'Waarom kan in Macedonië een crimineel op tv oproepen tot haat?'

Cvetkovska is onderzoeksjournaliste bij het Organized Crime and Corruption Reporting Network (OCCRP) en de Macedonische NOVA TV. Internationale berichtgeving over de gebeurtenis op 9 en 10 mei zint haar niet. Die hameren op ‘etnische spanningen uit het verleden, wat niet meer aan de orde is. Over wat in het heden wel speelt, berichten de media nauwelijks.’

De grootste oppositiepartij, de sociaaldemocratische SDSM, boycot al dertien maanden het parlement. Daar lezen we inderdaad weinig over.

Saska Cvetkovska: Na de presidents- en parlementsverkiezingen van 2014 heeft de partij geen voet meer binnen het parlement gezet. Dat is overigens niet de eerste keer. De laatste politieke crisis startte een paar maanden geleden. Toen beschuldigde de leider van SDSM, Zoran Zaev, de regering van afluisterpraktijken. Volgens Zaev luisterde de overheid tienduizenden burgers af, onder wie journalisten en rechters. Die tapes bevestigen de wijdverspreide corruptie in Macedonië en zijn nu in handen van Zaev.

Volgens de regering zijn de opnames niet authentiek, maar zijn ze door buitenlandse spionnen gefabriceerd. Zaev zou de tapes gebruiken als middel om de regering omver te werpen. Is dat een plausibele verklaring?

Saska Cvetkovska: De tapes zorgen voor een nieuw hoofdstuk in de machtsstrijd tussen premier Nikola Gruevski en Zaev. Alle opnames die ik tot nu toe heb gehoord, zijn authentiek. Het gaat om gesprekken tussen hoge ambtenaren, waarin zij spreken over corruptie en criminele activiteiten. Een aantal van die zaken onderzoek en publiceer ik al jaren. De tapes zijn een bittere bevestiging van mijn bevindingen.

‘Die tapes bevestigen de wijdverspreide corruptie in Macedonië.’

Hoe reageert de bevolking op die tapes?

Saska Cvetkovska: Op 5 mei jongstleden escaleerde de situatie, na jaren van machtsmisbruik en nauwelijks vrijheid van meningsuiting. Op die dag publiceerde de oppositie een opname over een doofpotaffaire. Burgers reageerden woest en trokken de straat op. Op de opname spraken ambtenaren over een protest in 2011, vlak na de verkiezingen. Tijdens die bijeenkomst doodde een agent een 22-jarige man op het grootste plein van de hoofdstad Skopje.

De regeringspartij vierde ondertussen haar overwinning. Achteraf deed zij alsof de agent die avond niet in dienst was, waardoor hij als burger is berecht. Dit bewijst opnieuw dat de regering geen morele en politieke verantwoordelijkheid neemt.

De demonstranten eisten het aftreden van de minister van Binnenlandse Zaken. Een week later gaf premier Nikola Gruevski daar gehoor aan. Slaat de regering een nieuw pad in?

Saska Cvetkovska: Het is geen nieuw pad. Minister Gordana Jankulovska en Saso Mijalkov, hoofd van de inlichtingendienst en de neef van Gruevski, zijn afgetreden. Maar hun vervangers zijn nog erger. De wissel is dus slechts om de bevolking te kalmeren, niet om daadwerkelijk wat te veranderen in Macedonië.

Protest op 5 mei in Skopje © Saska Svetkovska NOVA TV

Stoot de premier van zijn troon

U was op 5 mei aanwezig tijdens het protest. Hoe verliep die dag?

Saska Cvetkovska: Tot 21 uur was alles vredig. Toen voegden hooligans zich bij de groep. Zij gooiden met stenen en glas naar de politie en overheidsgebouwen. Agenten reageerden met traangas en waterkanonnen. De regering zag alle demonstranten als vandalen. Het protest zou onderdeel zijn van oppositieleider Zaevs plan om de staat te ruïneren. Die retoriek gooit echter alleen maar olie op het vuur. Het laat zien dat de regering zich niet wil aanpassen. Dat vind ik beangstigend, zowel als burger en als journalist.

Moet de regering aftreden om die angst weg te nemen?

Saska Cvetkovska: Absoluut, de regering heeft geen democratische capaciteit of politieke integriteit om Macedonië naar iets beters te leiden. Ik zie geen toekomst met Gruevski op de politieke troon.

‘Het succes van de VMRO-DPMNE is gebaseerd op mensen omkopen en intimideren.’

Wie kan premier Gruevski en zijn christendemocratische VMRO-DPMNE-partij van de troon stoten?

