Victor Ponta: ‘Als we niet ingrijpen, zal de EU ook Roemenië verliezen’

De Roemeense ex-premier Victor Ponta (midden) sloot zich een half jaar geleden aan bij Pro Romania, een nieuwe partij opgericht door twee ex-ministers in zijn regeringen: Daniel Constantin (l) en Sorin Campeanu (r).

Pro Romania​

De verrassende overwinning van Emmanuel Macron en zijn nieuwe beweging La République En Marche in 2017 inspireert tot vandaag politici in heel Europa. Het establishment wegvagen met establishment-politici die zich profileren als “nieuw”, is een model geworden voor de traditionele partijen om te overleven in tijden van populisme.

In Roemenië wil ex-premier Victor Ponta Macron achterna. Zijn “beweging” heet Pro Romania. Het populisme dat hij bestrijdt is dat van de partij die hij zelf jarenlang heeft geleid: de PSD, sociaaldemocraten, vandaag geleid door de autoritaire Liviu Dragnea.

MO* had een exclusief gesprek met Ponta. Hij schuwde geen zware woorden: ‘Binnen drie maanden wordt Roemenië EU-voorzitter. Die kans krijgen we de komende tien jaar niet meer. Daarom ijver ik voor de val van deze regering en de installatie van een pro-Europese regering.’

‘Ik ijver voor de val van deze regering en de installatie van een pro-Europese regering.’

In 2015 werd Ponta door Liviu Dragnea uit de PSD gezet. Sindsdien aast hij op een politieke comeback. Toen hij in mei 2018 werd vrijgesproken van belastingontduiking sloot hij zich aan bij Pro Romania. Deze nieuwe partij wil de PSD leeg eten. Ze heeft nu twaalf parlementsleden.

‘Veel sociaaldemocraten hebben de overstap al gemaakt’, zegt Ponta aan MO*. ‘Maar nog te veel van mijn collega’s van vroeger hopen de PSD van binnenuit te veranderen. Ik geloof niet dat dat kan zolang een criminele groep rond Dragnea de partij kaapt.’

‘Ik bouw een progressief, sociaaldemocratisch en pro-Europees alternatief voor het anti-Europees autoritarisme van Dragnea. Niet alleen voor politici, maar vooral voor kiezers.’

Sociaaldemocraten?

‘We willen de kiezers bereiken die noch op rechts, noch op liberalen willen stemmen, maar die ook niet meer op sociaaldemocraten kunnen stemmen omdat Dragnea die partij bezet’, zegt Ponta.

Volgens Sergiu Miscoiu, hoogleraar aan de Universiteit van Cluj-Napoca, werden veel van hun leiders bij hun vorige partij buitengezet of zijn ze zelf opgestapt na een intern politiek of zakelijk conflict.

‘Veel van hun leiders werden bij hun vorige partij buitengezet of zijn zelf opgestapt na een intern politiek of zakelijk conflict.’

‘Ze willen de PSD vervangen als machtspartij’, zegt Miscoiu. ‘En om dat doel te bereiken, rekruteren ze breed. Pro Romania is een fusie van dissidenten van het nationalistische Verenigd Roemenië, de Conservatieve Partij, het liberale ALDE en de sociaaldemocratische PSD. Er bestaat een risico op politiek opportunisme: Pro Romania kan gebruikt worden als vehikel om zich weer op te werken en hun politieke carrière te redden.’

Pro Romania-oprichter Daniel Constantin, voorzitter van de Conservatieve Partij en vicepremier in de regering Ponta, had zo’n zakelijk conflict. Hij behoorde tot het netwerk van Dan Voiculescu, voor 1989 informant van de inlichtingendienst en daarna senator, mediamagnaat en oprichter van de Conservatieve Partij. Voiculescu leende 300.000 euro aan Constantin om hem aan zich te binden.

In 2012 schoof hij Constantin naar voor als minister van Landbouw in de regering Ponta, om de sporen op te kuisen die zouden kunnen leiden naar Voiculescu’s frauduleuze privatisering van het Instituut voor Voedingsonderzoek.

Maar Constantin voelde de hete adem van het Anticorruptiedepartement in de nek. Hij weigerde het ministerie terug te trekken uit een klacht tegen Voiculescu, waarop Voiculescu werd veroordeeld tot gevangenisstraf. De breuk tussen Voiculescu en Constantin ging gepaard met een groot schandaal.

