Vicepremier Oekraïne: ‘Visumvrijstelling plaatst ons weer op de kaart van Europa’

Ivanna Klympush-Tsintsadze, vicepremier van Oekraïne en minister van Europese Integratie

© Pieter Stockmans​

Vanaf vandaag, 11 juni 2017, kunnen Oekraïners zonder visum in de Schengenzone reizen. Op 8 juni besliste het Oekraïense parlement om van NAVO-lidmaatschap de prioriteit van het buitenlandbeleid te maken. Beide feiten verdrinken in het nieuws over de Britse en Franse parlementsverkiezingen van 8 en 11 juni.

Het belangrijkste nieuws kwam op 30 mei, twee dagen voor ons gesprek met vicepremier Ivanna Klympusch-Tsintsadze: de Nederlandse senaat keurde de associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne goed. Een opsteker van formaat voor de Oekraïense regering.

‘We zullen onze afhankelijkheid van de Sovjetbestuurssystemen voorgoed beëindigen. Oekraïne keert terug naar huis.’

Een jaar lang bestond de kans dat de overeenkomst afgevoerd zou worden nadat een meerderheid van de Nederlanders “neen” stemde in een referendum. Dat zou een ramp geweest zijn voor de Oekraïense regering, die haar bevolking probeert te tonen dat de opstand van 2014 het waard was.

Onenigheid over de associatieovereenkomst was drie jaar geleden de aanleiding voor de opstand en de oorlog met Rusland die al 10.000 doden eiste. De hervormingen onder de associatieovereenkomst en de visumvrijstelling zullen alle Oekraïense bestuurssystemen in economie en politiek op de EU afstemmen.

Geen wonder dat de vicepremier de grote woorden niet schuwt: ‘Dit is een beschavingsverandering. We zijn de Nederlandse premier Rutte enorm dankbaar. Hij heeft zijn belofte gehouden om met het Nederlandse parlement te werken aan de bekrachtiging van de associatie.’

Ivanna Klympush-Tsintsadze komt uit een familie van Oekraïense patriotten. Ze studeerde internationaal recht en werkte als journaliste in de VS. Tijdens de woelige jaren ’90 werkte ze voor het East-West Institute in Kiev. In de jaren 2000 werkte ze als correspondent voor BBC Ukrainian in de VS en Georgië. Van 2009 tot 2011 was ze directeur van het Open Ukraine Charity Fund, de organisatie van voormalig minister van Buitenlandse Zaken Arseni Jatsenjoek die na de opstand van 2014 premier zou worden. Het Open Ukraine Charity Fund werkt samen met de NAVO, het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en het National Endowment for Democracy. In 2014 was Jatsenjoek één van de oppositieleiders en organisatoren van de opstand tegen president Janoekovitsj. Als directeur van Yalta European Strategy, een toonaangevende lobbyorganisatie voor de Europese integratie van Oekraïne, ontmoette Klympush-Tsintsadze de ene wereldleider na de andere. Op 14 april 2016 werd ze aangesteld als vicepremier en minister van Europese Integratie in de regering Grojsman.Op verzoek van Nederland bepaalt de associatieovereenkomst wel letterlijk dat het geen opstap is naar EU-lidmaatschap. Bent u teleurgesteld?

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Wel, om eerlijk te zijn, ja, dat betreur ik. Ook al is perspectief op lidmaatschap nooit officieel de bedoeling geweest van de overeenkomst.

Als de EU aan Oekraïne geen perspectief op lidmaatschap biedt, is er dan nog wel iets om naartoe te werken? De visumvrijstelling en de associatieovereenkomst waren aantrekkelijke wortels die de Oekraïense regering en parlement ertoe aanzetten om controversiële hervormingen door te voeren.

Ivanna Klympush-Tsintsadze: We zullen de hervormingen niet stoppen gewoon omdat we zonder visum kunnen reizen. De verandering van geopolitieke richting die we in 2014 inzetten, krijgt nu de stempel van goedkeuring van de hele EU.

