Rafael Correa: ‘Latijns-Amerika beleeft een aanslag op de democratie’

Vijftien jaar geleden kwam een waaier van sociaal georiënteerde regeringen aan de macht in Latijns-Amerika. Armoedebestrijding, democratie en “het goede leven” verdrongen de neoliberale economie en de nationale veiligheid. Vandaag zijn de regeringen van Brazilië en Argentinië radicaal van koers veranderd en ligt Venezuela in puin. Hoe is dit kunnen gebeuren?

MO* vroeg het aan Rafael Correa, de gewezen president van Ecuador die sinds juli de Ecuadoraanse Andes ruilde voor de heuvels van Wallonië.

Rafael Correa studeerde aan de Universiteit van Leuven. Daar leerde hij zijn uit Namen afkomstige vrouw, Anne Malherbe, kennen. Die voorgeschiedenis bracht Bernard Tilleman, decaan van de Faculteit Rechtsgeleerdheid aan de KU Leuven, ertoe Correa uit te nodigen voor de commencement speech bij de promotie van de kersverse juristen, criminologen en notarissen.

‘Ik heb altijd een droom gehad voor mijn land, een intens verlangen om echt iets te betekenen voor mijn vaderland’, bekent Correa in zijn toespraak. Hij zette zijn tanden in het ontwikkelingsvraagstuk en studeerde economie in Ecuador, België en de VS. In 2001 keerde hij terug naar zijn vaderland en in 2005 – het land verkeerde toen in een aanslepende politieke en economische crisis- werd hij weggeplukt aan de Universiteit San Francisco in Quito om minister van Financiën te worden in de regering van president Alfredo Palacio. ‘Na honderd dagen moest ik opstappen omdat het IMF en de Wereldbank gekant waren tegen mijn beleid. Ik verloor mijn job, werd werkloos en besloot me kandidaat te stellen voor de presidentsverkiezingen’, vertelt Correa aan het jonge publiek van masterstudenten en promovendi.

Onlangs richtte Correa het Instituut voor Politieke Studies Eloy Alfaro op. Van daaruit wil hij conferenties geven in diverse landen en wil hij twee boeken schrijven, geïnspireerd door zijn opgedane ervaring: een over “het raadsel van de ontwikkeling” en een tweede over de conflicterende relatie van de politiek met de communicatiemedia.

Het meest opzienbarende is de zwenking naar rechts in Brazilië. Hoe verklaart u die?

Rafael Correa: ‘In Brazilië heeft men de positie van Dilma Rousseff gedestabiliseerd met het corruptieschandaal Lava Jato, dat teruggaat op de omkooppraktijken van de Braziliaanse multinational Odebrecht. Die aanklachten vormden de basis voor haar afzetting. Dat ze daarna persoonlijk onschuldig blijkt, maakt niet uit, de machtswissel is gebeurd.’

‘Odebrecht werkt in twaalf landen maar men pikt die landen eruit waar er een links bewind is. Ook Ecuador is hiervan vandaag het slachtoffer.’

‘Odebrecht werkt in twaalf landen maar men pikt die landen eruit waar er een links bewind is. Ook Ecuador is hiervan vandaag het slachtoffer, met de beschuldigingen aan het adres van vice-president Jorge Glas. De enige bedoeling is zijn reputatie kapot te maken. Hier zijn krachten aan het werk die totaal antidemocratisch zijn. Rechts is totaal niet begaan met de democratie.’

Wat is de achterliggende agenda?

Rafael Correa: ‘Het is in wezen de revanche van oude machtsgroepen die we verslagen hadden maar die zich herpakt en gehergroepeerd hebben. Al in 2014 zagen we duidelijke tekenen dat rechts zich aan het herpakken was, met een eigen strategie, een eigen discours, in de media, in nationale en internationale formaties. Ik noem dit de conservatieve restauratie.’

