?’

Met deze tekst eindigen de meeste nieuwsuitzendingen van Stop Fake.

© Pieter Stockmans​

Wat was je reactie?

Margo Gontar: Ik heb niet geaarzeld. Als de nood ooit zo hoog was om iets te doen voor mijn land, was het toen wel. Meer dan honderd mensen waren gedood in de straten van Kiev. Dan volgde een gevoel van optimisme: president Janoekovitsj was gevlucht en we konden het land heropbouwen. Dat duurde welgeteld een week en dan viel Rusland de Krim binnen. Iets waarvan iedereen dacht dat het nooit echt zou gebeuren, werd toch werkelijkheid.

Dat was een eyeopener voor mij, een soort 9/11-moment. Alsof een sensationele actiefilm of een nachtmerrie werkelijkheid was geworden. Deze daad van agressie werd ondersteund met nepnieuws: dat de Russen in de Krim vervolgd werden, werd door Russische persagentschappen internationaal verspreid.

‘Dat sommige mensen meer geloof hechten aan nepnieuws dan aan de factcheckers toont dat desinformatie effectief is.’

We zijn drie jaar verder. Oekraïne zit in het midden van de informatiestorm. Het gevaar bestaat dat Oekraïense factcheckers aanzien worden als een propagandakanaal van de andere kant, eerder dan als journalisten die het conflict duiden.

Margo Gontar: Tijdens een debat over Russische soft power in De Balie in Amsterdam heb ik die reactie gekregen uit het publiek: ‘Nepnieuws is een trendy onderwerp geworden. Daarom wantrouw ik iedereen die nepnieuws beweert te ontmaskeren.’ Ik vond dat treffend. Waarom wantrouwt hij niet in de eerste plaats nepnieuws zelf?

Hoe kan je zeggen of iets nep is, vroeg hij. Wel, als je de feiten checkt. Dat is wat wij doen. Met een team van een dertigtal journalisten doen we bij elke fake een factcheck door de oorspronkelijke bronnen te traceren en bevragen. Zo proberen we sluitende bewijzen te vinden van de valsheid van het bericht. Debunking, heet dat. Dat sommige mensen meer geloof hechten aan nepnieuws dan aan de factcheckers toont dat desinformatie effectief is.

Het doel van nepnieuws

Het heeft natuurlijk te maken met het feit dat bepaalde leiders, zoals de Amerikaanse president Trump, het label nepnieuws plakten op media die hem niet welgezind zijn. Sindsdien worden we om de oren geslagen met het label “nepnieuws”.

Margo Gontar: Je hebt gelijk. Nepnieuws verkoopt als zoete broodjes. Het thema is mainstream geworden in de academische en journalistieke wereld. Dat zie je aan het aantal conferenties dat eraan gewijd wordt. En ik word steeds vaker uitgenodigd. Maar tenminste staat het op de agenda.

Maar mensen weten niet meer wie gelijk heeft, wat nep is en wat echt. Het doel van nepnieuws verspreiden, en het label “nepnieuws” op anderen plakken, is ervoor zorgen dat burgers verzaken aan hun burgerzin. Trump beschuldigt CNN om het publieke vertrouwen in dat massamedium te ondermijnen. CNN beschuldigt Trump ook van nepnieuws. Op de duur haken mensen af omdat ze niks meer geloven. Dat vernielt de civiele samenleving.

Margo Gontar: Dat lijkt me een vrij exacte omschrijving van het doel van desinformatie. Hoera, ik kan achterover leunen, ik moet zelf geen verantwoordelijkheid opnemen, ik kan gewoon alles en iedereen wantrouwen. Dat is comfortabel. De bedoeling achter zondebokken aanwijzen: intellectuele luiheid bij burgers aanwakkeren. Je hoeft niet meer na te denken, waarheid bestaat toch niet.

Wat deze machthebbers doen, is de geesten openen voor hun propaganda. Ze maken van kritische burgers inschikkelijke onderdanen. Het is heel moeilijk om zulke mensen nog uit de luie zetel van hun comfort te halen.

Waarom precies nu Stop Fake oprichten? Propaganda is er toch altijd al geweest?

Margo Gontar: Sinds de annexatie van de Krim bereikte Russisch disinformatie nieuwe hoogtes. We beseften dat het deel was van de oorlogsinspanning. Meer dan dertig kandidaten waren ingegaan op de oproep van Fedchenko. Laten we dit doen, was de reactie.