Rechts: Daniel Constantin, oprichter van Pro Romania. Midden: Daciana Sarbu, echtegenote van Victor Ponta en Europarlementslid. Rechts: Viorica Dancila, de huidige premier van Roemenië.

Partidul Social Democrat (CC BY 2.0)​

Ponta zegt dat Pro Romania een tegengewicht zal bieden tegen de ‘nooit eerder vertoonde autoritaire populistische retoriek van Liviu Dragnea’.

Ponta: ‘Alleen in de jaren 2000 was er een partij die openlijk polariseerde tussen stad en platteland, tegen de EU. Dat was een kleine, extreemrechtse partij. Nu doet de grootste partij dat onder Dragnea.’

De kleine partij waarover Ponta spreekt, is Groot-Roemenië, een ultranationalistische en xenofobe partij die opging in Verenigd Roemenië waarvan ex-leden nu in Ponta’s Pro Romania zitten. Dat zegt hoogleraar Miscoiu.

‘Damian Florea bijvooreeld, was lid van de sociaaldemocraten tot 2004, liep dan over naar de Conservatieve Partij en de liberalen. Hij was ook lid van Verenigd Roemenië. Mijn geheugen laat me doorgaans niet in de steek.’

Ponta zegt dat Florea geen lid is van Pro Romania. Nochtans was Florea aanwezig tijdens de lancering van de partij in mei 2017.

‘Sorin Simescu, zakenman en voormalig burgemeester van Resita, was achtereenvolgens lid van de sociaaldemocraten, het extreemrechtse Groot-Roemenië waar hij in 2005 deelnam aan een interne machtsgreep, het liberale PNL en nu van Pro Romania’, zegt Miscoiu.

‘Ex-leden of sympathisanten van ultranationalistische partijen – mijn geheugen laat me doorgaans niet in de steek – zitten nu bij Pro Romania.’

In 2012 haalde Groot-Roemenië onvoldoende stemmen voor een zetel in het parlement. ‘Een aantal van hun politici vindt nu een tweede leven bij Pro Romania’, zegt Miscoiu.

‘Zo ook politieofficier Radu Berejan en militair Ion Panait. Zij waren geen politici, maar sympathiseerden wel met Groot-Roemenië. De meeste hardliners binnen de politie deden dat in de jaren 2000. Berejan organiseerde twee verkiezingscampagnes voor Groot-Roemenië-oprichter Vadim Tudor.’

Ponta zegt hem niet persoonlijk te kennen en dat hij geen leidinggevende positie heeft binnen Pro Romania. Maar Berejan is wel coördinator van een lokale afdeling van Pro Romania.

‘Panait was bij de militaire politie voor 1989 en hoofd van een lokale politieschool. Hij sprak zich uit voor harde interventies tegen de anticorruptiebeweging. Hij heeft contacten binnen de Militaire Inlichtingendienst. Ik geloof niet dat zij de sociaaldemocratie gaan redden.’

In het streven om een brede centrumpartij te worden die de PSD werkelijk het vuur aan de schenen kan leggen, zal Pro Romania moeten oppassen om geen platform te bieden aan politici met andere motieven dan de democratie redden.

‘Ponta is zelf ook niet altijd rechtlijnig’, zegt hoogleraar Miscoiu. ‘Nu eens is hij pro-Europees en progressief omdat hij zich profileert als alternatief voor de nationalistische Dragnea. Dan weer voert hij zelf een nationalistische campagne als hij zich afzet tegen liberalen, zoals in 2014 tegen zijn liberale pro-Europese tegenstander Klaus Iohannis.’

Europees Parlement

Ook Europarlementslid Laurentiu Rebega sloot zich aan bij Pro Romania. In het Europees Parlement maakte hij de vreemde overstap van de sociaaldemocraten, naar het extreemrechtse ENF van Marine Le Pen, naar de fractie van de N-VA.

Het is niet duidelijk wat deze man bij Pro Romania doet. Ponta vraagt zich dan weer af wat de PSD van Liviu Dragnea bij de Socialisten&Democraten (S&D) in het Europees Parlement doet.

