‘Onze generatie heeft zich opgeofferd voor de vrijheid van alle Syriërs’

De val van het Assad-regime is dus niet alleen het resultaat van een veranderde geopolitieke realiteit, van Russische berekeningen en de verzwakking van Iran en het Libanese Hezbollah, maar ook en nog steeds van de revolutie van het volk?

Yahia Hakoum: ‘Een veertien jaar durende strijd mag je niet herleiden tot een korte militaire operatie die op voorhand al gewonnen was door de veranderde geopolitieke realiteit. Ontneem mensen hun strijd en offers niet, gewoon omdat ze vandaag geen kalasjnikovs in handen hebben.’

‘Terwijl de rebellengroepen tegen elkaar vochten in plaats van tegen Assad, hielden burgers de geest van de revolutie in leven. De ontheemden in de buurlanden verkozen erbarmelijke omstandigheden boven een terugkeer naar Syrië zolang Assad aan de macht was. Russische militairen kwamen naar het Libanese vluchtelingenkamp waar mijn moeder leefde, op amper zestig kilometer van haar vernielde huis, en zeiden: “Kijk, Hezbollah is niet meer in Qalamoun. Jullie kunnen naar huis.”’

‘Syriërs die het dagelijkse burgerbestuur in bevrijde gebieden georganiseerd hebben, dreigen opzij geschoven te worden.’

‘Maar ze zijn niet gezwicht voor het groeiende internationale discours “dat Assad gewonnen had”. Dat is een vorm van burgerverzet, een soort burgerlijke ongehoorzaamheid. De gewapende groepen hebben gewoon de laatste steen onder het Assad-regime gehaald, maar het gebouw was al vernietigd. De miljoenen mensen in vluchtelingententen, zij zijn degenen die de oorlog wonnen. Het regime viel ook door hun standvastigheid.’

‘Ik beschouw onze generatie als de opgeofferde generatie. Wij offerden ons leven op aan de vrijheid van alle Syriërs, van degenen die tegen Assad vochten én degenen die niet vochten. Degenen die de revolutie steunden en degenen die Assad steunden. We moeten nu allemaal samenkomen om deze vrijheid te beschermen, omdat ze kwetsbaar is.’

Heeft rebellengroep Hayat Tahrir Al-Sham (HTS) zich opgedrongen als leider alleen omdat ze wapens dragen? Of kreeg het ook krediet dankzij de heropbouw en ontwikkeling van Idlib, waar het al jaren de plak zwaait?

Yahia Hakoum: ‘De herstelling van wegen, scholen en andere infrastructuur in Idlib gebeurde grotendeels buiten HTS om, omdat geen enkele internationale organisatie hulp kon bieden aan een terroristische groepering. Internationale organisaties financierden burgerinitiatieven, en HTS liet gebeuren omdat het hen legitimiteit gaf.’

‘Tot twee weken voor de val van Assad op 8 december 2024 waren burgers in Idlib op straat aan het demonstreren tégen HTS-leider Ahmad Al-Sharaa, met dezelfde slogans die ze tegen Assad gebruikten. De mensen die in gevangenissen van zijn regering in Idlib zijn geweest, geven vergelijkbare beschrijvingen als van sommige gevangenissen van het Assad-regime. Inwoners van Idlib weten hoe alles gegaan is, maar inwoners van Damascus niet. Zij denken dat Al-Sharaa een bevrijder is.’

Revolutionaire bestuursmodellen

Waar zijn nu de activisten van de lokale coördinatiecomités die de anti-Assaddemonstraties coördineerden? Gaan zij een rol spelen in de transitie?

Yahia Hakoum: ‘De meeste vroege activisten kwamen ofwel bij lokale zelfbesturen in de bevrijde gebieden terecht, ofwel bij ngo’s. Anderen namen deel aan de gewapende strijd. Nog anderen verdwenen in de gevangenissen of in ballingschap.’ 

‘De Syrische revolutie was niet alleen straatprotest en gewapend verzet, er zijn ook bestuursmodellen ontstaan. Het begon met lokale coördinatiecomités die logistieke steun kregen van Syriërs in het buitenland. Op elke plaats was er een mediabureau, een gezondheidsbureau, een bureau voor humanitaire hulp. Dan kwamen er lokale raden om de overheid te vervangen. Soms werden bestuurders aangeduid door notabelen en activisten, soms werden ze verkozen door inwoners in algemene vergaderingen.’

