Paul Bekaert: ‘Als het aankomt op de eenheid van Spanje is generaal Franco nog springlevend’

Mensenrechtenadvocaat Paul Bekaert

Bart Grugeon Plana (CC BY-NC-SA)​

Zijn ervaringen met de Spaanse justitie tijdens zijn 43-jarige loopbaan hebben Bekaert een bijzonder inzicht gegeven in de soms nog gebrekkige instellingen van de relatief jonge Spaanse democratie. ‘Wanneer het op bepaalde vlakken aankomt, dan duiken de oude demonen weer op. De idee van de eenheid van Spanje is zoiets dat er diep inzit’, oordeelt de specialist in mensenrechten. Hij ziet de situatie in Spanje in de context van verval van democratie overal in Europa en  benadrukt dat zelforganisatie van burgers een garantie kan zijn voor het behoud van de ethiek in de Europese democratieën.

Als advocaat bent u erg betrokken in zaken over mensenrechten. Is dat uw specialiteit?

Paul Bekaert: Ik ben omnipracticus als advocaat en doe dus alle zaken, maar ik ben sinds 1975 actief in de Vlaamse Liga voor Mensenrechten en ik zie mezelf als een advocaat en activist voor de mensenrechten. Door mijn engagement word ik regelmatig aangesproken voor politieke processen, meestal voor mensen die vervolgd worden omwille van hun mening. Ik werk nu bijvoorbeeld in een zaak van een vervolging van Koerden en Tsjetsjenen. Extra professioneel schrijf ik artikels over mensenrechten, geef ik lezingen en doe ik observatiereizen naar het buitenland. Ik was vier maal in Noord-Ierland, zes maal in Palestina, vaak in het Baskenland en ook in de VS in Atlanta voor het proces tegen de “Cuban Five” die verdacht werden van spionage… Ik ben al 43 jaar actief als advocaat en ben gaandeweg in het circuit geraakt van de politieke processen.

U hebt tijdens uw carrière ook een hele expertise opgebouwd met de justitie in Spanje.

‘Ik was reeds actief als advocaat toen de wurgpaal in 1974 nog werd toegepast. Ik weet hoe het vroeger was en hoe het nu is’

Paul Bekaert: Ik heb de Spaanse geschiedenis sinds de dictatuur van Franco bewust gevolgd vanuit België. Ik was reeds actief als advocaat toen de wurgpaal in 1974 nog werd toegepast en toen in 1975 doodvonnissen tegen Basken werden uitgevoerd. Ik weet hoe het vroeger was en hoe het nu is. In 1979 ging ik voor het eerst op observatiemissie naar het Baskenland met de Belgische Liga voor de Mensenrechten, toen het er werkelijk oorlog was, met een militaire bezetting en een enorme repressie. Vanaf de jaren ‘80 heb ik veel Basken verdedigd in België waarvan men de uitlevering vroeg. Sommige zaken hebben in Spanje een enorme ophef veroorzaakt.

In 1997 heb ik het proces van Herri Batasuna (HB - een linkse politieke partij voor onafhankelijkheid) als waarnemer bijgewoond in Madrid, waarbij 23 leden van HB moesten terechtstaan voor zogezegd ETA lidmaatschap. Het waren professoren, advocaten en intellectuelen die heel zware straffen hebben gekregen die in hoger beroep uiteindelijk zijn vernietigd. Ik had het gevoel dat er geen enkele feeling bestond voor rechtsgevoel, voor mensenrechten en voor grondrechten. Men maakte zich er helemaal geen zorgen om en vond het heel normaal dat dit niet nodig was.

Recent werd u aangesteld voor de verdediging van de geschorste Catalaanse president Puigdemont en twee andere ministers. Op welke grond hebt u hun uitlevering kunnen tegenhouden?