Bereiken jullie veel mensen? De Russische persagentschappen bereiken miljoenen met afdelingen in verschillende landen. Jullie hebben amper dertig medewerkers.

Margo Gontar: Niet iedereen moet naar www.stopfake.org gaan, journalisten moeten dat doen om fouten in hun berichtgeving te vermijden. We hebben Stop Fake opgericht als een soort factchecking-dienst die andere journalisten kunnen gebruiken. Als je “nieuws” ontmaskert als propaganda, zullen journalisten die berichten niet meer gebruiken als een legitieme bron voor “de andere kant van het verhaal”.

Alina Mosendz: Als Russische media Europeanen viseren met propaganda, moeten wij met onze debunking hetzelfde doen. Daarom volgen we bij Stop Fake het nieuws in tien talen. Eind vorig jaar openden we een Duitse en Tsjechische afdeling. 55% van de unieke bezoekers op onze website komt van buiten Russischsprekende landen.

Margo Gontar: En omdat nepnieuws een oorlogswapen is, gaat ons werk verder dan de journalistiek. Wij verzamelen bewijzen van het feit dat Oekraïne al die jaren aangevallen wordt vanuit Rusland in een hybride oorlog.

‘Als je elk nepbericht apart bekijkt, zie je het patroon niet. Als je ze allemaal verzamelt, zie je een oorlogswapen verschijnen.’

Wat ben je met die bewijzen?

Margo Gontar: Die kunnen we ooit aan een rechtbank voorleggen. En ze doen het besef groeien dat oorlog tegenwoordig verborgen wordt gevoerd, zodat de agressor niet openlijk hoeft toe te geven dat hij actief is in een ander land. Als je elk nepbericht apart bekijkt, zie je het patroon niet. Als je ze allemaal verzamelt, zoals wij doen, dan zie je daarin een wapen verschijnen.

Eender welk land waar het Russisch buitenlandbeleid een belang heeft, kan doelwit worden van propaganda in een hybride oorlog. Rusland heeft het uitgetest op Oekraïne.

In de Krim ging het referendum van 2014 gepaard met een desinformatiecampagne. Deze tactiek werd twee jaar later gebruikt bij het Nederlandse referendum over Oekraïne en bij de Brexit.

Margo Gontar: En bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen. CNN kreeg weet van ons bestaan nadat ze er zelf door Trump van beschuldigd werden nepnieuws te zijn. Bij ons was het al twee jaar bezig. Nu komen Europeanen en Amerikanen naar ons om advies te vragen.

So far, so good, die tijd is voorbij in Europa. Ook in het Westen kunnen leiders steeds meer propaganda gaan gebruiken om hun macht te vestigen. Jullie waren vergeten dat het echt erg kan worden en dat je soms moet ingrijpen om vrijheid en democratie te verdedigen.

Is het Westen echt wakker? Of leven we nog in de illusie van een vorig tijdperk van stabiliteit, democratie en veiligheid?

Margo Gontar: Als je kijkt naar de middelen die de EU Stratcom Task Force kreeg om de ‘voortdurende Russische desinformatiecampagnes te counteren’, zou je denken dat de EU nog slaapt. Ze hebben amper tien medewerkers in Brussel, terwijl Russische media in het buitenland over grote budgetten beschikken.

Wat zegt dat over de EU?

Margo Gontar: Dat er in de EU geen eensgezindheid bestaat over hoe en of Russische propaganda aan te pakken.

Alina Mosendz: Heb je het discours van Isquierda Unida en Podemos gehoord in het Europees Parlement? ‘Wij zullen RT blijven gebruiken als bron van informatie’, zegden zij in een debat over propaganda van ISIS en Rusland. Maar als RT 60% nepnieuws brengt tussen 40% echt nieuws, kunnen zij het nepnieuws eruit halen?

***

Case study: visumvrijstelling

Na zeven jaar onderhandelen en hervormen kunnen Oekraïeners, sinds 11 juni, zonder visum in de Schengenzone reizen. Stop Fake volgde de desinformatie in Russische media over de onderhandelingen tussen Oekraïne en de EU.

© Pieter Stockmans​

‘Russische desinformatie is het meest actief rond de EU-integratie van Oekraïne’, zegt Alina Mosendz. ‘De stroom van nepnieuwsberichten over de visumvrijstelling voor Oekraïne begon in januari 2016. Niet toevallig: eind december 2015 had de Europese Commissie gezegd dat Oekraïne aan alle voorwaarden had voldaan om de visumvrijstelling te krijgen.’