‘Deze lokale besturen creëerden een evenwicht tegenover de militairen. Bestuurders waren mensen van op het terrein. Dokters voor de gezondheidszorg, leerkrachten voor het onderwijs, enzovoort. Wat mij zorgen baart, is dat deze Syriërs, die krediet verdienen omdat ze het dagelijkse bestuur op vele plaatsen écht georganiseerd hebben, opzij geschoven gaan worden ten voordele van militaire leiders en politieke opportunisten die in naam van het Syrische middenveld spreken.’

Doelt u op de Syrische interimregering, de oppositieregering van de Syrian National Coalition die in 2013 in Istanbul werd opgericht?

Yahia Hakoum: ‘Onder andere. Deze regering in ballingschap was een van de grootste fouten die de oppositie heeft gemaakt. Turkije en Qatar hebben deze regering aan de Syriërs opgedrongen. Door de jaren heen werd het duidelijk dat ze ​​vooral de agenda van Turkije nastreefde. Zij richtte uiteindelijk ook het Syrische Nationale Leger (SNA) op, dat militaire training kreeg van het Turkse leger en vooral tegen de Koerden vocht.’

 ‘Als we echt democratie willen, moeten we sowieso beginnen met de lokale besturen. Niet alles mag in Damascus beslist worden.’

‘De leden van die coalitie, van Moslimbroeders tot liberalen, hebben altijd meer aandacht besteed aan interne intriges en aan het postje dat ze zouden krijgen als morgen Bashar al-Assad zou vallen. Ze waren niet meer bezig met wat er binnen Syrië gebeurde. Anderen bouwde op het terrein wél iets op: de lokale revolutionaire zelfbesturen, de islamisten en de Koerden.’

Kunnen de lokale zelfbesturen een rol spelen in de federalisering van Syrië?

Yahia Hakoum: ‘Misschien wel. Als we echt democratie willen, moeten we sowieso beginnen met de lokale besturen. Niet alles mag in Damascus beslist worden. Als we moeten wachten tot de centrale regering in Damascus scholen, gezondheidszorg, veiligheid en infrastructuur in de vernielde gebieden komt heropbouwen, gaat het lang duren. Maar als de regio’s voor zichzelf subsidies kunnen aantrekken, via Europese, Amerikaanse of Japanse projecten of wat dan ook, zal de heropbouw sneller gaan.’

‘Tijdens de revolutie en de belegering hebben Syriërs op zovele plekken creatief leren omgaan met beperkte middelen, in extreme omstandigheden. In Douma produceerden ze energie uit plastic afval. Het organische afval zetten ze om in gas. Stel je eens voor wat ze kunnen doen in normale omstandigheden en met meer middelen.’

Wat betekent dat in een nationaal kader?

Yahia Hakoum: ‘Eigenlijk zouden er eerst lokale en provinciale verkiezingen moeten plaatsvinden, en pas als die bestuursniveaus goed draaien nationale verkiezingen. We moeten de democratie opbouwen van onderuit, waar ze al bestaat, met wat Syriërs zélf hebben gebouwd. Niet van bovenaf, waar ze nog niet bestaat.’

‘Maar ik weet niet of de nieuwe regering in Damascus geïnteresseerd is in de ervaringen van de revolutie. Het is niet Al-Sharaa die ons deze democratische ervaring gaat bieden.’

Koerden

Een tweede groep die experimenteerde met regionaal zelfbestuur zijn de Syrisch-Koerdische milities van de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF), die verbonden zijn met de Koerdische Arbeiderspartij PKK uit Turkije.

Yahia Hakoum: ‘Koerden waren bij de eersten die in Syrië demonstreerden tegen Assad. Ook hun leiders werden vermoord door het Assad-regime. Zij voeren in Syrië dus een eigen historische strijd, die los staat van de PKK.’

‘Maar als ze blijven vasthouden aan de ideologische strijd van de PKK, een exclusief Koerdisch project, zorgen ze er alleen maar voor dat andere Syriërs zich van hen afkeren. Als Al-Sharaa hen zou aanvallen, zouden andere Syriërs hem steunen. De Syrisch-Koerdische milities hebben de overwegend Arabische bevolking van Raqqa wel verlost van ISIS, maar je kan niet verwachten dat deze Syriërs het normaal vinden om overal portretten van PKK-leider Öcalan te zien verschijnen.’

‘Andere Syriërs hebben de Koerden nodig als tegengewicht tegen Al-Sharaa.’

‘Andere Syriërs hebben de Koerden nochtans nodig als tegengewicht tegen Al-Sharaa tot de tijd dat we tot een grondwet komen en een representatieve regering creëren. Het is immers geruststellend dat niet alleen de islamisten in Damascus wapens dragen. Als de Syrische Koerden hun kompas dus volledig op Syrië zouden richten, en zouden loskomen van de PKK, zouden de andere Syriërs hen steunen.’

