Voormalig Al Qaeda-lid: 'IS zal verscheurd worden door interne strijd'

Met zijn nonchalant opgerolde hemdsmouwen en vriendelijke blik ziet Dean er helemaal niet uit als een voormalige terrorist die als jonge kerel vanuit Saudi-Arabië naar de Balkan was getrokken om mee te vechten met geloofsgenoten.

Dean is in België op uitnodiging van de European Corporate Security Association (ECSA), een vakvereniging van veiligheidsexperts uit de publieke en private sector.

Enkele maanden na de terroristische aanslag op Charlie Hebdo en de arrestatie van een terreurcel in Verviers, komt Dean zijn kennis en inzichten delen over het internationale terrorisme. ‘Een interactief seminarie met focus op het begrijpen van culturele thema’s en hoe je best te beschermen tegen islamitische terreurdreiging’, klinkt het in de uitnodiging.

‘Aimen Dean is niet de naam waaronder ik geboren ben.’

© Kristof Clerix

Vijftig tinten wahabisme

Zijn lichaamstaal mag dan al rust uitstralen, Dean spreekt met de snelheid van een AK47. Hij bijt de spits af met een uitgebreide inleiding tot de islamitische theologie en de geschiedenis van de islam.

Zijn lichaamstaal mag dan al rust uitstralen, Dean spreekt met de snelheid van een AK47.

Niet alleen het Ottomaanse Rijk en de breuk tussen soennisme en sjiisme passeren de revue. Dean gaat in detail in op allerhande historische ontwikkelingen in het Midden-Oosten, dynastieën, heilige plaatsen, opvattingen en geloofsstromingen. Zonder die basiskennis kun je geen antwoord formuleren op IS, Al Qaeda en co. Dat is Deans centrale boodschap.

Hij heeft het over ‘vijftig tinten wahabisme’, verwijzend naar de vele vormen die de strenge geloofsleer kan aannemen, en over de hoofddoek, ‘een pre-islamitische traditie die verkeerdelijk wordt aanzien als een pure vorm van islam’.

De voormalige jihadi vertelt ook over de verschillende dresscodes in het Midden-Oosten; over de korte baard die momenteel in Saudi-Arabië in de mode is; en over de tulband van de Qatari’s, die in andere Golflanden tot hilariteit leidt gezien de gelijkenis met een theezakje.

Spionageroman

Managing director staat te lezen op Deans visitekaartje, onder het logo van Five Dimensions Consultants. Dat bedrijf met zetel in de Verenigde Arabische Emiraten heeft kennis in huis over de financiering van terrorisme maar geeft ook ‘overlevingscursussen bij kidnappings’.

Het was tijdens een radio-interview op de BBC dat Dean in maart 2015 naar buiten trad met zijn levensverhaal, dat leest als een spionageroman: hoe hij zich na zijn Bosnisch avontuur begin jaren negentig uiteindelijk aansloot bij Al Qaeda, zelfs Osama Bin Laden persoonlijk ontmoette, na de aanslagen tegen Amerikaanse ambassades in 1998 gedesillusioneerd raakte in de jihadi-ideologie en uiteindelijk koos voor een dubbelleven in dienst van Her Majesty’s Service.

Nieuwe identiteit

Ook aan dat spannende spionagehoofdstuk kwam een einde toen zijn legende gecompromitteerd raakte. De man kreeg een nieuwe identiteit. ‘De naam Aimen Dean is mijn officiële naam sinds 2006, maar het is niet de naam waaronder ik geboren ben’, zijn de weinige woorden die hij daar aan vuil maakt.

‘De ideologische en theologische verschillen binnen IS zullen zich gaan manifesteren.’

‘Ik nu woon in Dubai. Daar is het veiliger dan in Londen, want Dubai hanteert een nultolerantie voor extremisme –in tegenstelling tot een aantal Europese landen waar men omwille van de vrijheid van meningsuiting gewelddadige extremisten toelaat.’

En neen, ondanks de discretie rond dit tweedaagse seminarie, heeft Dean niet de indruk dat zijn leven permanent in gevaar is. ‘In het algemeen hebben jihadistische groeperingen zoals IS geen gericht achtervolgingsbeleid. Enkel als ik hen tegen het lijf zou lopen, dan zouden ze iets tegen mij kunnen ondernemen. Maar aangezien ik hun territoria vermijd, en aangezien ik voortdurend aan het reizen ben om lessen en workshops te geven, is het moeilijk mij te volgen.’