‘Minstens één keer per maand, simultaan met ontwikkelingen in de onderhandelingen, zagen we desinformatie verschijnen om het proces te ondermijnen. Ze wilden ervoor zorgen dat West-Europese journalisten naast de feitelijke informatie over het proces tegelijk ook geïnjecteerd werden met desinformatie.’

Kan je voorbeelden geven?

Alina Mosendz: Eerste fake, januari 2016: “De EU zegt dat ze Oekraïne een visumvrijstelling willen geven, maar EU-lidstaten weigeren nu al veel Oekraïense visumaanvragen. Daarom zal er wel niks van komen.”

Fout. We zochten de officiële cijfers op. EU-lidstaten weigerden slechts 2% van de visumaanvragen van Oekraïners. Daarmee staat Oekraïne in de top drie van landen wiens onderdanen de meeste visa kregen van EU-lidstaten. Bovendien kregen steeds meer Oekraïners vanaf 2013 multi-entry Schengenvisa. Dat wijst op toenemend vertrouwen.

Tweede fake, april 2016: “Nederland heeft gestemd tegen de associatieovereenkomst met Oekraïne. Daarom willen Europeanen ook geen visumvrijstelling voor Oekraïne.” Fout. Het zijn twee gescheiden documenten, onderhandelingsprocessen en stemmingen.

‘In de Franse verkiezingen stemde 35% op extreem rechts. In Oekraïne slechts 5%. En toch zijn Fransen niet allemaal “fascisten” en Oekraïeners wel?’

De gevoelens die in Nederland uitgebuit werden in de campagne van het referendum gingen wel over de angst voor Oekraïense immigranten.

Alina Mosendz: Russische media zagen dat dit de emoties waren die het neen-kamp verspreidde tegen de EU, dus brachten ze berichten die deze angsten bevestigden of versterkten als groot nieuws. Ze volgen de argumenten van extreemrechts en radicaal links in de EU en brengen die in het nieuws als representatief voor hele land.

Als Wilders iets gezegd heeft, bedenken zij een kop: “Nederland is tegen…” Hetzelfde met Le Pen. Zij zijn helden voor Rusland, geen fascisten. In de Franse verkiezingen stemde 35% op extreemrechts. In Oekraïne slechts 5%. En toch zijn Fransen niet allemaal “fascisten” en Oekraïeners wel. Logica?

Als Oekraïense extreemrechtse militanten politie, parlement en rechters intimideren, is hun werkelijke invloed groter dan hun geringe gewicht in het parlement. Ze zijn schadelijk, want zij helpen Russisch nepnieuws juist om het verhaal te brengen dat heel Oekraïne fascistisch is.

Alina Mosendz: Ja, dat klopt. Goed. Derde fake, juni 2016: “EU geeft afgezwakte visumvrijstelling aan Georgië en Oekraïne.” Fout. We achterhaalden dat ze de Duitse krant Die Welt verkeerd citeerden. Die Welt schreef over debatten in het Europees Parlement over de redenen waarom de EU de visumvrijstelling tijdelijk zal kunnen opschorten.

Later gebruikten Russische media de term “afgezwakt” ook om de teleurstelling van de Oekraïners aan te wakkeren omdat je met de visumvrijstelling niet kan verblijven en werken in de EU. Maar visumvrijstelling ging nog nooit om recht op verblijf of werk. Russische media suggereerden dat de EU Oekraïne aan het bedriegen was.

Dat is geen nepnieuws, maar eerder verdraaiing van de feiten en desinformatie?

Alina Mosendz: Het is op zijn minst manipulatie. Hier zagen we één van de meest gebruikte methodes in Russische desinformatie: ze citeren een gezaghebbende West-Europese bron om te laten ze uitschijnen dat niet de Russische media het zeggen, maar West-Europese media zelf.

Vierde fake, september 2016, Sputnik: “Tsjechische vakbonden demonstreren tegen visumvrijstelling voor Oekraïne.” Fout. Het waren niet de grote vakbonden, maar communistische activisten.

Russische media zijn goed op de hoogte van alle debatten in de EU. Met de integratie van nieuwe landen gaan effectief problemen gepaard. Vakbonden zijn bezorgd. De kans dat Oekraïners de visumvrijstelling gebruiken om werk te zoeken, is reëel.

Alina Mosendz: Klopt, maar fouten in het nieuws brengen om de verhalen te overdrijven die deze zorgen voeden, dat is desinformatie. Vijfde fake, november 2016: “Europees Parlement noemt de landen die tegen de visumvrijstelling voor Oekraïne zijn: België, Frankrijk, Duitsland en Italië.”