Ze zullen dat enkel doen als het Kurmanji als officiële taal van Syrië erkend wordt, en als ze zelf kunnen beslissen hoe ze de natuurlijke hulpbronnen in Koerdische regio’s gebruiken.

Yahia Hakoum: ‘Een rechtvaardige verdeling van de natuurlijke hulpbronnen is belangrijk voor alle Syriërs. De Koerden kunnen daarbij een belangrijke rol spelen. Dan zou het bestuursmodel dat ze in Noordoost-Syrië bouwden, een soort confederalisme met veel autonomie voor regionale overheden, zelfs voor heel Syrië een model kunnen zijn.’

Die SDF-facties staan nu sterk omdat ze ISIS-strijders in hun gevangenissen vasthouden. Daarom beschouwen de Amerikanen hen nog als bondgenoten.

Yahia Hakoum: ‘Voorlopig nog, ja. Maar als Al-Sharaa daar morgen de controle overneemt, dan is dat verhaaltje ook voorbij. Dan hebben de Koerden niks meer in handen.’

‘Hun bondgenootschap met de VS is fragiel. De Amerikanen hebben wel in de Syrische Koerden geïnvesteerd, maar dat is slechts een tijdelijk belang. Op lange termijn winnen de Verenigde Staten immers heel Syrië. De Amerikanen hebben weinig geïnvesteerd buiten humanitaire hulp, maar ze hebben er wel een bondgenoot bij gekregen omdat Syrië nooit meer op de as Rusland-China-Iran zal liggen. Ik sluit zelfs een militair bondgenootschap met de Amerikanen niet uit.’

Ontwapening legers

Turkije eist dat de SDF hun wapens inleveren bij het nieuwe Syrische leger. Er zijn nu veel wapens bij veel verschillende gewapende groepen. Moeten deze wapens én strijders niet allemaal opgaan in het Syrische leger?

Yahia Hakoum: ‘Als dat vandaag zou gebeuren, zouden alle wapens onder controle van Hayat Tahrir Al-Sham komen, omdat zij nu alles controleren. Dat wil natuurlijk niemand. Het evenwicht tussen de gewapende groepen moet blijven bestaan ​​totdat we een politiek evenwicht hebben in een grondwet en een parlement. Dan kunnen Koerdische strijders uit Kobani zij aan zij staan staan met soennitische moslims uit Ghouta, Druzen uit Sweida, christenen uit Aleppo en Alawieten uit Latakia. Als Syriërs.’

‘Al-Sharaa duidt warlords aan als bestuurders, om hun loyaliteit te winnen.’

‘Maar ik zie minder hoopgevende tekenen. Al-Sharaa toont een zacht en gematigd gelaat in de grote steden, waar Assad lang standhield. Maar hij is harder of dreigender in de buitengebieden waar rebellen al lange tijd geleden de controle overnamen. Hij duidt warlords aan als bestuurders, om hun loyaliteit te winnen. Dat is geen democratisch bestuursproces. We weten allemaal dat deze rebellengroepen ook gruweldaden hebben gepleegd.’

‘Nogmaals, dat is een verraad aan het civiele karakter van de Syrische revolutie. En het zal leiden tot onderdrukking.’

Hebt u daar al bewijzen van?

Yahia Hakoum: ‘Ik weet het van vrienden uit Douma. Na de val van Assad waren ze van Idlib naar Douma teruggekeerd, maar ze zijn snel weer vertrokken uit angst. Vijf jaar geleden had een islamistische militie in Douma tegen hen een fatwa uitgevaardigd. En Al-Sharaa heeft de leiding over Douma nu in handen van diezelfde islamistische militie gegeven.’

Islamisten willen vaak de instellingen van rechtshandhaving controleren om respect af te dwingen voor de regels van de islam. Een democratische staat mag nochtans geen ideologie opdringen.

Yahia Hakoum: ‘Daarom denk ik dat Al-Sharaa voor de camera’s een democratische staat zal toelaten en achter de schermen een parallelle staat zal bouwen. Het hele systeem kan dan een façade zijn. We hebben een republiek, een regering, een president, een parlement, een leger, een politie, kiezers stemmen, vertegenwoordigers worden gekozen, ze maken wetten. Maar achter elke minister in de regering zou er een "adviseur" zijn die rechtstreeks verbonden is aan Al-Sharaa. Er zou een tweede parlement zijn, volgens de islamitische wetten. Het leger van Hayat Tahrir Al-Sham zou "de bewaker van de revolutie" worden, of zoiets. Naar het voorbeeld van Iran.’