Paul Bekaert: Uitleveringen door een Europees aanhoudingsbevel worden in 99 procent van de gevallen toegepast. Enkel bij risico op schending van mensenrechten of door gebrek aan dubbele strafbaarheid kan het soms worden tegengehouden. Dat was de essentie van onze verdediging: moesten de feiten in België gebeurd zijn, zouden ze strafbaar zijn? En het antwoord is overduidelijk: nee. Los van de beschuldiging op zich stelt de Belgische grondwet dat een minister gewoonweg niet strafbaar is voor om het even wat hij doet in de uitvoering van zijn ministerschap: zijn menig vertellen, zijn stem uitbrengen of een wet uitvoeren.

‘Indien het Vlaams parlement de onafhankelijkheid zou uitroepen, dan krijg je in België de ministers met alle inspanningen ter wereld niet in de gevangenis’

Indien het Vlaams parlement een referendum voor onafhankelijkheid zou organiseren en het parlement zou nadien de Vlaamse onafhankelijkheid afkondigen en uitvoeren, dan krijg je in België die ministers met alle inspanningen ter wereld niet in de gevangenis. Dat kan niet. Het enige wat je kan doen is naar het grondwettelijk hof gaan en de beslissing nietig laten verklaren als ongrondwettelijk. Dat heeft Spanje ook gedaan door de autonomie in te trekken – door veel specialisten erg betwist - maar daarna die mensen ook persoonlijk straffen, dat kan niet. Dat is een brug te ver. In België worden iedere dag artikelen van het parlement vernietigd door het grondwettelijk hof en ook koninklijke besluiten van ministers, maar daarom gaan ze niet naar de gevangenis.

Bovendien waren de vijf beschuldigingen die Puigdemont en de andere ministers ten laste werden gelegd erg moeilijk in te passen in de Belgische strafwetgeving, zoals omverwerping van staat of samenspanning van ambtenaren. Het was duidelijk dat de beschuldigingen erbij gesleurd waren.

De parketten van België en Spanje

Uiteindelijk werd toch beslist om het Europees aanhoudingsbevel in te trekken. Hoe schat u dit manoeuvre in?

‘Ik vermoed dat er contacten zijn geweest tussen de parketten van België en Spanje om ze te overtuigen dat Puigdemont straffeloos zijn worden beschouwd’

Paul Bekaert: Het is zeer ongewoon dat zoiets gebeurt. Ik vermoed dat er contacten zijn geweest tussen de parketten van België en Spanje waarbij het Belgische parket het parket van Madrid uiteindelijk heeft overtuigd dat Puigdemont straffeloos zou worden beschouwd in zijn functie van minister en op grond daarvan zou zijn uitlevering worden geweigerd door de Belgische rechtbank. Daarop werd het Europees aanhoudingsbevel ingetrokken door de Spaanse procureur.

Het Belgische parket stond nochtans vierkant achter de uitlevering, vooral om hun vriendschap met hun collega’s in Madrid te bewaren. Ze hebben er echt werk van gemaakt om de Belgische rechter te overtuigen om Puigdemont uit te leveren, terwijl ze net zo goed meteen hadden kunnen aanvoeren dat Puigdemont immuun zou zijn als minister.

Dat is wat ik verwacht had, maar zo is het zeker niet gegaan. Parketten werken internationaal nauw samen en zijn afhankelijk van wederzijdse steun.

Mensenrechtenadvocaat Paul Bekaert

Bart Grugeon Plana (CC BY-NC-SA)​

Kunnen Puigdemont en andere ministers zomaar terugkeren?

Paul Bekaert: Puigdemont kan alleen terug naar Catalonië als het nationaal aanhoudingsmandaat wordt ingetrokken. Een Baskische cliënt leeft al tien jaar in België als Europees staatsburger, en na tien jaar werd opnieuw de uitlevering gevraagd voor feiten van dertig jaar geleden tot tweemaal toe. De Spaanse justitie geeft niet af.

Wat zegt dit alles over de scheiding der machten in Spanje?