Fout. Het parlement had nog geen akkoord bereikt over het opschortingsmechanisme. België wilde meer garanties inbouwen, maar was niet tegen de visumvrijstelling op zich.

‘Als West-Europese politici enkel de negatieve punten benadrukken, geven ze een gedroomde kans aan Russische media.’

De Belgische staatssecretaris voor asiel en migratie Theo Francken liet wel verstaan een “koele minnaar” te zijn van de visumvrijstelling. Uit bronnen dicht bij de onderhandelingen weten we dat België inderdaad lang dwars lag.

Alina Mosendz: Onderhandelen is toch per definitie een uitweg zoeken uit onenigheid? Russische media lieten uitschijnen dat het Europees Parlement hopeloos verdeeld was. Dat klopte niet: de visumvrijstelling werd uiteindelijk met grote meerderheid in het parlement goedgekeurd.

De Belgische staatssecretaris had op zijn minst kunnen toevoegen dat hij verheugd was dat met de bezorgdheden van België rekening werd gehouden en dat de visumvrijstelling juist leidt tot strenger bewaakte grenzen. Als West-Europese politici enkel de negatieve punten benadrukken, geven ze een gedroomde kans aan Russische media.

Of als Oekraïense politici enkel de positieve punten benadrukken zonder dat ze erdoor komen.

Alina Mosendz: Exact. President Porosjenko is soms heel dom. Aan de vooravond van de EU-Oekraïne top in november 2016 beloofde hij dat de visumvrijstelling tijdens de top ondertekend zou worden. Dat gebeurde niet. Door zijn naïeve gretigheid om deze “grote overwinning op Rusland” op zijn conto te schrijven, ondermijnde hij meermaals het geloof van de Oekraïners in de regering en in de EU, en hielp hij Russische propaganda. Een maand later was het zover.

Stop Fake-journalist Marko Suprun leest een bericht over de visumvrijstelling in de televisiestudio.

© Pieter Stockmans​

Een volgende fake?

Alina Mosendz: Ja, zesde fake, december 2016: “Oekraïne beschuldigt de EU van verraad”. Dat verscheen in verschillende Russische media. Fout. Ze citeerden de Oekraïense minister Olena Zerkal in Financial Times. In dat interview, de oorspronkelijke bron, vind je niets over verraad.

Alleen dit: ‘Wij hebben alle voorwaarden vervuld. Als de EU nu resultaat geen levert, zal het vertrouwen van de Oekraïners in de EU geschaad worden.’ Heel diplomatisch. Russische media verdraaiden het tot een onoverbrugbaar diplomatisch conflict tussen Oekraïne en de EU. Zie je hoe ze een paar woorden verdraaien tot een groot schandaal?

‘Ze verdraaiden normaal diplomatisch taalgebruik tot een onoverbrugbaar conflict tussen Oekraïne en de EU. Zie je hoe ze van een paar woorden een groot schandaal maken?’

De volgende fake kwam er pas in maart 2017?

Alina Mosendz: Misschien waren ze druk bezig met de onderhandeling over de visumvrijstelling voor Georgië, die toen in de laatste fase zat. Maar dan plots, zevende fake, maart 2017: “De visumvrijstelling zal de deuren van de EU openzetten voor Oekraïense prostitués en radicalen.”

De eeuwige suggestie van Russische propaganda: alle Oekraïners zijn fascisten en de vrouwen zijn prostitués. Zulke stereotypes laten diepe sporen na en beïnvloeden West-Europeanen in hun beeld over Oost-Europa. Dat leidt zelfs tot alertheid aan de grens. Soms kreeg ik van EU-douanes zelf vragen die suggereerden dat ik een prostitué was.

Een maand later keurde het Europees Parlement de visumvrijstelling goed.

Alina Mosendz: Achtste fake, april 2017: overal verschenen valse redenen waarom ze weer opgeschort zou worden. Bijvoorbeeld: als de corruptie niet afneemt.

Terugschroeven van anti-corruptie hervormingen is wel een reden voor opschorting. Transparency International Ukraine heeft daarvoor gelobbyd.

Alina Mosendz: Inderdaad, hervormingen die gedaan werden om de visumvrijstelling te krijgen. Maar dat gaat enkel om de oprichting van anti-corruptie instellingen. De visumvrijstelling kan bijvoorbeeld opgeschort worden als geraakt wordt aan de onafhankelijkheid van die instellingen, maar niet als “de corruptie niet afneemt”.