’Dragnea vindt dat de Hongaarse premier Viktor Orbán en de Italiaanse vicepremier Matteo Salvini “lef hebben” als ze mensen tegen de EU ophitsen. Zij werpen zich op als leiders van een radicaal rechts blok voor de Europese Parlementsverkiezingen. Dan kies ik resoluut voor hun tegenstanders Macron en Merkel.’

Opnieuw wijst hoogleraar Miscoiu erop dat sommige politici in Pro Romania zélf uit de netwerken van een euroscepticus komen: Sebastian Ghita. ‘Deze steenrijke zakenman was lid van Verenigd Roemenië, dat zich net zoals de Hongaarse en Poolse regeringen verzet tegen een Europees spreidingsplan voor vluchtelingen en tegen het homohuwelijk.’

Victor Ponta: ‘De PSD steunt een referendum tegen het homohuwelijk. Ze plaatsen zich buiten de sociaal-democratische familie.’

Ponta werpt tegen dat Ghita niet meer in Roemenië woont en niet betrokken is bij Pro Romania. Ghita is op de vlucht in Servië voor een corruptiezaak tegen hem.

Pro Romania is bovendien een uitgesproken tegenstander van het referendum van 7 oktober tegen het homohuwelijk. ‘De PSD plaatst zich hiermee buiten de sociaaldemocratische familie’, zegt Ponta. Die ijvert immers overal in Europa voor het homohuwelijk.

Het is niet uitgesloten dat individuele leden van Pro Romania ook tegen het homohuwelijk zijn. Toch wil Pro Romania openlijk gaan ijveren voor progressieve en pro-Europese waarden.

‘Dat deed ik altijd al’, zegt Ponta. ‘In 2014 maakte ik de lijst van kandidaten voor de Europese Parlementsverkiezingen, waaronder Corina Cretu. Zij was lijsttrekker en is Europees Commissaris geworden. Als het deze keer Dragnea zal zijn die de lijsten van de PSD voor de Parlementsverkiezingen van 2019 zal samenstellen, en als de PSD een goede score haalt, zullen veel zetels in het Europees Parlement bezet worden door incompetente jaknikkers die niet de sociaaldemocratie behartigen, maar de zaakjes van Dragnea.’

Victor Ponta komt aan op een Europese top toen hij nog premier van Roemenië was.

Facebook Victor Ponta​

‘Dragnea woont zelf nooit de vergaderingen van de Europese sociaaldemocraten bij. Ik was daarentegen aanwezig bij al die vergaderingen. De PSD was toen heel actief en kon wegen op Europa.’

Ponta vindt dat de S&D-groep in het Europees Parlement nu moet handelen: ‘Ik ben zwaar teleurgesteld in de schuldige stilte van de Europese socialisten. Ze durven geen standpunt innemen, zogezegd omdat ze niet willen tussenkomen in een interne machtsstrijd. Maar je kan niet stemmen tegen Orbán en de ogen sluiten voor Dragnea.’

Pro Romania wil meedoen aan de Europese Parlementsverkiezingen en groot genoeg worden om toe te treden tot de S&D. ‘Het beste scenario is dat de PSD Dragnea zelf aan de kant schuift en onder een nieuw leiderschap terugkeert naar de Europese en sociaaldemocratische waarden. Dan zal Pro Romania een partner zijn’, zegt Ponta.

Redder van de sociaaldemocratie of uit op wraak tegen Liviu Dragnea?

Volgens critici wil Ponta opnieuw op het hoogste niveau meedraaien en kan hij zich niet neerleggen bij het feit dat een man als Liviu Dragnea (links op de foto) hem uit de partij en daarmee uit de Roemeense en Europese politiek heeft gezet. Hij vraagt de Roemenen een tweede kans.

Op zijn 26ste was Victor Ponta anticorruptie-aanklager bij de Hoge Raad voor Justitie. Vier jaar later werd hij voorzitter van de jongerenafdeling van de sociaaldemocraten (PSD) en lid van het partijbestuur. Op zijn 32ste was hij parlementslid en twee jaar later vicevoorzitter van PSD. Op zijn 36ste was hij minister en nog eens twee jaar later voorzitter van de PSD.

In 2012 was hij premier geworden. Hij nam ontslag als voorzitter van de PSD nadat het Nationale Anticorruptiedepartement in juli 2015 een onderzoek tegen hem was begonnen wegens belastingontduiking. En op 4 november 2015, na de brand in de concertzaal Colectiv waarbij 64 mensen stierven, stapte Ponta ook op als premier. Naar eigen zeggen om de verantwoordelijkheid op zich te nemen.

