Presidentskandidate Belarus: ‘Plots zijn we geen schapen meer die Loekasjenko blindelings gehoorzamen’

De Belarussische presidentskandidate en oppositieleider Svetlana Tichanovskaya spreekt Belarussen toe voor het Europese Parlement in Brussel, na haar ontbijtvergadering met Europese leiders.

© Filip Kubik

De Belarussische presidentskandidate Svetlana Tichanovskaja praat openhartig over haar angsten. Tegelijkertijd is ze vastberaden om haar verzet vol te houden. Zelfs nu de Europese Raad afgelopen vrijdag groen licht heeft gegeven voor sancties tegen belangrijke Belarussische functionarissen, blijft dialoog voor haar de enige weg. MO*redacteur Pieter Stockmans sprak met haar, u leest het interview hieronder en kan het Engelse gesprek hier beluisteren.

🎧
Doorheen de tekst kan u fragmenten van het interview beluisteren indien u Firefox of Chrome (niet mobiel) gebruikt.
🎧

‘Leve Belarus! Dank u Svetlana!’, roept iemand. Alle gezichten keren zich in de richting van een jonge vrouw die van het Europees Parlement naar het Luxemburgplein stapt, omringd door camera’s en lijfwachten. Mensen verdringen zich rond haar en stoppen haar bloemen toe.

Wit-Rusland of Belarus?
MO* verkiest de naam Belarus boven Wit-Rusland. Beiden zijn correcte benamingen in het Nederlands, maar het land vroeg al meerdere malen zelf aan de internationale gemeenschap om ‘Belarus’ genoemd te worden.

Belgische Belarussen zakten op 21 september af naar het Luxemburgplein in Brussel om een glimp op te vangen van Svetlana Tichanovskaja, de uitdager van de Belarussische president Aleksandr Loekasjenko tijdens de presidentsverkiezingen twee maanden geleden.

De aanwezigen volgen al maandenlang de gewelddadige onderdrukking van de vreedzame massaprotesten tegen verkiezingsvervalsing in hun thuisland. Tichanovskaja is voor hen uitgegroeid tot een nationale volksheld. En nu staat ze hier plots in levende lijve, tussen hen, in al haar bescheidenheid en kwetsbaarheid.

Ze beklimt het Cockerillmonument op het Luxemburgplein voor het Europees Parlement en spreekt de menigte toe: ‘Ik ben heel blij dat ik hier ben geraakt. Jullie kunnen je niet inbeelden hoe belangrijk jullie demonstraties bij de Belarussische ambassades in Europese steden zijn. Vroeger was er onenigheid en weinig onderling contact, nu zijn jullie verenigd voor een vrij en democratisch Belarus.’*

‘We voelen angst, maar we overwinnen die elke dag.’

Svetlana Tichanovskaja (38) draagt niet alleen de hoop en verwachtingen van miljoenen Belarussen op haar schouders, maar ook die van Europese leiders die in haar de politieke vertaling zien van een geopolitieke aardverschuiving. Iedereen wil haar standpunt tegenover de Europese Unie (EU) en Rusland kennen.

Op 21 september was ze in Brussel voor een informele ontbijtvergadering met Eurocommissaris Josip Borrell, de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU-lidstaten en de Europese Parlementsvoorzitter. Een tweetal weken eerder, op 4 september, sprak ze de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties toe. En op 29 september ontmoette ze de Franse president Emmanuel Macron in de Litouwse hoofdstad Vilnius, waar ze in ballingschap verblijft.

Een half jaar geleden was ze nochtans een ‘gewone’, onbekende inwoner van Belarus, net als tien miljoen andere mensen. MO* kon Tichanovskaja, een paar dagen na haar bezoek aan Brussel op 21 september, via Skype spreken.

Svetlana Tichanovskaja, van anonieme inwoner tot machtigste opposant van president Loekasjenko

Svetlana Piliptsjoek was een van de ‘kinderen van Tsjernobyl’, die na de ramp rond de kernreactor in 1986 zomers in het buitenland doorbrachten om er bovenop te komen. Later ging ze aan de slag als lerares Engels in een klein stadje in het zuiden van Belarus, en als vertaalster voor organisaties die zich inzetten voor de slachtoffers van de kernramp.