Is dat onzorgvuldige journalistiek, of desinformatie?

Alina Mosendz: Ik vrees het tweede. In dezelfde maand verscheen nog een vreemde fake op Buzzfeed America: “Oekraïne en Turkije bereikten akkoord over de oprichting van drie vluchtelingenkampen voor Syrische vluchtelingen in Oekraïne”. De suggestie was: door de grenzen tussen Oekraïne en de EU te openen, zullen al die vluchtelingen naar de EU doorreizen. In de maanden daarvoor hadden Russische media ook al bericht dat Oekraïne een nieuwe migratieroute naar de EU zou kunnen worden.

Zoveel fouten. Dat akkoord met Turkije is fictie. En de visumvrijstelling opent de grenzen niet, integendeel. Oekraïners moeten aan de grens nog altijd documenten voorleggen. Meer nog: de Oekraïense grensbewaking is alleen maar versterkt onder de visumvrijstelling.

Alina Mosendz leidt de Spaanse afdeling van Stop Fake. Zij onderzocht alle berichten in Russische media rond de visumvrijstelling voor Oekraïne.

© Pieter Stockmans​

***

Propaganda in een jasje van echt nieuws

De integratie van Oekraïne in de EU is een belangrijk thema van Russische desinformatie. Dat toont dat Rusland deze integratie zelf ook ziet als deel van een geopolitiek conflict.

Alina Mosendz: Moest de Wit-Russische oppositie ooit groeien tot Maidan-niveau en moest Rusland Wit-Rusland dan binnenvallen, zal de EU ook een versnelling hoger schakelen en naar een visumvrijstelling en een associatieakkoord voor Wit-Rusland toewerken. Dit is deel van de hybride oorlog.

Welke lessen trek je hieruit? Hoe werkt nepnieuws?

Alina Mosendz: Desinformatie minimaliseert of verdraait nieuws dat positief is voor de tegenstander, en vergroot of overdrijft negatief nieuws. Zodat Russen geloven dat Oekraïne en bij uitbreiding de EU falen.

Voor Russen faken Russische media erop los met totale vervalsingen zoals berichten dat Noren homo’s en kinderverkrachters zijn. Een mix van homofobie en nepnieuws. Of dat Macron homo zou zijn. Lees tussen de lijnen: dichter bij West-Europa komen zal in Oekraïne leiden tot “homo-decadentie”, wees blij dat we dat in Rusland voorkomen. Voor westerlingen gebruiken ze half-waarheden, meer gesofisticeerd. Ze stoppen hun propaganda in een jasje van echt nieuws. Dat is gevaarlijker, want moeilijker te herkennen.

‘Ze stoppen propaganda in een jasje van echt nieuws. Dat is gevaarlijker, want moeilijker te herkennen.’

Wat valt je op in de Spaanse media?

Alina Mosendz: Dat Russische persagentschappen goed weten welke boodschappen in Spanje aankomen. Bijvoorbeeld: een Oekraïense voetballer die voor een Spaanse club speelde, had een Oekraïense drietand op zijn T-shirt. Schandaal, een nazi-teken! Maar het is gewoon ons nationaal symbool dat op paspoorten staat.

Doel: Spanjaarden Oekraïne doen wantrouwen. Desinformatie heeft niet veel nodig om een beeld te veranderen. Als je Spanjaarden kan tonen dat Oekraïners fascisten zijn, raak je de gevoelige snaar van Franco.

Nog een voorbeeld: Spanje ervaart in het zuiden een probleem met migratie uit Marokko. Er is een economische crisis en armoede. Dus laten we suggereren dat Oekraïense arbeidsmigranten met de visumvrijstelling naar Spanje zullen komen, laten we inspelen op de woede over het feit dat “migranten meer voordelen krijgen dan Spanjaarden”. Dan kan je Spaanse armen opzetten tegen migranten.

Je bedoelt dat Spaanse media berichten van Russische persagentschappen overnemen?

Alina Mosendz: Natuurlijk. Ik vond in Spaanse en Mexicaanse media veel berichten over zogezegde trainingskampen van ISIS in Oekraïne. Bijvoorbeeld in Diario Valencia, een grote krant. Bron: “CNN”. Maar het was een letterlijke kopie van een bericht van de Spaanse afdeling van Sputnik. Zonder enig bewijs presenteerden ze dat als een feit. Kranten beschouwen Sputnik als een normaal persagentschap zoals AFP. Zeker Venezolaanse media werken vaak met Russische persagentschappen.