Er begint een historische periode in de geschiedenis van ons land. Dit is de kans om het land te veranderen en het hele bestuurssysteem af te stemmen op EU-normen. We zullen onze afhankelijkheid van de Sovjetbestuurssystemen voorgoed beëindigen. Voor ons gaat dit om een terugkeer naar huis.

U bedoelt dat Oekraïners zichzelf steeds meer zullen zien als deel van de “Europese wereld” in plaats van als deel van de “Russische wereld”?

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Persoonlijk vind ik het erg dat ons land een tijdlang niet te vinden was op de kaart van Europa omdat we achter het ijzeren gordijn waren verdwenen. Helaas herinneren Europeanen zich niet dat Oekraïne doorheen de geschiedenis altijd een Europese natie is geweest.

De revolutie van 2014 was een duidelijk signaal aan de toenmalige Oekraïense autoriteiten, dat zij van het pad waren afgeweken dat we hadden gekozen toen we onze onafhankelijkheid herwonnen in 1991: de terugkeer naar Europa.

De visumvrijstelling gaat over veel meer dan alleen reizen zonder visum. Welke hervormingen waren nodig om de visumvrijstelling te verkrijgen?

‘Onomkeerbare hervormingen zullen Oekraïne definitief op de EU aansluiten. Kan je het ons verwijten dat we Rusland niet vertrouwen?’

Ivanna Klympush-Tsintsadze: De 144 omvangrijke en onomkeerbare hervormingen die we moesten doorvoeren onder het Visa Liberalization Action Plan (VLAP) zullen Oekraïne definitief op de EU aansluiten.

Na de revolutie van 2014 hebben regeringen, parlement, president, maatschappelijk middenveld en media zich verenigd achter dat gezamenlijk programma. We creëerden bijvoorbeeld een migratiedienst. Er is nu een asielsysteem en opvangcentra voor vluchtelingen op het grondgebied van Oekraïne.

We bekrachtigden alle wettelijke documenten over de terugname van Oekraïense onderdanen en anderen die onwettig in EU-lidstaten verblijven. We creëerden een systeem voor de bescherming van persoonsgegevens. We stemden anti-discriminatiewetgeving.

Die hervormingen moesten we niet zomaar afvinken. We gingen van het opstellen van wetten om ze in het parlement te bespreken en te stemmen, naar de uitvoering ervan. Instituten oprichten, budgetten vrijmaken voor hun werking, systemen creëren, personeel aannemen, openbare eigendomsregisters openen, enzovoort.

Anti-corruptie instellingen oprichten was de belangrijkste hervorming?

Ivanna Klympush-Tsintsadze: We moesten de volledige cirkel van anti-corruptie instellingen oprichten. Het Nationaal Anti-Corruptie Bureau, het Nationaal Agentschap voor de Preventie van Corruptie (het online-systeem waarin publieke ambtenaren en politici hun vermogen moeten aangeven, maakt deel uit van dit agentschap), een anti-corruptierechtbank, het Nationaal Agentschap voor de Detectie van Vermogen verkregen door Corruptie.

Dit agentschap organiseert nu een open selectieproces om personeel aan te nemen. De staat zal deze vermogens kunnen recupereren als de rechter oordeelt dat ze illegaal verkregen werden.

Waarom moeten medewerkers van anti-corruptie ngo’s hun privévermogen op dezelfde manier aangeven als publieke ambtenaren? Transparency International Ukraine sprak met MO* over “intimidatie” tegen anti-corruptie ngo’s en een “contrarevolutie” in het parlement.

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Dat moet u vragen aan de parlementsleden die voor deze wet hebben gestemd.

Vicepremier Klympush-Tsintsadze naast Europees commissaris Johannes Hahn tijdens de lancering van het EU-Ukraine Anti-Corruption Initiative in Kiev

© Pieter Stockmans​

U zat naast Europees commissaris Johannes Hahn toen die tijdens de lancering van het EU-Ukraine Anti-Corruption Initiative zei: ‘Ik ben bezorgd over wetsvoorstellen die het online-aangifteregister wijzigen en het werk van anti-corruptieorganen bemoeilijken. Ik bespreek dit met de president en de premier.’