‘Hun strategie? Ze enten zich op de onvermijdelijke moeilijkheden waar regimes mee te kampen krijgen. Heel Latijns-Amerika maakt een recessie door. Ze focussen zich dan bijvoorbeeld op Ecuador en zeggen: ‘Dit is de schuld van het slechte economische beleid van Correa, omwille van overmatige uitgaven.’ Een ander onderdeel van hun strategie is het thema van de corruptie. Natuurlijk moet corruptie onderzocht worden, maar momenteel worden alleen die gevallen geagendeerd waarmee linkse regeringen gedestabiliseerd kunnen worden.’

Wie zijn “ze”?

Rafael Correa: ‘De pers, de oligarchie, de oude elites. Het is zoals de vroegere Braziliaanse president Lula zei: “De zonde die de oligarchie niet kan vergeven is een beleid dat er twaalf jaar lang voor zorgde dat de lonen stegen.” De zonde die ze mij niet vergeven is dat het loon van het huispersoneel steeg van 80 naar 375 dollar. Of dat de belastinginkomsten verdrievoudigden omdat we belastingontduiking verboden.’

‘Ze vergeven ons niet dat we niet ingingen op hun wensen om die of die minister aan te stellen, omdat we een beleid voerden gericht op het welzijn van de gemeenschap. Op internationaal vlak vergeven ze ons nooit dat we het contract voor de basis van Manta niet verlengd hebben.’ [In 1999 tekende Ecuador met de VS een contract voor het gebruik van de militaire basis van Manta gedurende tien jaar; toen Correa president werd besliste hij het contract niet te verlengen. adw.]

‘De armen zijn arm door een systeem dat gebaseerd is op uitsluiting. Waar het op aankomt is om dat systeem te veranderen opdat er geen armen meer zouden zijn. Dat is wat er op het spel staat, daar gaat het over.’

‘Hun model is een zuiver neoliberalisme waarin de armen het moeten stellen met liefdadigheid. De Braziliaanse bisschop Helder Camara zei het al: ‘Wanneer ik de armen te eten geef, noemen ze me een heilige. Wanneer ik hen vraag waarom ze arm zijn, noemen ze me een communist.’ De armen zijn arm door een systeem dat gebaseerd is op uitsluiting. Waar het op aankomt is om dat systeem te veranderen opdat er geen armen meer zouden zijn. Dat is wat er op het spel staat, daar gaat het over.’

***

Link

Lees ook Venezuela: agressie van alle kanten

Ondanks het veranderde klimaat is Rafael Correa er in Ecuador in geslaagd om op 24 mei de macht door te geven aan zijn partijgenoot Lenin Moreno. In de context van verrechtsing en met de controverses die zijn presidentschap in eigen land vaak heeft opgeroepen, is dat allesbehalve evident. Tien jaar lang was Correa bezieler van wat hij zijn “burgerrevolutie” noemde, een proces dat geen Ecuadoraan onberoerd heeft gelaten.

Correa verwijst graag naar de voorbije tien jaar als “het gewonnen decennium”, in tegenstelling tot de jaren tachtig, toen Latijns-Amerika gebukt ging onder een loodzware schuldenlast, een periode die in de herinnering is blijven doorleven als “het verloren decennium”. Het programma waarmee hij zich in de campagne gooide vatte hij samen als ‘een einde stellen aan de lange nacht van het neoliberalisme’ van de jaren negentig. Het beleid van dat decennium maakte een puinhoop van het land, dollariseerde de economie en deed miljoenen Ecuadoranen migreren naar Europa.

© Brecht Goris​

Onder het presidentschap van Correa (2007 – 2017) heeft het land een indrukwekkende metamorfose ondergaan. Ecuador klom op van een laag-inkomensland naar een middeninkomensland en op de Index van Menselijke Ontwikkeling steeg het van middelmatige naar hoge ontwikkeling. Twee miljoen Ecuadoranen werden uit de armoede getild.

Ik feliciteer de ex-president met zijn verwezenlijkingen. Correa glundert, heel even. Dan relativeert hij: ‘We hebben wel de oppositie verslagen maar ik ben er niet zeker van dat de burgerrevolutie gewonnen heeft. Momenteel kampen we met heel ernstige problemen. De laatste maanden draait alles rond de beschuldiging van zware corruptie in de zaak Odebrecht en Petroecuador, het staatsoliebedrijf. Het hele project dreigt gekaapt te worden door de oppositie.’