Ze is de echtgenote van de populaire videoblogger Sergej Tichanovski. Die had zich kandidaat gesteld voor de presidentsverkiezingen van 9 augustus 2020, waarop de politie hem arresteerde. Svetlana deed iets wat weinig mensen zouden durven. Ze stelde zich in zijn plaats kandidaat, wetende dat haar echtgenoot daarvoor in de gevangenis was beland.

Bij de presidentsverkiezingen haalde ze – volgens het burgerplatform Golos, een ngo die ongeveer één miljoen foto’s van stembiljetten van kiezers ontving – tussen 60 en 70 procent van de stemmen. Een sterk contrast met de officiële resultaten die president Loekasjenko, al 26 jaar aan de macht als dictator, 80 procent toekenden.

Een dag later moest ze noodgedwongen het land verlaten voor haar eigen veiligheid. Ze vervoegde haar kinderen, die ze eerder in de Litouwse hoofdstad Vilnius in veiligheid had gebracht nadat ze een anonieme dreigtelefoon had ontvangen. Vanuit Vilnius riep ze haar landgenoten op tot massaprotesten. Ze zei klaar te zijn een overgangsregering te leiden, met als doel vrije en eerlijke verkiezingen te organiseren binnen zes maanden na haar inauguratie. Ze staat nu aan het hoofd van de coördinatieraad van de democratische oppositie.

U had geen politieke ervaring, maar overwon openlijk de angst om kritiek te uiten op president Loekasjenko.

Svetlana Tichanovskaja: Ik kan niet zeggen dat ik niet meer bang ben. Ik ben elke dag bang. Tijdens mijn verkiezingscampagne in Belarus was ik bang, voor mijn vrijheid, voor mijn kinderen, voor mijn man in de gevangenis. Ik weet in welk soort land ik leef, een land waar dictatuur overheerst. Ik ben bang voor de veiligheid van alle mensen die dag in dag uit gaan betogen met het risico opgepakt en gefolterd te worden. Want het rechtssysteem werkt niet voor mensen die tegen dit regime zijn.

We zeggen dat we niet meer bang zijn, maar we zijn wel degelijk bang. We brengen ons ertoe elke dag over die angst heen te stappen, om te doen wat we moeten doen. We voelen angst, maar we overwinnen die.

‘President Loekasjenko is bang omdat wij niet meer bang zijn voor hem.’

‘Vele Belarussen zien Svetlana Tichanovskaja als nieuw verkozen president’, staat te lezen in de resolutie van het Europees Parlement. Tijdens de protesten tegen de inhuldiging van Loekasjenko op 23 september organiseerden demonstranten ‘de inhuldiging van onze president Svetlana’. Wat doet dit met u?

Svetlana Tichanovskaja: Ik ben bang voor de verantwoordelijkheid die ik plots draag. Laat me het anders verwoorden: ik ben er niet bang voor, maar ik voel ze wel. Ik ben bang verkeerde beslissingen te nemen die schadelijk kunnen zijn voor de Belarussische bevolking.

President Loekasjenko is natuurlijk ook bang.

Svetlana Tichanovskaja: Loekasjenko was er zeker van dat hij alles controleerde, dat mensen niet in staat zouden zijn tegen hem op te staan. Nu is hij bang omdat wij niet meer bang zijn voor hem.

Hij heeft Belarus altijd als zijn tuin beschouwd, en ons als zijn schapen. Maar plots zijn wij geen kudde schapen meer die hem blindelings gehoorzaamt. We zijn individuen geworden, die hun rechten kennen én opeisen. Verenigd als natie, trots dat we Belarussen zijn, waardig en zelfbewust.