Saska Cvetkovska: Wij burgers, samen met politici. We hebben niet alleen een nieuwe regering nodig, we moeten ook waarden heropbouwen. Dat is onmogelijk als niet alle belangengroepen worden betrokken. Volgens statistieken van de Wereldbank hebben 400.000 Macedoniërs het land verlaten sinds 2005. Dat is veel, ons land telt twee miljoen inwoners. Breng die groep terug en geef hen de macht om thuis wat te veranderen.

Er is een kans dat de VMRO-DPMNE na nieuwe verkiezingen de grootste partij blijft. Zij hebben momenteel 61 zetels, de sociaaldemocraten staan op de tweede plaats met 34.

Saska Cvetkovska: Hoe denk je dat zij gewonnen hebben? Het succes van de VMRO-DPMNE is gebaseerd op mensen omkopen en intimideren. Na de gebeurtenis in Kumanovo hebben ambassadeurs van onder andere Duitsland, de Verenigde Staten en Italië duidelijk gemaakt dat er grootschalige verandering moet komen.

Kumanovo op 10 mei 2015

© Saska Cvetkovska NOVA TV

Pure propaganda

Verandering door verkiezingen heeft weinig zin als een partij de grootste wordt door intimidatie en omkoping, zoals u stelt. Is Macedonië überhaupt een democratie?

Saska Cvetkovska: Nee, het is zelfs geen transitieland. Het is autoritair, zoals Hongarije. Maar dan erger. Kijk bijvoorbeeld naar mediavrijheid. In vijf jaar tijd is het grootste onafhankelijke televisiestation uit de lucht gehaald. Achthonderd journalisten zijn ontslagen, meldt de journalistenvakbond. Hoe het nieuws nu wordt gebracht, is pure propaganda.

Ondertussen krijgt Macedonië als kandidaat-lidstaat van de Europese Unie (EU) geld om de democratische instellingen te versterken.

Saska Cvetkovska: Dat is ook vreemd. Europa investeert honderden miljoenen en Macedonië heeft meerdere aanbevelingen gekregen om de onderhandelingen met de EU te starten. Volgens premier Gruevski is de kritische en negatieve berichtgeving van journalist Borjan Jovanovski de reden dat Macedonië nog niet tot de EU behoort. Vorige maand kreeg die journalist een doodsbedreiging, wat leidde tot een protest op 22 april.

‘De publieke omroep doet niets tegen haatspeech.’

Sinds het aantreden van premier Gruevski in 2006, is Macedonië van de 45e plaats naar de 117e plaats gezakt op de World Press Freedom Index. Reporters Without Borders onderzocht 180 landen. Hoe merkt u die verschuiving?

Saska Cvetkovska: Het is moeilijker om te werken. Sowieso kun je alleen nog online aan onafhankelijke journalistiek doen. Het grootste televisiestation zendt bijvoorbeeld bewust geen enkel woord van oppositieleider Zaev uit. Ook is er publieke haatspeech. Op de publieke omroep presenteert een veroordeeld crimineel een programma waarin hij burgers oproept om verraders te vermoorden. De publieke omroep doet niets tegen die haatspeech, terwijl zij juridische stappen kan en moet ondernemen. Die presentator is trouwens de enige man die de premier mocht interviewen.

Op 17 mei organiseert de oppositie opnieuw een demonstratie. Hoe zal dat verlopen?

Saska Cvetkovska: Ik ga erheen. Hoeveel mensen aansluiten is nog onduidelijk. Zo chanteert de regering bijvoorbeeld busbedrijven, zodat demonstranten niet met die bussen naar Skopje kunnen reizen. De bussen die wel rijden, bieden ook geen garantie. In het verleden haalden agenten immers bussen van de weg voor technische inspecties met als gevolg dat de passagiers te laat kwamen. Tot slot moeten mensen op 17 mei opeens verplicht werken, zodat zij niet kunnen protesteren. De regering organiseert op haar beurt een dag later een tegenprotest.

Ooggetuigen uit Kumanovo

Het was even onduidelijk of de demonstratie op 17 mei zou doorgaan, vanwege de gebeurtenissen in Kumanovo op 9 en 10 mei. Wat is daar gebeurd?

Saska Cvetkovska: Op 9 mei rond 5 uur begon het schieten, wat ruim twintig uur zou duren. Binnen een uur stonden de eerste foto’s en filmpjes op sociale media. Toen ik die zag, ben ik meteen naar Kumanovo gegaan. Om 8 uur kwam ik aan op een veilige plek dichtbij de stad, wij journalisten mochten het gebied namelijk niet in. De regering zei dat er een terroristische groep in Kumanovo zat, die instellingen in Skopje wilde aanvallen. Over motieven en ideologieën zweeg de regering.

Wat wisten jullie journalisten toen al wel?