Wat beschouwt u zelf als uw belangrijkste realisatie die nu in gevaar komt?

Rafael Correa: ‘De belangrijkste verdienste van die tien jaar is een verandering in de houding van de Ecuadoraan. Toen ik in januari 2007 het presidentschap opnam, vond ik een land dat materieel een puinhoop was, zonder wegen, zonder stevige instituties, zonder openbare dienstverlening. En dat ook moreel aan de grond zat: mensen waren wanhopig en platgeslagen. Jonge mensen vertrokken, het land stroomde leeg. Bij een groot deel van de bevolking leefde het idee dat we allemaal corrupt en nutteloos waren. Dat zelfbeeld weer opkrikken is de belangrijkste verwezenlijking geweest van de afgelopen periode. Dat je de Ecuadoranen kon zien met opgeheven hoofd en dat de armen konden rekenen op hun rechten. Jammer genoeg kan een leugen die als waarheid gepresenteerd wordt, zoals de beschuldigingen aan het adres van Glas, alles weer kapot maken.’

‘De regering van Lenin Moreno zit momenteel helemaal op dezelfde lijn als de commerciële pers, die in de greep is van deze rechtse belangengroepen. Vroeger boden de communicatiekanalen van de overheid nog wat weerwerk, vandaag is er niemand die de vorige regering nog verdedigt.’

Wat moet de gewone burger daarvan denken?

Rafael Correa: ‘Het zijn immense machtsgroepen waartegen we het moeten opnemen. Alle hoop op een betere toekomst wordt zo weer de grond ingeboord.

Wat is uw grootste frustratie over wat u niet kon realiseren?

Rafael Correa: ‘Ontwikkelingsprocessen vragen op zijn minst dertig jaar. We hebben dat gezien in Singapore, Hongkong, Taiwan, Zuid-Korea. En dat zijn zelfs geen democratieën. Bovendien konden die landen rekenen op onbegrensde buitenlandse steun omdat ze gezien werden als pionnen in geopolitieke problemen. In Ecuador hebben we in tien jaar tijd veel veranderd maar er is nog een lange weg te gaan. Het risico om terug te keren naar het verleden is nooit weggeweest.’

‘Een definitieve onomkeerbare verandering van het model in Ecuador was moeilijk maar niet onmogelijk. We hebben geprobeerd om de machtsverhoudingen te wijzigen.’

‘Mijn frustratie is dat we dit proces niet beter hebben kunnen consolideren en vandaag te zien hoe mensen kunnen worden misleid. Ik heb het over nu, na de verkiezingen: om mijn werk te beschadigen, ontnemen ze de mensen de hoop.’

Zou u willen terugkeren voor de volgende verkiezingen, om uw werk af te maken?
Rafael Correa: ‘Er is altijd wel dat verlangen, je wil je verantwoordelijkheid opnemen. Maar ik moet dat ook bespreken met mijn familie, met wie ik een grote schuld te vereffenen heb. Ik wou me terugtrekken uit de politiek maar het baart me wel zorgen dat men niet verder gaat op de ingeslagen weg. Er worden dingen weer afgebouwd. Ik ben naïef geweest.’

© Brecht Goris​

In tegenstelling tot Venezuela is Ecuador erin geslaagd de daling van de olieprijs van 2013-2014 op te vangen, ondanks andere tegenslagen zoals de impact van het weersfenomeen El Niño en een krachtige aardbeving.