Radicaal linkse bronnen gebruiken RT en Sputnik vaak, zeker als het gaat over Syrië.

Alina Mosendz: In Syrië vecht een goede regering tegen slechte rebellen. In Oekraïne vecht een slechte regering tegen goede rebellen. Vreemd, toch? Over die goede rebellen in het Oosten gesproken. Europarlementsleden hadden die “goede rebellen” in Donetsk bezocht. De Spaanse communistische krant Publico schreef dat Oekraïne aan Italië gevraagd had om hen te arresteren en uit te leveren.

Fout. Europarlementslid Eleonora Forenza van de Italiaanse partij Rifondazione Comunista had een trip naar Donetsk georganiseerd. Dat is tegen de Oekraïense wet, maar Oekraïne vroeg geen “uitlevering” van de deelnemers. Wij deden navraag naar de officiële communicatie tussen de beide ministeries van Buitenlandse Zaken. Oekraïne had de Italiaanse ambassade gevraagd om “maatregelen te treffen”. Geen sprake van arrestatie of uitlevering. Russische media verdraaiden het: slechte nazi-Oekraïners willen goede communisten arresteren die humanitaire hulp brengen aan de slachtoffers in Donetsk.

Klik op het camera-icoontje op onderstaande foto voor het achtergrondverhaal bij de foto.

‘…Christelle Néant van Donipress, het staatspersagentschap van de Volksrepubliek Donetsk…’, zegt Margo Gontar. Het toeval wil dat MO* de Franse Christelle Néant en Donipress vorige zomer volgde in de afgescheiden pro-Russische “Volksrepubliek Donetsk”. Donipress is geen groot binnenlands persagentschap van de zelfverklaarde autoriteiten in Donetsk. Het is een initiatief van buitenlandse activisten die naar Donetsk trokken uit sympathie voor de zaak. Het werd opgericht door de Fin Janus Putkonen en trok radicaal rechtse en linkse Europeanen aan. Pas later werd het erkend als staatsmedium, maar tot vandaag is het een kleine propagandasite. Misschien heeft Stop Fake hun belang overschat. Gontar past haar tekst aan, maar wil liever niet toevoegen dat Néant Frans is. ‘Dat zou hen autoriteit geven. Zeker nu Marine Le Pen hoog gescoord heeft in de Franse verkiezingen, is dat gevaarlijk. In Russische media wordt wat Le Pen zegt vaak voorgesteld als de stem van heel Frankrijk.’

© Pieter Stockmans​

Als jullie een dienst leveren aan de journalisten en het publieke debat in die landen, ontvangen jullie dan financiering van de overheden daar?

Alina Mosendz: Veel steun krijgen we niet. Ik lobby niet bij de Spaanse overheid. Ik breid wel mijn netwerk met Spaanse journalisten uit. Ik ken hen, zij kennen mij. Ik meld hen fouten, zij waarderen dat. We hebben een constructieve relatie.

Als ngo hebben we geen structurele financiering. Ik werkte als reporter bij een nieuwsagentschap over presidentiële topics. In 2016 kreeg Spaanse afdeling financiering voor een jaar. Dus kon ik voltijds voor Stop Fake werken.

Margo Gontar: De Britse ambassade in Kiev, de International Renaissance Foundation van George Soros, het Tsjechische ministerie van Buitenlandse Zaken en de Sigrid Rausing Trust. Zij financieren ons op dit moment.

Nu komt Oekraïne in de invloedssfeer van een andere grootmacht. Is dat beter?

Margo Gontar: Wij willen niet zomaar een speelbal van het Westen zijn. Het is niet omdat Japan geïntegreerd is in westerse politiek en economie dat Japanse eigenheid verdwenen is. Op dit moment, omdat we niet met Rusland kunnen zijn, moeten we wel met het Westen zijn. Psychologisch is het moeilijk om op onszelf te zijn nu. Oekraïners moeten een identiteit hebben, om zichzelf te definiëren in dit nieuwe Oekraïne.

Alina Mosendz: Het monument van het moederland kijkt niet meer naar “moeder Rusland”. Naar Europa? Misschien. Maar kijk eens naar de blik op haar gezicht. Die is strijdvaardig. Ze houdt zwaard en schild in de lucht. Ze beschermt ons tegen Rusland. De hamer en sikkel op het schild moeten ze vervangen door de Oekraïense drietand.

Het “Monument van het Moederland” aan het Nationaal Museum van de Geschiedenis van Oekraïne in de Tweede Wereldoorlog

© Pieter Stockmans​