‘Men kan perfect scheiding van machten hebben, met een magistratuur die volledig partijdig en helemaal niet onafhankelijk is’

Paul Bekaert: Ik geloof niet dat de regering van de Partido Popular de rechters zou hebben opgedragen om de Catalaanse politici op te sluiten. Formeel kan het alleszins niet, informeel zal men het nooit weten. Maar men kan perfect scheiding van machten hebben, met een magistratuur die volledig partijdig en helemaal niet onafhankelijk is, en die dus zonder invloed van buitenaf persoonlijke politieke sympathieën in zijn uitspraken legt.

Een aanhoudingsmandaat omwille van politieke redenen zoals nu gebeurd is, getuigt niet van onpartijdigheid. Bij de transitie van dictatuur naar democratie op het einde van de jaren ‘70 is er nooit een uitzuivering gebeurd van het leger, de ambtenarij of de magistratuur. Wanneer het op bepaalde vlakken aankomt, dan duiken de oude demonen weer op. De idee van de eenheid van Spanje is zoiets dat er diep inzit.

Jonge democratie

De politie repressie op 1 oktober was daarvan een schokkend voorbeeld.

Paul Bekaert: Of dat referendum over onafhankelijkheid nu wettelijk of onwettelijk is, men kan dat niet verhinderen met geweld. Men kan de geldigheid van het organiseren ervan in vraag stellen en ook de uitslag. Maar het is volstrekt ondemocratisch om het met geweld te verhinderen. 1 oktober was buitenmatig ondemocratisch.

‘Als het gaat over Basken en Catalanen is alle redelijkheid weg. In Spanje bestaat geen rechtsgevoel zoals we dat in België kennen’

Ik ben er zeker van dat die anti-catalaanse sfeer die nog bestond in de tijd van de dictatuur en die sluimerend aanwezig is gebleven nu terug aangewakkerd wordt. Als het gaat over Basken en Catalanen is alle redelijkheid weg. Als het aankomt op de eenheid van Spanje, dan is wat mij betreft Franco nog springlevend.

Spanje is tijdens de voorbije veertig jaar uiteraard veranderd, maar is er bestaat geen rechtsgevoel zoals wij dat in België kennen. Wij zijn sinds 1830 een democratie maar in Spanje is dit erg recent. Men heeft weinig affiniteit met democratie. Maar daarmee zeg ik niet dat Spanje geen rechtsstaat zou zijn.

Recent werden enkele Catalaanse leraars voor de rechter gesleurd wegens aanzetten tot haat toen ze in de klas gepraat hadden over het politiegeweld tijdens het referendum. Hoe kunnen Catalanen omgaan met dit erg repressieve en autoritaire klimaat?

Mensenrechtenadvocaat Paul Bekaert

Bart Grugeon Plana (CC BY-NC-SA)​

Paul Bekaert: Bekeken als buitenstaander is de situatie voor de Catalanen erg moeilijk. Ik ben geen nationalist, maar ben vooral bezorgd om de democratie en het respect voor de wil van het volk. In het Internationaal Verdrag over Politieke en Burgerlijke Rechten is het eerste artikel de “zelfbeschikking van de volkeren”, dat is een fundamenteel recht. Ik denk dat de Catalanen moeten vechten voor dit basisrecht en voor een betere autonomie. Ik denk dat met de opsluiting van de Catalaanse politieke leiders omwille van hun politieke ideeën het Spaanse systeem (magistratuur - uitvoerende macht - wetgevende macht) niet ethisch is. Ze begaan misdrijven als democratisch verkozen regime ook al worden ze gesteund door de meerderheid in de rest van Spanje. Als een meerderheid een ondemocratisch optreden goedkeurt, dan moeten de Catalanen zich daar niet bij neerleggen.

Veel Catalanen hadden verwacht dat de Europese Unie Spanje zou veroordelen en zelfs zou tussen beide komen, door bijvoorbeeld een bemiddeling in het conflict voor te stellen. Dat is niet gebeurd.

