‘Journalistiek gezien is wat we doen misschien niet zo sexy, maar het is wel cruciaal’

In een kleine kelderruimte van het huis van Mercado bevindt zich de redactieruimte van Conexión Migrante.

© Ynske Boersma

Voor migranten die in de Verenigde Staten op zoek gaan naar een veiligere en betere toekomst is juiste informatie vinden één van de grootste obstakels. Met het digitale nieuwsplatform Conexión Migrante probeert de Mexicaanse Patricia Mercado die informatiekloof te dichten. ‘Het verkeerd informeren van migranten is een enorm lucratieve handel.’

‘Ik ben een Mexicaan zonder verblijfspapieren in de VS en ik wil terugkeren naar Mexico. Maar mijn zoon is hier geboren en ik weet niet wat ik voor hem moet regelen.’ Patricia Mercado wist het toen nog niet, maar dit bericht van een lezer van het digitale nieuwsplatform Conexión Migrante zou alles veranderen.

Ze kreeg het bericht toe via Messenger vlak na dat de kersverse Amerikaanse president Trump in januari 2017 een xenofobe tirade hield. ‘Trump noemde Mexicanen een stel delinquenten. Hij zei dat hij ze allemaal zou deporteren’, legt Mercado uit. Ook het toen nog tweekoppige team achter Conexión Migrante wist niet hoe de man verder te helpen. ‘We gaan het voor je uitzoeken, lieten we hem weten. Nadien, vroegen we ons af: waarom maken we hier geen nieuwsbericht van?’

Het nieuwsplatform lanceerde Mercado op dezelfde dag dat Trump werd verkozen: 8 november 2016. Maar het was pas na dit nieuwsbericht over hoe Mexicanen in de VS een dubbele nationaliteit kunnen aanvragen, dat het aantal bezoekers de hoogte in schoot. ‘Opeens werden we gelezen door het publiek dat ik altijd al wilde bereiken.’

Want Conexión Migrante was van meet af aan bedoeld om nieuws te maken voor Mexicaanse migranten in de Verenigde Staten. Mercado woont zelf in Mexico-stad. MO* zocht haar op in haar zonnige huis in de schaduwrijke buurt Hipodromo.

WikiMigrante

De maanden die volgden op het nieuwsbericht en de start van Trumps presidentschap waren turbulent, vertelt Mercado. ‘Er was veel onzekerheid en mensen waren bang voor wat migranten in de VS te wachten stond. Er was nauwelijks informatie beschikbaar.’

Dat het artikel over de dubbele nationaliteit zo goed gelezen werd, illustreert wat voor de migrantengemeenschap al lange tijd ontbrak: correcte informatie. Dus besloot Mercado het vanaf dan over een andere boeg te gooien. Vragen van migranten zouden voortaan de redactionele agenda bepalen.

Enkele maanden later konden die vragen ook binnenkomen via telefoon. Dat gebeurde nadat het platform een audiobericht ontving van een man die niet kon lezen of schrijven en hulp nodig had. ‘We belden hem op en besloten daarna ook een telefoonnummer te delen met onze lezers. Zo begonnen mensen met ons te praten.’

Elke dag kreeg Conexión Migrante wel dertig tot veertig telefoons. ‘En toen waren we nog maar met twee. We begrepen dat de migrantengemeenschap geen algemeen nieuws nodig heeft, maar nuttige informatie over hun dagelijks leven. Dat geldt zeker voor een migrant zonder papieren, in een land waar je de taal niet spreekt.’

Ondertussen is Conexión Migrante uitgegroeid tot een achtkoppige redactie en dienstverlenend journalistiek medium met 196.000 volgers op Facebook. Vragen van migranten zijn nog steeds leidend voor de artikels die het platform publiceert. Het gaat om vragen als: hoe betaal ik belastingen in de VS? Hoe regel ik een zorgverzekering? Hoe kan ik geld naar mijn familie in Mexico sturen?

‘Mensen hebben daarbij hulp nodig. Als je in een nieuw land toekomt zijn er zo veel obstakels. De taal, de wetten, de gewoontes, het klimaat… alles is anders. Wat we doen is misschien niet zo sexy in journalistiek opzicht, maar het is wel cruciaal.’

Alle informatie die de redactie verzamelt wordt vervolgens op onderwerp gesorteerd in de zoekmachine WikiMigrante. Daar kunnen de leden van het platform, en dat lidmaatschap is gratis, antwoorden vinden op heel uiteenlopende vragen. ‘In die Wiki brachten we de journalistieke artikels terug tot korte informatieblokken die eenvoudig te delen zijn.’

Kelderredactie

In een kleine kelderruimte van het huis van Mercado bevindt zich de redactieruimte van Conexión Migrante. Onder het achtkoppige team bevinden zich vier redactieleden. Twee van hen zijn verantwoordelijk voor het beantwoorden van vragen die binnenkomen via Messenger of telefoon.