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Ngo’s, waaronder Transparency International Ukraine, zijn deel van een werkgroep met parlementsleden en kabinetsmedewerkers van president Porosjenko.

Deze werkgroep werkt voorstellen uit om het werk van anti-corruptie ngo’s transparant te maken zonder het systeem te vermengen met het online-aangifteregister voor publieke ambtenaren en politici. Ik ben me ervan bewust dat dit moeilijke discussies in het parlement zal opleveren.

Kan Oekraïne ooit lid worden van de EU? Minister van Buitenlandse Zaken Pavlo Klimkin wil voor Oekraïne een “versterkte associatie” met de EU.

‘Spijtig genoeg krijgen we niet dezelfde steun van de EU als de Baltische staten en Polen. Ook al kozen wij de EU als eindbestemming.’

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Oekraïners en inwoners van EU-lidstaten willen eerst bewijzen zien dat déze hervormingen succesvol zijn. Alleen al in één sector, bijvoorbeeld voedselveiligheid, moeten we 500 documenten aannemen, laboratoria oprichten voor de veiligheid van producten en een heel management op dat gebied creëren. En dat is maar één gebied. Maar wie weet komt er ooit een versterkte associatie met de EU. Een ander soort lidmaatschap van een ander soort EU. Oekraïners kozen voor de EU en de NAVO als onze eindbestemming.

We voeren alle nodige hervormingen door om er te geraken. En we zijn ervan overtuigd dat, tegen de tijd dat wij ons huiswerk hebben afgerond, de EU-lidstaten onder elkaar hebben uitgemaakt welk soort unie ze willen.

De miljardair George Soros, die Oekraïense ngo’s financieel steunt, ziet een EU groeien waarin niet alle lidstaten op dezelfde manier lid zijn. In plaats van een Europa dat aan verschillende snelheden op weg is naar dezelfde “steeds hechtere unie”, stelt hij een unie voor die de natiestaten meer vrijheid laat om verschillende sporen te kiezen. Ook commissievoorzitter Juncker spreekt al van verschillende soorten unies: coalitions of the willing die verder integreren rond de euro, handel, defensie, migratie, belastingen, sociale zekerheid,… In de toekomst kunnen niet-leden van de EU zich misschien aansluiten bij zulke coalities?

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Jullie moeten in Brussel beslissen welk soort unie jullie willen aanbieden aan landen die maar al te graag willen meedoen. We waarderen de steun van de EU, maar spijtig genoeg is die niet te vergelijken met de bijstand die de Baltische staten, Polen, Slowakije, Kroatië kregen.

De stemming in Brussel was toen nog hoopvol en vol zelfvertrouwen. De meeste Europeanen waren voorstanders van verdere integratie en uitbreiding. Tegenwoordig zien vele Europeanen de EU als een vijand, ze zijn bang van uitbreiding. We zijn ons ervan bewust dat Oekraïne in het oog van die storm zit.

‘Voor ons is dit een beschavingsverandering. We zijn premier Rutte dankbaar voor de goedkeuring van de associatieovereenkomst.’

De associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne werd plots dé uitdaging van deze tijd.

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Wij werden het slachtoffer van de strijd tussen euro-scepticisme en eurocentrisme in Europese hoofdsteden. Europese samenlevingen moeten het echte karakter van euro-scepticisme begrijpen. Er waren zoveel mythen over Oekraïne en de associatieovereenkomst. Russische spelletjes in EU-lidstaten ondermijnen het lage zelfvertrouwen in Europa nog meer.

De Franse president Emmanuel Macron is zich daarvan bewust.