Rafael Correa: ‘We hebben te maken gehad met iets wat nooit eerder in de geschiedenis van ons land is gebeurd: niet alleen de val van de olieprijs maar ook het terugvallen van alle uitvoer. We verloren 10 miljard dollar aan export in twee opeenvolgende jaren, 2015-2016. In de oliecrisis van 1986-87 kon die impact voorkomen worden omdat we toen een eigen munt hadden om het evenwicht te herstellen. Sinds de dollarisering hebben we geen instrument meer om de economie in evenwicht te brengen. ’

‘Tegelijk steeg de dollar in waarde, het tegenovergestelde van wat we nodig hadden. De “perfecte storm” dus. We verloren bovendien de rechtszaak tegen Chevron en Occidental en moesten 1,1 miljard dollar betalen in zes maanden, terwijl de prijs van een vat olie rond de 20 dollar schommelde. We hadden twee uitermate strenge winters, er was de vulkaanuitbarsting van de Cotopaxi en de aardbeving van april 2016. Een reeks externe en extreme factoren die zich nooit eerder tegelijk hadden voorgedaan.’

‘Toch is in die periode de armoede niet toegenomen en de ongelijkheid niet gegroeid. De lonen zijn niet gedaald en de economie is blijven groeien. Hoe hebben we dat kunnen doen? Met veel creativiteit en heterodoxe economische maatregelen: het beschermen van de armen en een goede coördinatie met de Centrale Bank. En dankzij een equipe van coherente en briljante economen.’

En leningen uit China?

Rafael Correa: ‘We hebben overal financiering gezocht, ook in China. Maar we hebben ook onze eigen goudreserves aangesproken. Men zegt vaak dat goud is als een juweel van grootmoeder, daar blijf je af. Maar we hadden die reserves nodig om de economie te redden.’

Critici wijzen erop dat Ecuador zich door die leningen van China met handen en voeten aan de Chinezen bindt, zoals vroeger aan de Wereldbank.

Rafael Correa: ‘Dat is een mythe. De leningen die we met China aangingen, zijn geen derde van het totaal van onze buitenlandse schuld en de kostprijs van onze schuld is kleiner dan de voorgaande jaren. De totale schuld bedraagt 41 procent van het BNP, tegenover 37 procent vroeger. Dat is geen excessieve schuldratio. Dat er leningen zijn aan 9 procent, zeker. Als het risico toeneemt, neemt de intrestvoet toe, zo werkt de financiële logica. En we hadden ernstige problemen. Maar nu de economie weer stabieler geworden is, kan die schuld heronderhandeld worden.’

De optie om de economie te laten groeien door ontginning van natuurlijke rijkdommen heeft voor veel conflicten gezorgd met inheemse gemeenschappen. Voor sommigen gaat u volledig voorbij aan het thema van inheemse identiteit en stelt u “het goede leven”- buen vivir- gelijk aan “modernisering”.

‘Heel vaak is “het goede leven” een discours van mestiezen, blanken en Europeanen.’

Rafael Correa: ‘Dat klopt niet, ik stel buen vivir niet gelijk aan moderniteit. Maar laat ons wel wezen: het meest dringende en het morele imperatief is een uitweg te vinden uit de armoede. Heel vaak is “het goede leven” een discours van mestiezen, blanken en Europeanen. De inheemsen, van welke groep ook, willen scholen, wegen, ziekenhuizen. Indianen of mestiezen die in de 21ste eeuw leven zonder elektriciteit, in een huisje met een vloer van aangestampte aarde, zonder stromend water en sanitair, dat is miserie en uitsluiting. Dat heeft niets met cultuur of traditie te maken. Het is een morele opdracht om daar een oplossing voor te vinden. Nadien kunnen we discussiëren over identiteit.’

‘De uitdaging is om de armoede en de historische uitsluiting van de inheemsen op te lossen zonder de identiteit te verliezen. Velen begrijpen cultuur, identiteit, buen vivir, als pre-moderniteit. Dat is een erg eurocentrisch discours en komt niet overeen met de visie van de inheemsen.’

Welke invulling geeft u dan aan buen vivir?

Rafael Correa: ‘Het is een concept in ontwikkeling. In essentie komt het neer op leven in waardigheid en met de mogelijkheden om in je basisnoden te voorzien. Het heeft niets te maken met pre-moderniteit. Het betekent leven met respect voor de anderen, met andere bevolkingsgroepen en culturen, en in harmonie met de natuur. Zo hebben we buen vivir gedefinieerd.’