Selene Tapia (31) typt een weekoverzicht uit. ‘Hierin verzamel ik alle vragen die deze week binnenkomen. Tijdens de redactievergadering van komende maandag besluiten we welke vragen we zullen beantwoorden in nieuwe artikels.’

De vragen zijn een directe weergave van het grillige migratiebeleid van de VS. ‘Velen vragen hoe ze hun verblijf in Mexico kunnen regulariseren. Sommigen willen nog doorreizen naar de VS en zijn bang om onderweg opgepakt en gedeporteerd te worden. Anderen willen nu hier blijven, omdat ze inzien dat het toch moeilijker is dan ze dachten’, vertelt Abel Dominguez (35).

Behalve het redactiewerk en het beantwoorden van de vragen, doen de jonge redactieleden ook veldwerk. Ze bezoeken migrantenorganisaties, opvangplekken of kampplaatsen waar migranten verblijven om zo meer mensen te bereiken. In busterminals wijzen ze migranten op hun rechten. Want veel busmaatschappijen weigeren reizen te verkopen aan migranten. ‘Dat is bij wet verboden’, aldus Dominguez.

Het begon als een platform voor Mexicaanse migranten in de VS, maar Conexión Migrante richt zich intussen ook op Latijns-Amerikaanse migranten die onderweg zijn naar de Amerikaanse grens. De migratiestromen naar de VS breken sinds 2021 weer ieder jaar records. In 2023 probeerden maar liefst 2,4 miljoen mensen de zuidgrens over te steken, waarvan de meesten illegaal.

Het overgrote merendeel komt uit Latijns-Amerikaanse landen, met Mexico en Venezuela als voornaamste herkomstland. Geweld, armoede en politieke instabiliteit brengen steeds grotere groepen migranten op de been. Ze laten alles achter om tijdens een even gevaarlijke als kostbare reis het continent te doorkruisen in de hoop een betere toekomst in de VS te vinden.

‘Het zijn niet de migranten die de crisis veroorzaken. Het is de regering die hen de rug toekeert.’

‘We kunnen onze ogen niet sluiten voor de realiteit van migratiestromen’, legt Mercado uit. ‘Daarom richten we ons nu ook op migranten uit Centraal- en Zuid-Amerika die willen vertrekken of al onderweg zijn. De migratie uit die landen is van alle tijden, maar nu komen ze in ongekende aantallen toe. Alle opvangplekken zitten overvol. Organisaties kunnen het werk niet aan. En onder AMLO (de afkorting van de uittredend Mexicaanse president Andrés Manuel López Obrador, red.) zette de Mexicaanse overheid alle hulp aan migranten stop.’

Patricia Mercado: ‘Het zijn niet de migranten die de crisis veroorzaken. Het is de regering die hen de rug toekeert.’

© Ynske Boersma

Wachttijden

Een migratiecrisis noemt Mercado het niet graag. ‘Want het zijn niet de migranten die de crisis veroorzaken. Het is de regering die hen de rug toekeert. Niet alleen in Mexico, maar overal. Ik kan me zo ergeren aan politieke migratietoppen waar de presidenten van de VS, Mexico en Canada bijeenkomen om te ijveren voor “geordende migratiestromen”. Sinds wanneer is migratie geordend? Of gepland? In 99% van de gevallen is migratie niet gepland.’

‘Er bestaat een grote kloof tussen overheden en wat er in de realiteit gebeurt. Door zeven jaar met de migrantengemeenschap te werken, weten wij dat we migranten zoveel mogelijk moeten helpen omdat zij zich niet laten tegenhouden.’

Tijdens de pandemie had Trump de omstreden immigratiemaatregel Title 42 ingevoerd. Onder het voorwendsel van gevaar voor de volksgezondheid kon de VS daarmee jarenlang asielzoekers het land uitzetten zonder enig recht op een proces. In 2020 won huidig president Biden de verkiezingen onder meer met de belofte dat hij deze maatregel zou afschaffen. Dat gebeurde uiteindelijk ook in mei 2023. Maar in de plaats kwam in feite een restrictiever beleid.

Onder Title 42 had een deportatie verder geen legale gevolgen voor de migrant in kwestie. De maatregel die in de plaats kwam, Title 8, kan betekenen dat migranten die de grens illegaal oversteken een verbod van 5 tot 20 jaar opgelegd krijgen om de VS nog te bezoeken. Als ze na een deportatie nog eens proberen het land binnen te komen, riskeren ze een gevangenisstraf.

De nieuwe maatregel maakt deel uit van een nieuw asielsysteem waarmee Biden migratie geordender wil laten verlopen. De strengere maatregelen bij deportatie dienen als stok achter de deur, om migranten ertoe te bewegen volgens de nieuwe regels asiel aan te vragen.