‘Ik denk dat Al-Sharaa voor de camera’s een democratische staat zal toelaten en achter de schermen een parallelle staat zal bouwen.’

‘Via die parallelle instituten kunnen ze de sharia opleggen. Geleidelijk en langzaam, niet morgen al openlijk. Dan zou er veel verzet zijn en zou zijn hele project voor altijd verdwijnen.’

‘De Emiraten kunnen ook een model vormen. Iedereen denkt dat de Emiraten samenvallen met Dubai, de wereld van glitter en glamour. Maar daarbuiten verschijnt een autoritair plaatje. Dubai is handig als façade. Damascus en Aleppo kunnen Al-Sharaa’s façade worden om zijn islamistische en autoritaire praktijken te verbergen.’

Zit dat achter de tolerantie tegenover de cafés in Bab Touma, de christelijke wijk in de oude stad van Damascus? Daar konden cafés met de zegen van Hayat Tahrir Al-Sham heropenen en zonder problemen verder alcohol serveren.

Yahia Hakoum: ‘Het zou kunnen. We mogen ons niet blindstaren op die symbolen, de verkoop van alcohol in cafés in een grootstad is een detail. Het is een detail in een samenleving waar de meerderheid van de bevolking sowieso geen alcohol drinkt. Buiten de grote steden in Syrië zijn er simpelweg geen cafés met alcohol.’

'Daar op focussen komt dus eerder uit een westers, kolonialistisch, oriëntalistisch perspectief. We reduceren een seculier politiek systeem tot de verkoop van alcohol.’

Maar kan Al-Sharaa's omgang met die symbolen ons iets leren over zijn motieven? Verbergen zijn vele maskers een wolf in schaapskleren?

Yahia Hakoum: ‘Hij tast de tolerantie van de internationale gemeenschap en de Syrische bevolking af. De ene keer schudt hij de hand van vrouwelijke ministers en diplomaten, de andere keer niet. De ene keer dragen ze een hoofddoek, de andere keer niet.’

‘De premier verscheen met de islamitische vlag. Na enkele protestberichten op Facebook was die vlag verdwenen tijdens een interview met Al-Jazeera.’

Het ministerie van Onderwijs in Syrië heeft ook veranderingen in de syllabus aangekondigd. De evolutietheorie is uit het wetenschappelijk curriculum geschrapt. Verwijzingen naar 'het verdedigen van de natie' zijn vervangen door 'het verdedigen van God'. Normaal gesproken heeft een overgangsregering niet de autoriteit om zo'n zaken voor te schrijven. Deze amendementen vereisen een inclusief kader. Of moet inclusiviteit altijd afhangen van een publieke reactie?

Yahia Hakoum: ‘Dat ze soms gehoor geven aan publiek protest, betekent dat ze zich aanpassen. Ze zijn echt aan het aftasten wat de Syriërs bereid zijn te tolereren. Komt er protest, dan luisteren ze. Komt er geen protest, gaan ze verder. Dat maakt mij bang. Ik denk dat ze met pragmatisme hun échte, radicale project verkopen.’

‘Al-Sharaa is aan het aftasten wat de Syriërs bereid zijn te tolereren. Komt er protest, luistert hij. Komt er geen protest, gaat hij verder. Dat maakt mij bang.’

'Al-Sharaa heeft ook een groot mediateam rond zich. De inwoners van Damascus zagen hem eerst in de Umayyad-moskee en pas dan naar het presidentiële paleis gaan. Hij wilde zich tonen als een vrome man van het volk, voordat hij de rol van politieke leider opnam.’

‘Zijn mediateam, dat zijn dezelfde mensen die het Nusra Front, de toenmalige groep van Al-Sharaa, voorstelden als humane beschermers toen ze de nonnen van het Theklaklooster in het Qalamoungebergte ontvoerden en later weer vrijlieten. Dat maakt mij alert. Maar ook de hypocrisie over de andere kant maakt me nerveus.’

Hoezo?

Yahia Hakoum: ‘Er was in Damascus een invasie van de sjiitische milities met hun religieuze praktijken die nooit eerder in de hoofdstad bestonden. Maar velen die nu kritiek hebben op een potentiële inbreuk op individuele vrijheden door de nieuwe soennitische machthebbers, of de journalisten die dagenlang over één foto van Al-Sharaa schrijven, hebben daar nooit iets over gezegd.’