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Ik weet zeker dat vele Oekraïners president Macron dankbaar waren voor zijn duidelijke stellingname, naast Poetin in Versailles, dat RT en Sputnik propagandakanalen van het Kremlin zijn. Het zijn instrumenten waarmee het Kremlin misbruik maakt van de openheid van EU-samenlevingen, van de democratie in het Westen, om in te spelen op zwakke punten.

De Russische president Poetin weet dat Europese populistische partijen het pad van Oekraïne naar de EU zullen blokkeren. Hij steunt hen dan ook. Bent u bezorgd daarover?

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Natuurlijk. Het draait allemaal om Oekraïne. Als het Kremlin een kleine wrijving ziet, buiten ze die uit. Als ze een kleine kloof zien, verdiepen ze die. Ze creëren verdeeldheid tussen landen en binnen landen, om extra obstakels op te werpen voor de Europese integratie van Oekraïne en de eensgezindheid over sancties tegen Rusland te breken.

Er is zoveel discussie geweest over de vraag of de EU sancties tegen Rusland moet handhaven of niet. Wij zien zelfs geen reden om daarover te discussiëren. Rusland heeft niets gedaan om te voldoen aan het internationale recht en hun verplichtingen onder de Minsk-akkoorden.

Ze kijken je recht in de ogen en zeggen dat ze niet in de Donbass aanwezig zijn, dat ze nooit militair personeel naar dat gebied hebben gestuurd. Maar waar kwamen de honderden tanks in de bezette gebieden dan vandaan?

‘De Russische spelletjes in West-Europa, het draait allemaal om Oekraïne.’

Waarom zou president Macron kunnen wat president Hollande niet kon: de kansen op vrede tussen Oekraïne en Rusland verhogen?

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Wij waren al blij dat Macron won, als je het alternatief zag. Frankrijk zal met een principiële houding naar nieuwe onderhandelingen met Rusland komen: respect voor het internationaal recht, voor de westerse waarden, voor de fundamentele principes van de internationale rechtsorde. President Macron zal niet om het even welke Russische voorwaarde aanvaarden.

Kijk, we waren helemaal gedesoriënteerd na de revolutie van 2014. President Janoekovitsj ontvluchtte het land, er was geen bevelstructuur. Tijdens deze chaotische maanden slaagde Rusland erin om de Krim illegaal te annexeren en de Donbass binnen te vallen. Maar ze hadden niet verwacht dat we terug zouden vechten. Poetin onderschatte Oekraïne toen hij ons aanviel.

© Pieter Stockmans​

U bedoelt, terugvechten door beslissend voor het EU-pad te kiezen?

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Ze hebben ons aangevallen omdàt we beslissend voor het EU-pad hebben gekozen. Ze gebruiken de frontlijn als een punt van waaruit ze de situatie elke dag kunnen destabiliseren, door artillerie af te vuren, civiele huizen te vernietigen, scholen en ziekenhuizen aan te vallen. Het aantal burgerslachtoffers is weer sterk toegenomen.

Zullen de visumvrijstelling en het goedgekeurde associatieakkoord de relaties met Rusland niet verder bemoeilijken?

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Maar wij willen aansluiten op Europa. Kan je het Oekraïners verwijten dat ze Rusland gewoon niet vertrouwen? Al lang wordt Oekraïne vanuit Rusland aangevallen. In 1932-1933 werden miljoenen Oekraïners opzettelijk uitgehongerd in het vruchtbaarste deel van de Sovjetunie. In 1938 volgde een terreurgolf tegen de elite.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er de massamoorden door Stalin en Hitler in de Baltische staten, Polen, Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland, zoals beschreven in het boek Bloodlands van Timothy Snyder. In 1947 was er nog eens een kunstmatige hongersnood op Oekraïens grondgebied. En dan de Sovjetterreur tot in de jaren ’90. Is het zo verwonderlijk dat we in de EU een stabiele toekomst zien?

‘Het nieuwe Oekraïne, als buurland op weg naar democratie en vrijheid, is een bedreiging voor het dictatoriale regime in Rusland.’