© Reuters

Propaganda-video van IS over de onthoofding van Ethiopische christenen in Libië (april 2015).

Slimme propaganda

Al meer dan een kwarteeuw kent u de wereld van het gewelddadig islamitisch extremisme van binnenuit. U zag groeperingen komen en gaan. Hoe schat u de toekomst van IS in?

Aimen Dean: De toekomst is enigszins somber, want ondanks hun indrukwekkende successen van de voorbije twee jaar, zijn de zaadjes van hun vernietiging aanwezig in hun eigen ideologie. De ideologische en theologische verschillen binnen IS zullen zich gaan manifesteren. Van zodra je een onbekwaam leiderschap hebt, zullen nieuwe spelers zich aandienen om de macht te claimen en dan is het de vraag of zij voldoende geloofwaardigheid hebben. Het zal moeilijk worden om iemand te vinden met dezelfde credentials als Al Baghdadi. Daarom denk ik dat IS in de komende twee jaar geconfronteerd zal worden met een interne strijd –een burgeroorlog.

En wat dan?

Aimen Dean: Gezien de wreedheden die IS pleegt, zal er een nieuwe generatie jihadisten opstaan die zichzelf meer gematigd zullen noemen. Ze leggen geen strikte strafwet op aan andere moslims en zijn minder verdorven in de toepassing van hun geloof. Ze zullen zich dus voordoen als meer gematigde jihadi’s, en ik denk dat zij nog aantrekkelijker zullen zijn. Dat baart me wel zorgen.

Vanuit België zijn al honderden personen vertrokken naar Syrië. Hoe verklaart u de populariteit van IS onder Europese moslims?

‘Al Qaeda had ook wel een visie, maar die was heel mistig en onduidelijk.’

Aimen Dean: IS verkoopt zichzelf goed. Ze voeren slimme propaganda, en prediken een theologie en ideologie waar westerse landen geen goed antwoord op vinden. IS slaagt erin haar project goed te branden en verkopen. Ze hebben één product, een eengemaakte visie –in tegenstelling tot Al Qaeda.

Al Qaeda had ook wel een visie, maar die was heel mistig en onduidelijk. Al Qaeda is gefragmenteerd in vijf verschillende stammen. Kies uit elk van die stammen twee vertegenwoordigers, vraag hen wat ze eigenlijk willen bereiken, en je krijgt twintig verschillende antwoorden. Doe hetzelfde bij tien leden van IS, en je krijgt van hen één en hetzelfde antwoord: ‘de staat en de verdediging van die staat’.

© BBC

In maart 2015 trad Dean op de BBC naar buiten met zijn spectaculaire levensverhaal.

Het kortste pad richting hemel

Waarom slaat uitgerekend dat project zo aan? Welke andere factoren spelen nog mee om het succes van IS te verklaren?

Aimen Dean: Ik noem dat de “onheilige Drievuldigheid” van gewelddadig extremisme. Ten eerste heb je een spirituele factor: de verleiding-versus-verlossing-vergelijking. Een aantal in Europa geboren moslims worstelt met een schuldgevoel, omwille van illegale activiteiten waarin ze verzeild zijn geraakt. Drugs, alcohol… In de islam heb je geen biecht zoals in het christendom. Hun door schuld gedreven geweten gaat daarom op zoek naar redding en verlossing_._

‘De strijders voelen zich beter dan de rest omdat ze streven naar een goddelijke code. Daarom moet je net inspelen op die link tussen hen en god.’

Dat zie je bij heel wat Syriëstrijders. Net daarom tref je onder hen voormalige bendeleden aan, of mensen die compleet niets van het geloof afweten maar wel die redding en verlossing willen. Ze komen uit bendes, stappen soms recht uit de nachtclub, en sluiten zich aan bij IS. Ze willen vergeving bereiken, en volgens de ideologie van IS is de jihad het kortste pad richting hemel. Dat is waarom ze jihad willen.

Daarom ruil je een welvarend leven in Europa toch nog niet in voor de frontlinie in Syrië?