‘Het partijbelang en de meerderheid van de fractie van de Europese Volkspartij in het Europees parlement gaan voor op de democratie’

Paul Bekaert: Het ligt er vingerdik op dat de Spaanse premier Rajoy de Europese Volkspartij (EVP) in handen heeft en dat de EVP op de rem staat om te reageren. Bij ons is de CD&V schatplichtig aan de EVP.

Wouter Beke zegt dat Puigdemont de wet heeft overtreden. Dat is volgens mij nog geen reden om hem op te sluiten.

Juncker zegt dat de magistratuur in Spanje onafhankelijk is en dat er een scheiding der machten bestaat, en we dit dus aan hen moeten overlaten. Maar Polen wordt wel aangepakt omdat het de democratie niet respecteert, want haar regering zit niet in de EVP.

In Hongarije en Spanje zit de regering wel in de EVP, en ze worden met rust gelaten. Het partijbelang en de meerderheid van de fractie in het Europees parlement gaan voor op de democratie, zo eenvoudig is het. Indien in Turkije acht ministers van een zittende regering zouden worden opgesloten, dan zou het kot te klein zijn. Als het in Spanje gebeurt, dan is er geen haan die ernaar kraait. Paradoxaal genoeg is er in het Europa van de natiestaten geen plaats voor de staatloze volkeren, hoewel de meeste van die regio’s veel meer Europees gezind zijn dan de natiestaten waartoe ze behoren. Denk maar aan Schotland.

Afbraak van de Europese democratieën

Zet Europa hiermee zijn geloofwaardigheid op het spel door niet sterker vast te houden aan democratische principes?

‘Verhofstadt voorspelde dat alle jonge democratieën door Europa democratisch zouden worden, maar het omgekeerde is gebeurd’

Paul Bekaert: De eerbiediging van de mensenrechten is één van de grondvoorwaarden om tot de Europese Unie toe te treden. Verhofstadt voorspelde dat alle jonge democratieën door Europa democratisch zouden worden, maar het omgekeerde is gebeurd. Oude democratieën dreigen nieuwe dictaturen te worden onder invloed van nieuwe lidstaten.

In de Oost-Europese landen is een afbraak van de democratie gaande. Zet die landen op een rij: Tsjechië, Bulgarije, Hongarije, Polen, Oostenrijk… die hele streek is in handen van populisten en rechts of extreem rechts die zeer antidemocratisch zijn. Dat is absoluut verontrustend.

Louis Michel riep op om niet te gaan skiën in Oostenrijk toen extreem-rechts er in 2000 voor het eerst in de regering kwam. Deze keer is er geen enkele reactie gekomen. Er heerst een angstklimaat in Europa. We raken gewend aan extreem rechts en zijn steeds meer bereid om grondrechten op te geven voor de veiligheid.

Wie kan dit afglijden van de democratie dan nog tegenhouden?

‘We moeten ons niet neerleggen bij de wil van de meerderheid wanneer deze onethische of criminele ideeën verspreidt’

Paul Bekaert: De democratie heeft een zwakke plek: men gaat er van uit dat de meerderheid gelijk heeft, maar dat is helemaal niet waar. De meerderheid meent het niet noodzakelijk goed, ze kan misleid zijn en hele dwaze beslissingen nemen. We moeten ons niet neerleggen bij de wil van de meerderheid wanneer deze onethische of criminele ideeën verspreidt of daden stelt. Dan kan je niet langer democratisch zijn, dan kan je de wil van de meerderheid niet respecteren. Dan kan je alleen nog ethisch zijn.

Daar ligt het belang van sterke mensenrechtenorganisaties, milieubewegingen, burgerbewegingen en NGO’s. Ze kunnen ethische en democratische ideeën aanbrengen en onrecht aanklagen door een buitenparlementaire oppositie te voeren. Een beperkte groep mensen kan een kwalitatieve invloed uitoefenen, en via sociale media is dit veel eenvoudiger dan vroeger.

Zonder ons blind te staren op parlementen en regeringen moeten we zo de democratie én de ethiek verspreiden.