Is Latijns-Amerika gedoemd om in de wereldeconomie de plaats te blijven innemen van uitvoerder van natuurlijke rijkdommen?

Rafael Correa: ‘Natuurlijk niet, maar zolang ze er zijn moet je die opportuniteit benutten, precies om je los te wrikken uit die positie en te komen tot de echte basis voor ontwikkeling, het menselijke talent. Er is maar één onbegrensde bron voor ontwikkeling en dat is het menselijk talent, het menselijk intellect.’

‘Bij de verkiezingen van 2013 heb ik expliciet gesteld dat we de mijnsector tot ontwikkeling moeten brengen omdat dit een grote kans is om uit de armoede te geraken en eigen talent te ontwikkelen. De kandidaat van de inheemsen toen, Alberto Acosta, pakte in zijn campagne uit met “neen aan de mijnbouw”. Ik won de eerste verkiezingsronde met 57 procent van de stemmen, hij haalde 3 procent. We leven in een democratie en je moet iedereen respecteren, maar het programma dat je moet uitvoeren is het programma waar de meerderheid voor gestemd heeft. Ik won die verkiezingen, ook in de inheemse regio’s.’

AFBEELDING(EN) Upload hier alle afbeeldingen die bij het artikel horen Gewicht van rijen tonen BESTANDSINFORMATIE BEWERKINGEN BESTANDSINFORMATIE BEWERKINGEN Image Preview Image icon rafael_correa.jpg (134.16 KB) Stijl: Insert Alternatieve tekst © Brecht Goris Deze tekst zal gebruikt worden door screen readers, zoekmachines of wanneer een afbeelding niet kan worden geladen. Titel De titel wordt getoond als de gebruiker met de muis over de afbeelding beweegt. Click and drag the crosshair to target the​

Moet Latijns-Amerika toch niet zo snel mogelijk afscheid nemen van de extractieve economie?

Rafael Correa: ‘Het grote verschil van de landen in Latijn-Amerika, vergeleken met Zuidoost -Azië, is dat deze laatste tot ontwikkeling zijn gekomen door de uitbuiting van de arbeid van hun mensen, omdat ze geen natuurlijke rijkdommen hadden. De grote opportuniteit voor Latijns-Amerika is dat we ons zouden kunnen ontwikkelen zonder de bevolking hoeven uit te buiten. Want dankzij de mijnbouw hoeven we niet zo’n lage lonen te betalen om competitief te kunnen zijn. Als we goede energievoorzieningen hebben, goede wegen, goede infrastructuur, dan kunnen we goede lonen betalen en kunnen we de kostprijs van die lonen compenseren door die natuurlijke rijkdommen en moeten we de arbeidskrachten niet opofferen. Dat is onze grote opportuniteit.’

‘Welk land in de wereld heeft ooit geweigerd om zijn natuurlijke rijkdommen te ontginnen? Het is gewoon een morele eis!’

‘De extractieve economie ontgroeien betekent niet de mijnbouw of de olieontginning totaal bannen. Het betekent wel die hulpbronnen gebruiken om andere sectoren tot ontwikkeling te brengen, vooral de kenniseconomie -onderwijs en onderzoek, het menselijke talent- maar ook toerisme, duurzame landbouw, enzovoort. Dat is de manier om af te geraken van de export van natuurlijke rijkdommen. Ik ben geen fan van mijnbouw en olieontginning maar nog veel minder van armoede en miserie. Ik wil die middelen inzetten om de miserie te bannen.’

‘Welk land in de wereld heeft ooit geweigerd om zijn natuurlijke rijkdommen te ontginnen? Het is gewoon een morele eis! Men zegt vaak dat ik rechts ben en dat Evo Morales, president van Bolivia, rechts is omdat hij doorgaat met de mijnbouw. Salvador Allende zei het al: ‘Het koper is het brood van Chili. Neem ons ons brood niet af.’ Waar gaan we de middelen halen voor technologische ontwikkeling als we onze rijkdommen niet benutten? Sommigen willen de aankomst bereiken zonder heel de weg te doorlopen.’