‘Ik heb niet aan de politie gevraagd om de demonstranten met geweld te verwijderen, maar heb ik een stap opzij gezet als premier. Dat is wat democratische leiders doen in landen die een model moeten zijn voor Roemenië.’

Maar hoogleraar Miscoiu wijst erop dat er ook andere motieven speelden. ‘Sinds Ponta in 2014 de presidentsverkiezingen verloor, heeft zijn interne rivaal Liviu Dragnea hem proberen te verwijderen. Dragnea kon voldoende stemmen in de partijraad rond zich scharen om het vertrouwen in Ponta op te zeggen. Alleen onder druk van Dragnea nam Ponta ontslag. Niet omdat hij zijn verantwoordelijkheid wilde opnemen. Wraak nemen op Dragnea is een betere verklaring voor zijn terugkeer dan democratische overtuiging.’

Ponta ontkent dit. ‘Ik zette tenminste een stap opzij. Dragnea weigert dat zelfs na twee effectieve veroordelingen voor corruptie te doen. Tijdens de verkiezingscampagne van 2016 zei hij: “Kijk naar wat er met Victor Ponta gebeurde. Hij liet zichzelf slachtoffer worden. Dat mogen we niet meer doen.” Na de verkiezingsoverwinning van de PSD in 2016 begon Dragnea de partij, de regering én de staat onmiddellijk te gebruiken om zijn hachje te redden. Ze joegen een ordonnantie door het parlement, maar er volgde massaal protest en premier Grindeanu trok de ordonnantie in.’

Twee jaar later, in juli 2017, overleefde Grindeanu een vertrouwensstemming van de parlementaire meerderheid niet. Die was georganiseerd door Dragnea, die een volgzamere premier wilde. Grindeanu werd uit de PSD gezet, Ponta koos de kant van Grindeanu, waarna ook Ponta uit de PSD werd gezet.

Corruptie

Het valt dus nog af te wachten of Ponta een progressief, sociaaldemocratisch en pro-Europees alternatief voor de PSD kan bouwen. Ook zijn beloftes rond anticorruptie moeten nader bekeken worden. Hij bevestigde aan MO* dat hij geen corrupte politici in de partij aanvaardt: ‘Ik aanvaard enkel politici met een leeg strafblad of zonder problemen met het gerecht.’

Toch werd bijvoorbeeld Mircea Banias in verdenking gesteld wegens corruptie, goederensmokkel en belastingontduiking. Het Anticorruptiedepartement en de grenspolitie voerden een onderzoek tegen hem. Hij was tot 2017 senator voor liberale partijen en de Conservatieve Partij en is vandaag vicevoorzitter van Pro Romania. ‘Banias werd vrijgesproken door het Hooggerechtshof’, zegt Ponta.

Welke garanties biedt hij aan de kiezer dat Pro Romania niet gewoon een nieuwe uitdrukking is van hetzelfde corrupte systeem?

Ponta wil geen lokale partijbaronnen van de PSD aanvaarden omdat die leven van het cliëntelistische systeem: ‘Ik weet dat zij stemmen binnenbrengen via cliëntelisme, maar zij hebben geen plaats in mijn partij. Ik bouw een nieuwe partijstructuur buiten het systeem om. Dit zal de echte verandering zijn in de Roemeense sociaaldemocratie.’

‘Ik bouw een nieuwe partijstructuur buiten het systeem om. Dit zal de echte verandering zijn in de Roemeense sociaaldemocratie.’

‘Iemand die zegt dat hij verandering zal brengen met mensen die lang in het systeem hebben meegedraaid, geloof ik niet’, zegt Tibor Fetie, een Belgische Roemeen die in augustus deelnam aan demonstraties in Boekarest. ‘Deze mensen hebben verplichtingen in het systeem en kunnen niet handelen zoals ze willen. Zoals maffia.’

Ponta wil niet dat Roemenië een land wordt waar politici macht gebruiken om de eigen zaakjes te regelen: ‘Dragnea maakt van Roemenië zo’n land. Toen ik in beschuldiging werd gesteld, heb ik nooit wetten veranderd of opgehitst tegen de hoofdaanklager.’