Saska Cvetkovska: We wisten dat er iets serieus gaande was, want de politie was vanaf het begin in groten getale aanwezig. We hadden zoveel vragen. Wist de politie met welke groep zij te maken kreeg? Het was immers duidelijk dat de ploeg goed getraind was en professioneel materiaal bij zich had. Waarom greep de politie in Kumanovo op die manier in, een stad vlakbij de grens met Kosovo en Servië waar vooral etnische Albanezen wonen? Niemand beantwoordde onze vragen. De regering zei achteraf dat de actie succesvol was verlopen, en daarmee was de kous af.

Inwoner Kumanovo: ‘Ik verstopte me twaalf uur in mijn kelder. Ik was zo blij toen ik een politieagent zag.’

Wat vond de bevolking van het politieoptreden?

Saska Cvetkovska: De mensen die ik heb gesproken waren positief. Ze zeiden dat de politie moeite had om alle burgers in veiligheid te brengen, maar dat zij volop hulp boden om bewoners te verstoppen en later te evacueren. Acht agenten overleefden de dag niet. Ik sprak een man die zich twaalf uur in zijn kelder had verstopt. Hij vertelde: ‘Ik had geen idee wat er gebeurde, wie schoot op wie en waarom? Na een tijd waren er minder schoten. Ik hoorde een man in het Macedonisch praten, dat gaf mij moed om naar buiten te gaan. Ik was zo blij toen ik de politieagent zag, het was alsof ik mijn vader aankeek.’

Zijn de inwoners ook tevreden over het ministerie die de agenten aanstuurde?

Saska Cvetkovska: Dat niet,  je merkt dat de inwoners geen vertrouwen in regeringsinstellingen hebben. Ze vroegen: ‘Wie wil dat wij elkaar haten? We laten het deze keer niet toe.’ Niemand wil opnieuw etnische spanningen, dat was meteen duidelijk.

Wie spanningen in Kumanovo wilde creëren, is onduidelijk. De media spraken over: terroristen, gewapende mannen en Albanese separatisten, al dan niet onder de vlag van het National Liberation Army. Wie waren die mensen volgens u?

Saska Cvetkovska: De regering vertelt weinig, dus wij, de bevolking, weten het ook niet. Dat is frustrerend, als journalist is het juist mijn taak om speculaties weg te nemen. In de Kumanovo-regio zijn ook veel bendes actief die wapens en drugs smokkelen, wie weet schoten zij op de politie. Wat we wel weten is dat de groep gevaarlijk was, gezien het geweld dat hij gebruikte.

Op 10 mei eindigde de politieactie. Hoe was de situatie in Kumanovo na afloop?

Saska Cvetkovska: De hulp kwam snel. Er zijn wat problemen met water en elektriciteit, maar dat was te verwachten. Woningen worden binnenkort opgeknapt. Tien huizen zijn onbewoonbaar verklaard. De regering biedt die inwoners een tijdelijk huis aan, totdat zij nieuw onderdak vinden. Ook heeft de regering toegezegd de inwoners financieel voor honderd procent te compenseren.

Kumanovo op 10 mei 2015

© Saska Cvetkovska NOVA TV

Transparantie onmogelijk

In internationale berichtgeving leggen journalisten een link met 2001. In dat jaar kregen Albanezen, de grootste minderheidsgroep in Macedonië, meer rechten door een grondwetswijziging. Bestaat die link?

Saska Cvetkovska: Nee. Het is waar dat in Kumanovo veel etnische Albanezen wonen, maar dat betekent niet dat er etnische spanningen zijn of waren. De stad is, en was ook in 2001, tolerant. Toegang tot rechten gebeurt in Macedonië op basis van politieke ideologie, niet etniciteit. Als je een baan wilt, moet je lid zijn van de regerende VMRO-DPMNE-partij.

‘Als je een baan wilt, moet je lid zijn van de partij.’

Wie profiteert van de mediafocus op etniciteit?

Saska Cvetkovska: Die mediafocus is voordelig voor de regering. Het leidt af van de werkelijke problemen: de afluisterschandalen, het machtsmisbruik en de corruptie.

De secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, wil een transparant onderzoek naar de gebeurtenissen op 9 en 10 mei in Kumanovo. Is dat mogelijk?

Saska Cvetkovska: Transparant? Nee. Maar dat neemt niet weg dat een onderzoek belangrijk is. Zo weten wij of de Macedonische veiligheidsdiensten juist hebben gehandeld en of de agenten voldoende voorbereid waren toen zij naar Kumanovo vertrokken. Hier ligt een grote rol voor ons journalisten: wij moeten die informatie bovenhalen, de regering gaat dat niet doen.