Als de integratie van Oekraïne in de EU slaagt, zou die een inspiratie kunnen worden voor de Oekraïeners in de afgescheiden pro-Russische republieken in de Donbass? En op een dag misschien ook voor Russische burgers en de Russische oppositie?

Ivanna Klympush-Tsintsadze: Het is geen kwestie van “als”. Er is geen andere weg. Het gaat om onze overleving als natie. Over de Oekraïense burgers in de bezette gebieden: natuurlijk, de bedoeling is dat zij op een zelfde manier kunnen genieten van de vrijheden en rechten van andere Oekraïeners. De visumvrijstelling zal de levens van Oekraïeners beter maken, en dat kan hen op termijn inspireren om voor Oekraïne te kiezen.

Of ons succes Russische burgers zal inspireren, is moeilijk te zeggen. Het zou een nationale opstand moeten zijn, simultaan in verschillende delen van dat gigantische land.

Veel Russen zijn het niet eens met het pad dat het Kremlin voor hen gekozen heeft, maar ik weet niet of ze bereid zijn om democratie en vrijheid te volgen. Ik kan dit zeggen op basis van mijn ervaring van het leven in de Sovjetunie. We leefden in een voortdurende staat van angst. Vanaf de basisschool peperden ze ons in dat Europeanen en Amerikanen alleen maar gebreken hebben. Dat gebeurt opnieuw in Rusland.

Helaas ondergaan Russen onderdrukking, angst en doordringende propaganda. Het Kremlin gebruikt mythes en propaganda om ervoor te zorgen dat burgers geen politieke verbetering nastreven. Het nieuwe Oekraïne, als buurland op weg naar democratie en vrijheid, is in dat opzicht zeker een bedreiging voor het dictatoriale regime dat aan de macht is in Rusland.

Bent u bang van de Amerikaanse president Trump en de contacten tussen zijn entourage en Rusland?

Ivanna Klympush-Tsintsadze: De VS zijn de belangrijkste bondgenoot van Oekraïne. Zelfs als het moeilijk, pijnlijk en ongemakkelijk is, we moeten druk op het Russische leiderschap blijven opvoeren om hun agressieve en illegale gedrag te stoppen.

Oekraïne gaf zijn nucleaire wapens op in 1994, op voorwaarde dat de Europa, de VS en China het land zouden beschermen als onze soevereiniteit bedreigd zou worden. De bescherming van Oekraïne tegen Rusland is in overeenstemming met die afspraken.

Een sterkere relatie tussen de VS en Rusland kan leiden tot verzwakte steun voor de verdediging van Oekraïne. Maar het Amerikaanse buitenlandbeleid wordt nog altijd gebouwd op nationaal eigenbelang. Een stabieler Oost-Europa en afstemming van dit deel van de wereld op het Westen is in het nationaal belang van de VS.

Maar vooral rekenen we op onszelf: Oekraïne heeft 5 procent van zijn BNP besteed aan defensie- en veiligheidsuitgaven, ver boven de 2 procent die de NAVO aan zijn leden vraagt.

Om zes uur deze ochtend gaf minister Klympush-Tsintsadze een toespraak in het Centraal Station van Kiev, voor het vertrek van de eerste “visumvrije trein” naar het Poolse Przemysl, op de grens met de EU. Aan boord een veertigtal activisten, deskundigen en journalisten die de onderhandelingen en hervormingen rond de visumvrijstelling de laatste tien jaar op de voet volgden. De feestelijke trein werd ingelegd door de ngo Europe without Barriers, met de steun van de EU en de International Renaissance Foundation van George Soros

© Europe Without Barriers​

© Europe Without Barriers​

MO* publiceert een reeks over het “onomkeerbare” pad van Oekraïne naar de EU, met onderzoeksreportages over de geopolitieke impact van de visumvrijstelling en de associatieovereenkomst, en een antwoord op de vraag ‘Zal de visumvrijstelling voor Oekraïne een massale illegale immigratie op gang brengen?’ Je kan het dossier hier lezen.