Opvallend is wel dat ook onder Ponta’s premierschap een ordonnantie werd gelanceerd die op Ponta’s maat geschreven leek te zijn. Eind 2014 lanceerde minister van Onderwijs Sorin Campeanu, die later medeoprichter van Pro Romania zou worden, een ordonnantie die doctors zou toelaten om afstand te doen van hun titel. Drie afzonderlijke comités hadden vastgesteld dat Ponta plagiaat had gepleegd.

Roemenen die actief zijn bij progressieve ngo’s en mobiliseren voor anticorruptiedemonstraties vertrouwen Ponta niet. ‘Toen hij in 2014 als premier presidentskandidaat was, probeerde de regering de stemming te beïnvloeden door onvoldoende capaciteit te voorzien bij ambassades en consulaten in het buitenland. De Roemeense diaspora zou immers vooral op zijn tegenstander stemmen’, zegt Elena Calistru van Funky Citizens, een ngo die toeziet op corruptie.

Een andere verklaring is dat figuren binnen zijn eigen regering hem wilden dwarsbomen door de verkiezingen slecht te organiseren.

Victor Ponta geeft een toespraak bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties toen hij nog premier van Roemenië was.

United Nations General Assembly​

Sleutel op het platteland

Ponta zegt zich vooral te richten tot progressieve, jongere kiezers in de steden. Dat is een riskante strategie. De sleutel om te voorkomen dat Roemenië het pad van Polen en Hongarije opgaat, ligt immers op het platteland. Daar ligt een groot potentieel voor nationalistisch, conservatief, anti-Europees populisme in de stijl van Orbán. Dragnea heeft dat begrepen.

De pro-Europese koers die Ponta wil varen, is misschien de enige realistische hoop om Roemenië weg te houden van het Hongaarse pad.

Ponta zegt dat hij dat ook heeft begrepen: ‘Ik zal proberen iedereen op het platteland aan te spreken die in het verleden voor mij heeft gestemd als leider van de PSD en die nu met Dragnea bij de PSD blijft.’

‘Als bestuurder van het armste district van het land bouwde Dragnea zijn cliëntelistisch netwerk uit onder de lokale partijbaronnen die weten dat het geld van het Roemeense budget en de Europese subsidies via hem passeren. Hij weet hoe hij die lokale baronnen in die arme gebieden moet bespelen en aan zich moet binden.’

‘Dragnea’s enige bron van politieke invloed is zijn positie in de regering en de partij om aan publieke middelen te geraken. Hij heeft geen andere steunbasis. Hij is niet populair. Hij koopt politieke steun en mediasteun.’

Attila Szocs, directeur van de boerenorganisatie Eco Ruralis, is sceptisch: ‘Elke vier jaar wordt dit PSD-kiespubliek gemobiliseerd met beloftes van plattelandsontwikkeling. Toch groeit de kloof tussen stad en platteland al jaren. Armoede blijft diep op het platteland. Ponta was leider van de PSD toen die beloftes gedaan werden. Waarom zouden mensen hem nu wél geloven?’

‘Ja, ik heb meegedaan met die beloftes’, zegt Ponta. ‘Maar de echte reden waarom mensen op het platteland niet op mij zouden stemmen, is omdat ze alleen de PSD kennen en ik daar nu buiten sta. Mensen vertrouwen alleen het cliëntelisme om hen middelen te verschaffen. En Dragnea controleert nu de hefbomen.’

Ponta gaat een zware strijd tegemoet om zijn geloofwaardigheid te herstellen.

De Europese Parlementsverkiezingen van mei 2019 zijn de eerste grote test voor Ponta’s Pro Romania. De inzet is groot: Roemenië gaat onder de PSD van Liviu Dragnea het autoritaire pad van Polen en Hongarije op. De pro-Europese koers die Ponta met Pro Romania wil varen, is misschien wel de enige realistische hoop om Roemenië weg te houden van dat pad. Andere linkse initiatieven zijn vooralsnog erg klein.

Maar de realiteit is dat Ponta een zware strijd tegemoet gaat om zijn geloofwaardigheid te herstellen bij het kiespubliek dat hij nodig heeft om opnieuw regeringsmacht te verwerven.

Het establishment wegvagen met gevestigde politici, is Macron’s recept. Het werkt misschien niet overal.