Dat houdt in dat migranten een afspraak moeten maken bij een immigratieambtenaar aan één van de officiële grensovergangen aan de zuidgrens. Dat kan via een app die alleen werkt in de noordelijke helft van Mexico. Vervolgens wachten ze in de VS de beslissing af.

Alleen blijkt dit in de praktijk niet geordender te verlopen dan het wordt voorgesteld. Per dag zijn er acht keer zoveel migranten als er beschikbare afspraken zijn. De plekken worden willekeurig verloot. Dat maakt dat wachttijden voor een afspraak oplopen tot een half jaar en de meeste migranten alsnog beslissen om zonder afspraak de grens over te steken.

De overgrote meerderheid maakt nauwelijks kans op een verblijfsvergunning, zegt Mercado. ‘Het VS-beleid houdt in dat iedereen asiel kan aanvragen volgens de criteria van de VN-Vluchtelingenconventie uit 1951. Maar de meesten komen niet in aanmerking op basis van die criteria.’

Dat verdrag biedt bescherming aan oorlogsvluchtelingen en mensen die vervolgd worden door dictatoriale regimes. Het vormt wereldwijd nog steeds de basis voor asielbeleid. Maar bendegeweld zoals we dat vandaag in onder meer Mexico, Centraal-Amerika en Haïti zien en wat mensen doet vluchten, was er niet toen het VN-Vluchtelingenverdrag tot stand kwam.

Wie asiel aanvraagt in de VS moet kunnen aantonen dat ze gevaar lopen. Alleen wie een ‘geloofwaardige vrees’ voor hun leven kan aantonen, maakt kans op asiel. ‘Er bestaan veel misverstanden over wie de VS binnen mag’, vertelt Tapia. ‘Weinigen hebben er recht op asiel omdat bendegeweld, bijvoorbeeld, niet onder de criteria valt. Het land binnen geraken is redelijk eenvoudig. Maar het proces dat daarna volgt is veel moeilijker te begrijpen.’

‘Migranten denken vaak dat ze er zijn zodra ze de grens over zijn, maar daar begint het pas.’

‘Mensen kennen bijvoorbeeld het belang niet van het verzamelen van bewijzen zodat je kan aantonen dat je recht hebt op asiel. Velen hebben die niet of verloren ze onderweg. Migranten denken vaak dat ze er zijn zodra ze de grens over zijn, maar daar begint het pas. Ze kunnen dan misschien twee jaar blijven, maar moeten daarna misschien toch het land uit.’

‘Er bestaat veel misleidende informatie en bedrog over wie asiel kan aanvragen’, bevestigt Mercado. ‘Velen denken dat het genoeg is om te vertellen dat er in hun land extreem veel geweld en armoede heerst. Maar dat is het niet. Voor dit type migranten bestaat er geen migratiebeleid, terwijl de situatie in hun landen van herkomst steeds slechter wordt.’

Desinformatie is lucratief

Het is die kloof tussen beleid en informatie die Mercado met Conexión Migrante zo graag wil dichten. ‘Zodat migranten betere beslissingen kunnen nemen en niet bedrogen worden omdat ze niet de juiste informatie hebben.’

‘Het verkeerd informeren van migranten is een enorm lucratieve handel die al begint in het land van herkomst. Mensen zijn wanhopig en willen er weg. Dan horen ze dat in de VS al je dromen uitkomen en dat het makkelijk is om de grens over te steken. Als er niemand is die het tegendeel beweert, dan geloven ze dat. Alleen: het is niet makkelijk, wel extreem gevaarlijk en soms dodelijk.’

‘Niemand is geïnteresseerd in het correct informeren van migranten’, zucht Tapia. Velen verdienen goed aan de migranten, weet ook Mercado. ‘Van de coyotes (ofwel: mensensmokkelaars, red.) tot de advocaten en copyshops langs de migratiekantoren. Niemand is erbij gebaat de migranten correct te informeren. Ze spelen met een zeer kwetsbare groep die geen tijd heeft om na te denken en een weloverwogen beslissing te nemen.’

Daarom is het zo belangrijk dat ook media beter hun best doen om migranten juist te informeren, vindt Mercado. ‘Ik noem ons altijd de vreemde eend in de bijt. Enerzijds zijn we een journalistiek platform, anderzijds een maatschappelijke organisatie die zich inzet voor migranten.’

‘Het zorgt soms voor discussies met bevriende journalisten. Tot waar is het journalistiek en vanaf waar begint activisme? Mijn antwoord is altijd: zonder dat activisme kan ik migranten niet de informatie bieden die ze zo hard nodig hebben. Zij zijn de meest kwetsbare groep die er nu is.’