Aimen Dean: Er zijn nog andere factoren. De tweede is politiek: de narratief dat er een oorlog is tegen de islam. En aangezien voor hen de islam gelijkstaat met hun identiteit en eer, moeten ze die verdedigen –wat daar ook voor nodig is.

Om te komen tot gewelddadig extremisme heb je nog een derde factor nodig. Dat is de fysieke afzondering. Die is het gevolg van een combinatie van achtervolgingswaanzin –‘Ik word vervolgd omwille van mijn geloof’– met een superioriteitscomplex –het geloof dat je streeft naar een hogere, goddelijke code en daarom beter bent dan iedereen rondom jou. Al de anderen zijn dan beesten die afgeslacht mogen worden.

Die fysieke afzondering – zelfopgelegd elitair isolationisme– zie je zo gebeuren achter het computerscherm. Ze trekken op onderzoek uit, begeven zich op sociale media, kijken YouTube-filmpjes, bezoeken websites met propaganda…

Umar Nasir CC BY NC ND 2.0

De Koran. ‘Het probleem is islamitisch, en dus de sleutel eveneens.’

Vuur met vuur bestrijden

Hoe ga je daar als maatschappij mee om?

Aimen Dean: Het idee is om waakzaam te zijn, en de signalen van gewelddadig extremisme op te pikken. Mensen die zich gaan afzonderen, verdwijnen van het voetbalveld, van verjaardagsfeestjes, van schoolse en buitenschoolse activiteiten… Op dat moment zouden vrienden en buren, op een niet-vijandige en vriendelijke manier, de signalen moeten kunnen checken. En eventueel, indien nodig, de overheden of sociale diensten op de hoogte brengen.

Wat is uw beste advies voor de Belgische minister van Justitie, die een beleid moet voeren rond de teruggekeerde Syriëstrijders?

Aimen Dean: Je kan vuur enkel met vuur bestrijden. Schrijf geen griepmedicijn voor aan een malarialijder. Het medicijn in dit geval is theologie zelf. Het probleem is islamitisch, en dus de sleutel eveneens.

Het gaat om mensen met een superioriteitscomplex die zich beter voelen dan al de rest omdat ze streven naar een goddelijke code. Daarom moet je net inspelen op die link tussen hen en god.

Klinkt logisch, maar hoe doe je dat in de praktijk?

Aimen Dean: Neem nu de Koran, hoofdstuk 18 vers 103-104. Daarin staat dat het niet uitmaakt of je gelooft dat je het goede doet. Het enige dat telt, is wàt je doet. Je kan dus uit de Koran citeren, om hen op hun ongelijk te wijzen.

‘Bij de Britse geheime diensten had ik contactpersonen met een doctoraat in islamitische theologie van Oxford.’

Een ander voorbeeld van wat je kan doen, is wijzen op de sterke overeenkomst tussen IS en de eerste splintergroep binnen de islam: het Kharidjisme. Die sekte heeft destijds kaliefen en discipelen van profeet Mohamed vermoord omdat die volgens hen niet moslim genoeg waren. Zowel in geloof als praktijk zijn er zeer sterke gelijkenissen tussen het Kharidjisme en IS.

Tot slot: uw seminarie is bijgewoond door enkele leden van de veiligheidsdiensten. Wat kunnen zij van de Britten leren, gelet op uw ervaringen met MI6?

Aimen Dean: Belangrijk is de focus op islamitische theologie en geschiedenis. Je moet én de theologie begrijpen, want daarop baseren strijders hun geloof, én de geschiedenis, want die vormt de geesten van die mensen. Bij de Britse geheime diensten had ik contactpersonen met een doctoraat in islamitische theologie van Oxford en Cambridge. Ze waren ongelooflijk gekwalificeerd. Die focus op het begrijpen van alle details, is van cruciaal belang om een beter antiterreurbeleid te voeren. Kennis zal een betere dialoog mogelijk maken.

Eigenlijk is de kennis van islamitische theologie bij die mensen (islamitische strijders, nvdr) erg zwak. Maar net daarom kunnen ze gemanipuleerd worden. Dus moet je ervoor zorgen dat je hun taal spreekt.

Bedankt voor het gesprek.

Dit interview verscheen eerder op 20 mei 2015 en werd opnieuw gepubliceerd als onderdeel van de MO* Must Reads zomerreeks.