Dat is een schok voor hem, denk ik. Hij probeert nu mensen en hun gezinnen te bedreigen om onze geesten terug in een staat van slavernij te dwingen. Maar de geesten zijn veranderd. Voor één persoon die stopt met demonstreren, komen er twee nieuwe bij. Dat is een duidelijk teken dat we zullen voortdoen. De oproerpolitie moet begrijpen dat we wéten waar we voor strijden: voor de toekomst van onze kinderen. Ook al zijn we bang. En we zijn niet bereid om terug te keren naar de situatie waarin we zesentwintig jaar lang leefden, vol angst.

U hebt op korte tijd heel wat internationale contacten opgebouwd en de zaak van de Belarussische protestbeweging verdedigd bij Europese leiders. Die leiders hebben ronkende verklaringen afgelegd. Wat heeft Belarus nu nodig?

Svetlana Tichanovskaja: Belarus heeft die steunverklaringen nodig. Zoveel mensen werden opgepakt en mishandeld. Het is niet normaal in het hart van Europa dat gewone mensen wreedheden moeten ondergaan. Daar moet over gesproken worden. Mensenrechten steunen in andere landen, dat is niet tussenkomen in interne aangelegenheden. Mensenrechten zijn universeel.

Maar Belarus heeft nu vooral dialoog nodig. Tussen de huidige autoriteiten en de bevolking. Dit is een interne crisis, een strijd voor eerlijke verkiezingen, geen geopolitiek conflict. We zouden heel blij zijn als we deze crisis in ons eigen land en op eigen houtje zouden kunnen oplossen.

Maar we zien dat de autoriteiten niet ingaan op onze uitnodiging tot dialoog. Daarom is het hoog tijd dat de internationale gemeenschap sterker inzet op bemiddeling.

We willen niet dat de omringende landen tussenkomen in onze interne crisis, maar dat ze de interne dialoog organiseren en ondersteunen, om uit te komen bij nieuwe, eerlijke en transparante verkiezingen.

De Belarussische presidentskandidate en oppositieleider Svetlana Tichanovskaya spreekt Belarussen toe voor het Europese Parlement in Brussel, na haar ontbijtvergadering met Europese leiders.

© Filip Kubik

Dinsdagochtend ontmoette u de Franse president Emmanuel Macron in de Litouwse hoofdstad Vilnius. President Macron probeert al langer om een dialoog met de Russische president Poetin op te starten. Zou hij Rusland kunnen betrekken bij de bemiddeling? Zou dat een goede zaak zijn?

Svetlana Tichanovskaja: We weten dat Rusland een belangrijke partner is van Belarus. Ze zijn onze buren, we hebben goede relaties met de Russische bevolking, we hebben een handelsrelatie met Rusland. Er is een voorstel binnen de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) om een dialoogplatform op te starten tussen de Belarussische autoriteiten en vertegenwoordigers van onze coördinatieraad.

Het zou schitterend zijn moest Rusland een rol kunnen spelen bij die bemiddeling. President Macron zou heel behulpzaam kunnen zijn om Rusland te overtuigen.

Wat is de coördinatieraad van de democratische oppositie?

Deze raad werd kort na de verkiezingen opgericht door Svetlana Tichanovskaja en andere oppositie-activisten. De raad wil een tijdelijke institutionele partner zijn voor een nationale dialoog gericht op het organiseren van nieuwe verkiezingen volgens internationale standaarden en met onafhankelijke waarnemers. De coördinatieraad wordt erkend door de Europese Unie, maar niet door Rusland.

Geen enkel lid van de coördinatieraad bevindt zich vandaag nog op vrije voeten in Belarus. Het Europees Parlement schrijft er het volgende over in zijn resolutie van 17 september 2020: ‘Alle vooraanstaande leden van de coördinatieraad zijn geïntimideerd, ondervraagd of gearresteerd (Lilija Oelasava, Maksim Znak, Sjarhej Dylewski, Maria Kalesnikava). Aanhoudende intimidatie en bedreigingen hebben vooraanstaande leden van de oppositie, Svetlana Tichanovskaja, Veranika Tsapkala, Pavel Latoesjka en Volha Kavalkova ertoe bewogen naar de Europese Unie te vluchten. Een andere leider, Maria Kolesnikova, is op 7 september 2020 op klaarlichte dag op straat in Minsk door gemaskerde mannen in een anoniem busje ontvoerd. Nobelprijswinnaar Svjatlana Aleksijevitsj is het enige lid van het presidium van de coördinatieraad dat nog in vrijheid is in Belarus.’

