Slampoëte Rafeef Ziadah: ‘Woorden zijn wat de Palestijnen nog rest’

Pikorde

Op weg van de universiteit naar haar hotel vertelt Ziadah hoe murw geslagen ze is. Die vermoeidheid geldt voor iedereen, zegt ze daarna, tijdens het gesprek in de hotellobby. ‘Iedereen die betrokken is en ziet wat gebeurt in Gaza vecht dagelijks tegen de radeloosheid.'

'Niet die wanhoop is vreemd, wel het feit dat mensen zich elke dag blijven opladen om zich uit te spreken en te organiseren tegen de genocide. Mensen doen dat zelfs in Gaza, waar het leven elke minuut verder verkruimelt onder het Israëlische geweld. Het besef dat onze Palestijnse kinderen op een tv-scherm kunnen sterven zonder dat één overheid opstaat om dit te stoppen, is loodzwaar om te dragen.’

Gaza illustreert voor Ziadah beenhard wat de levens van Palestijnen waard zijn in de mondiale pikorde. ‘De bittere waarheid is dat de onze minder waard zijn’, zegt Rafeef Ziadah. ‘Een manier om dat besef te overleven is: je organiseren en de wereld herinneren dat we er zijn en niet kunnen worden weggeveegd.’ Daarbij, zegt ze, nemen woorden en vertelling een cruciale plaats in.

Poëzie schopt terug

Performances van Rafeef Ziadah schudden je wakker. Haar gedichten boren gaten in de immunisering voor het aanhoudende nieuws uit Gaza. ‘Na performances komen mensen vaak naar me toe om te zeggen dat ze nog nooit op die manier hadden nagedacht over het conflict’, vertelt ze.

‘Mensen wennen aan het voorbijflitsende nieuws, er is oververzadiging van beelden uit Gaza. Het is de angst van de mensen in Gaza: dat 2 of 90 doden niets meer uitmaken, dat de dood van hun geliefde enkel als een naakt cijfer wordt gezien. Poëzie doet een veel beter werk dan tien journaals.’

Ze werd geboren in Beiroet en groeide op in oorlogen. Poëzie bracht de piepjonge Rafeef al een overlevingsmechanisme.

‘Poëzie is voor Palestijnen een ruimte waar ze hun verloren spreekrecht opnieuw kunnen claimen.’

Ze was al een verlegen twintiger toen ze voor de eerste keer performde, na een confrontatie tijdens een actie op de campus van haar Canadese universiteit. ‘Een jonge Israëli, die net zijn legerdienst had voltooid, was naar me toe gekomen en schopte me. “Je verdient om verkracht te worden voor je terroristenkinderen op de wereld zet”, zei hij.'

De radeloosheid die ze toen voelde, vertaalde zich in haar bekende gedicht Shades of Anger. Toen ze het de eerste keer voorlas, reciteerde ze het met de ogen gesloten en de vuisten hardnekkig gebald.

‘Toen ik mijn ogen opende, zag ik het publiek, dat me een staande ovatie gaf. Het was een heel surrealistische out-of-body experience. Maar het gaf me wel een duw om te performen, dus uit de geweldconfrontatie kwam wel degelijk iets goeds. Poëzie is voor Palestijnen een ruimte waar ze hun verloren spreekrecht opnieuw kunnen claimen.’

Het geheugen van een dichtregel

In het voorwoord van de dichtbundel Rifqa van Mohammed El-Kurd schrijft de Amerikaanse poëte Aja Monet: ‘Een gedicht wordt in onze diepste zielenroerselen een land dat niet kan worden ingenomen, maar het kan verzorgd, het kan gekoesterd en geliefd worden.’ Mohammed El-Kurds poëzie, zo zegt Monet, is als thuis, en thuis bestaat niet uit baksteen maar uit gedeelde herinneringen.

Rafeef Ziadah zegt hetzelfde. In gedichten krijgt het collectieve Palestijnse geheugen, dat al 70 jaar onderhevig is aan uitveegpraktijken, opnieuw vorm. Palestijnen die nog nooit Jeruzalem konden bezoeken omdat ze geen toelating krijgen, zegt Ziadah, kunnen de stad terugvinden in gedichten.

Ze verwijst naar het Arabische “Shatat”, waar poëzie de Palestijnse beleving en doorleefdheid in zijn totaliteit samenbrengt, los van ballingschap en diaspora. ‘Palestijnen zijn losgescheurd van elkaar, opgedeeld in verschillende categorieën: vluchtelingen binnen en buiten Palestina, Palestijnen in Israël, Palestijnen in Jeruzalem, in Gaza, in de Westelijke Jordaanoever…’

'In poëzie kunnen we als Palestijnen elkaar en onszelf terugvinden. Hier krijgt thuis vorm. Poëzie is dus ook een daad van verzet tegen de versplintering van de Palestijnen.’

Palestijnse bomen

Of Palestina als realiteit een plaats krijgt in haar gedichten?, vraag ik Rafeef Ziadah. En wat zou het dan betekenen? Gaat het dan om een illusionaire staat? Ziadah gelooft al lang niet meer in de idee van twee staten. Het is een idee dat Israël, dat altijd heeft overheerst, geen seconde ernstig heeft genomen.

‘De Oslo-akkoorden werden in het leven geroepen om elke vorm van Palestijnse statelijkheid te ondergraven. Het was gewoon een schelp om de status quo te bestendigen, een schelp die verdwijnt terwijl we praten: de Westelijke Jordaanoever is helemaal omsingeld en Gaza is vernietigd. Dus als mensen over statelijkheid spreken, weet niemand wat dat nog zou kunnen betekenen.’

‘Vrijheid voor Palestijnen betekent: eindelijk in waardigheid en gelijkheid kunnen leven.’

Vrijheid, voorbij grenzen, is een veel belangrijker concept om over na te denken, vindt Ziadah. ‘Vrijheid voor Palestijnen betekent: eindelijk in waardigheid en gelijkheid kunnen leven. Mijn hoop is dus dat we in de toekomst Palestina op die manier kunnen vormgeven.’

Eenmaal vrij, maar ook pas dan, zegt Ziadah, zullen we in een Palestijnse dichtregel bomen kunnen omhelzen.