Aleksijevitsj is ondertussen in Duitsland wegens gezondheidsredenen.

‘President Macron zou kunnen helpen door Rusland te overtuigen deel te nemen aan een bemiddeling.’

De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov noemde het ‘onaanvaardbaar om Minsk een bemiddeling op te leggen’. Hij leek ook niet te aanvaarden dat de coördinatieraad de Belarussische oppositie vertegenwoordigt. Wat houdt president Poetin tegen om in te gaan op de uitnodiging tot dialoog?

Svetlana Tichanovskaja: Ik kan dat niet zeggen. Maar we zouden dankbaar zijn voor elke steun om eerlijke verkiezingen te organiseren.

De coördinatieraad eist een strafrechtelijke vervolging van de verantwoordelijken voor de verkiezingsvervalsing en het geweld tegen vreedzame demonstranten. Als je om dialoog vraagt en de andere partij is bang dat ze na die dialoog voor de rechter zullen verschijnen, zou het kunnen dat ze afgeschrikt worden.

Svetlana Tichanovskaja: (zucht) De Belarussische bevolking wil geen wraak, maar wel gerechtigheid. Als burgers misdaden plegen, moeten ze gestraft worden. Iedereen is gelijk voor de wet. En Loekasjenko en zijn medewerkers zijn ook maar burgers van ons land. Dat kan natuurlijk alleen met onafhankelijke rechtbanken.

Als eerst het geweld tegen demonstranten stopt, zouden we kunnen praten over garanties voor vertegenwoordigers van het regime.

Maar nu kan het hen niks schelen omdat ze weten dat er geen onafhankelijk gerecht is dat hen ter verantwoording kan roepen. Ze voelen dat ze straffeloos verder kunnen mishandelen en folteren. Dat is hun keuze. Wij willen gewoon een vreedzame dialoog. Dat is niet veel gevraagd, toch?

‘Als het geweld tegen demonstranten stopt, zouden we kunnen praten over garanties voor vertegenwoordigers van het regime.’

De coördinatieraad blijft geloven in dialoog. Is het niet onderhand duidelijk dat de andere partij er niet voor openstaat?

Svetlana Tichanovskaja: Wat is het alternatief? Dialoog is de enige beschaafde weg uit de politieke crisis.

Op dit moment zien we enkel confrontatie. De protestbeweging lijkt niet in kracht af te nemen en Loekasjenko lijkt niet van plan een duimbreed toe te geven. Vreest u voor een militarisering van de crisis?

Svetlana Tichanovskaja: We vragen het volgende aan Loekasjenko:

Als je van je land houdt, wat je natuurlijk niet doet, doe dan gewoon een stap opzij, luister voor één keer in zesentwintig jaar naar de bevolking. Houd ons niet langer gegijzeld. Wij willen niet meer leven onder een dictatuur.

Wij willen vooruit met ons land, wij willen het ontwikkelen en beter maken voor alle Belarussen. Niemand van ons wil Belarus vernietigen, zoals hij beweert in zijn propaganda. Integendeel. We zullen onze onafhankelijkheid en soevereiniteit niet opgeven. We willen gewoon een nieuwe president.

Een paar weken geleden kondigde Loekasjenko aan dat hij de grenzen met Litouwen en Polen zou sluiten. Al een tijdje spreekt hij ook over troepen van de NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) die zich aan de Litouwse en Poolse grens zouden voorbereiden op een militair conflict met Belarus. Is deze oorlogspropaganda bedoeld om Belarussen opnieuw achter hem te scharen?

Svetlana Tichanovskaja: We leven in de eenentwintigste eeuw. Het is niet normaal om in het midden van Europa een oorlog te beginnen.

Russische propagandisten namen de televisiezenders over. Ze tonen verschrikkelijke dingen. ‘Tichanovskaya roept op tot bombardementen op Belarus’, dat soort zaken.

Te gek voor woorden. Wij willen helemaal geen geweld.

Wij hebben gezien wat er met Oekraïne is gebeurd. Niemand in Belarus wil dat. Er is geen enkele reden voor een militarisering van deze crisis.

De propaganda is walgelijk. Het betekent dat het regime zo zwak is dat ze zulke vuile methodes moeten gebruiken. Maar Belarussen zijn slim. Ze kunnen die berichten analyseren. Ze geloven er geen woord van. Ze lachen ermee.

In een recente resolutie over de situatie in Belarus roept het Europees Parlement de Europese Commissie en de Europese Raad van de lidstaten op om ‘bijstand te verlenen aan de democratische oppositie van Belarus’. Wat moet deze bijstand voor u inhouden?

Svetlana Tichanovskaja: De Europese Unie kan onze coördinatieraad helpen om in de mondiale politiek legitimiteit te krijgen en erkend te worden. Ze zouden ons advies kunnen geven. Ze zouden onze bestuursleden kunnen verdedigen nu ze één voor één opgepakt, opgesloten of het land uitgezet worden. Meer dan 500.000 mensen in Belarus ondertekenden een petitie voor de legitimiteit van de coördinatieraad. We hebben dus recht van spreken voor de bevolking die verandering wil.

Demonstratie van Belarussen in België, voor het Europese Parlement in Brussel, 21 september 2020.

© Filip Kubik

Als u financiële steun zou krijgen om een kantoor in Brussel te openen, zou u dat doen? En zou u zich in Brussel vestigen?

Svetlana Tichanovskaja: (twijfelt) De coördinatieraad zou beter in Belarus zelf gevestigd zijn. Niet in de Europese Unie, niet in Rusland. Nogmaals, onze problemen moeten in eigen land opgelost worden.

U bent nu in Litouwen. Hoe heeft de Litouwse regering u geholpen om uw land te ontvluchten voor uw veiligheid?

Svetlana Tichanovskaja: Hier kan ik me veilig voelen. Dat is een mooi gebaar van de Litouwse regering. Ze hielpen ook om mijn kinderen verder naar school te laten gaan hier in Vilnius.

Maar ik wil benadrukken dat zij mij geen voorkeursbehandeling hebben gegeven. De Litouwse overheid heeft een humanitaire corridor geopend voor alle Belarussen die bedreigd worden, of ze nu nationale leiders zijn of niet. Elk normaal land zou dat doen.

‘Een welvarend land bouwen in het hart van Europa, met een toekomst in het belang van zijn bevolking, dat zou geen geopolitiek mogen zijn.’

De Litouwse minister van Buitenlandse Zaken Linas Linkevicius pleitte na de Europese Raad van 21 september voor een groter financieel steunpakket voor Belarus na regimeverandering. Gisteren ging de Raad daarmee akkoord. Hij maakt er geen geheim van dat een democratisch Belarus in de Europese invloedssfeer strategisch belangrijk zou zijn voor Litouwen, als buffer tegen Rusland. Wordt de interne crisis niet stilaan een geopolitieke getouwtrek dat u wil vermijden?

Svetlana Tichanovskaya: De belofte van financiële steun heeft niks te maken met geopolitiek. Dat beweren is absoluut niet correct. Wat Litouwen bedoelt, is dat Belarus in een diepe economische crisis zit. En dat de mensen economische perspectieven moeten hebben indien de democratie enige kans op slagen wil hebben.

Een welvarend land bouwen in het hart van Europa, met een progressieve toekomst in het belang van zijn bevolking, dat zou geen geopolitiek mogen zijn en het is al zeker niet bedoeld om ons af te zetten tegen Rusland. Het draait om de rechten van gewone mensen, meer niet.

Beluister hier het integrale gesprek van MO*redacteur Pieter Stockmans met Svetlana Tichanovskaja (Engels).