‘Een financieel wapen inzetten tegen Rusland, schendt alles waar het Westen voor staat, omdat oorlog niet meer kan’

Koen Schoors: Het financieel wapen dat het Westen inzet schendt alles waar ons systeem voor staat maar het doet dat omdat Rusland een morele grens overschrijdt.’

© Pavlo Palamarchuk / Reuters

Om Rusland te bestraffen voor de invasie in Oekraïne, heeft het Westen een opvallend wapen in handen: zijn financiële macht binnen een geglobaliseerde economie. Kan dat wapen ook een manier zijn om oorlog volledig te bannen in de 21ste eeuw? Niet helemaal, zegt econoom Koen Schoors (Ugent). ‘Ook de VS zou geen landen mogen binnenvallen, maar het is het enige land waartegen dit wapen niet ingezet kan worden.’

Rusland lijkt op het eerste zicht een land met onbeperkte economische mogelijkheden. Na de val van de Sovjet-Unie bleef Rusland niet alleen veruit het grootste land van de wereld, het beschikte ook over veel natuurlijke rijkdommen en een vrij goed geschoolde bevolking. Daardoor kan vandaag de vraag gesteld worden waarom Rusland dan toch uitgroeide tot een land met zeer veel ongelijkheid en economisch vooral leeft van de uitvoer van grondstoffen.

Koen Schoors is professor Economie aan de Universiteit Gent en goed geplaatst om op die vraag te antwoorden. Voor zijn doctoraat onderzocht hij het commerciële banksysteem in Rusland aan het begin van de jaren ‘90. Daarnaast is hij directeur van Cerise, het Centrum voor Russische Internationale Socio-Politieke en Economische Studies, en verbleef hij meermaals in het immense land.

Op basis van de goede scholingsgraad had na de val van de Sovjet-Unie en heel andere economie kunnen ontstaan in Rusland, beaamt Schoors. ‘Sommige goed geschoolde Russen richtten elders wereldbedrijven op. Zoals Sergei Brin die mee Google oprichtte. Pavel Durov is oprichter van Telegram, één van de belangrijkste socialemediaplatformen dat nog los staat van Facebook. Durov was ook de CEO van Vkontakte, het Russische Facebook. Maar hij moest vluchten.’

Liever controle dan een sterke economie?

In Rusland had een diverse economie zich kunnen ontwikkelen. Eén die zich niet alleen op de export van grondstoffen richt en drijft op menselijk talent. Maar die is er niet gekomen, aldus Schoors, omdat de Russische instellingen zo’n economie niet stimuleren en, integendeel, zelfs onderdrukken.

Na de chaotische jaren onder zijn voorganger Boris Yeltsin, zorgde Poetin er weliswaar voor dat op macro-economisch vlak stabiliteit ontstond. Er kwam een belastingstelsel dat werkte en een centrale bank die over voldoende reserves beschikte (aan buitenlandse valuta en goud) om de wisselkoers van de roebel en rentetarieven enigszins stabiel te houden.

‘Op papier leek Rusland op een democratie met verkiezingen en een werkend justitiesysteem, maar in de praktijk kwam alles meer in de greep van Poetin.’

‘Maar op microniveau werd niets gestimuleerd. Ondernemers ondervinden daarom altijd onzekerheid. Op papier leek Rusland op een democratie met verkiezingen en een justitiesysteem maar in de praktijk kwam alles meer in de greep van Poetin’, verduidelijkt Schoors.

‘Wie connecties met Poetin heeft, wordt daarbij beschermd. Een succesvol bedrijf kan plots van iemand anders worden. Goede onderzoekers en ondernemers zien dat keer op keer gebeuren, van die corporate raids door iemand met banden met de KGB. Dat verklaart waarom al die Russische rijken villa’s en jachten in het buitenland houden.’

De controle door Poetin werd steeds erger. Wanneer Rusland in 2008 ook betrokken raakte bij de financiële crisis kwamen veel bedrijven plots in ademnood.

‘Veel reserves zijn toen opgebruikt om bedrijven te redden, de bedrijven met de juiste connecties. Oligarchen, waaronder Abramovitsj, werden toen verplicht hun olie-en gasbedrijven te verkopen aan twee grote staatsbedrijven, Gazprom en Rosneft, die niet erg efficiënt werken.’

Waar kwamen die oligarchen plots vandaan? Hoe werd een Roman Abramovitsj (voorlopig nog eigenaar van voetbalclub Chelsea, red.) op enkele jaren tijd zo rijk?

Koen Schoors: Bij de voucherprivatisering in de jaren ‘90 kreeg een kleine elite veel in handen. (Daarbij werd staatseigendom omgezet in waardebonnen, die konden burgers dan inruilen voor aandelen in een staatsbedrijf, red.) Het management van bedrijven slaagde er vaak in om met trucs en soms met geweld het bedrijf in handen te krijgen. Dat was een eerste breuklijn.

Ik herinner me dat het Westen pleitte voor shocktherapie, de plotse overgang van communisme naar kapitalisme, geheel in de lijn met de neoliberale geest van die jaren. Was dat slechte raad?

Koen Schoors: Vandaag weten we dat die shocktherapie niet gewerkt heeft. Het was te bruusk. Geleidelijkheid werkt beter. De vraag is ook of dat nog kon, omdat de Sovjet-Unie geïmplodeerd was. Poetin klaagt daar nu over, maar de Russen kozen er zelf voor om de Unie op te blazen.

Een tweede breuklijn was het zogenaamde Duivelspact, of het programma van “leningen voor aandelen”. De rijke toplaag die in de eerste jaren na het uiteenvallen van de Unie was gegroeid, leende Boris Yeltsin grote sommen waarmee hij de lonen van ambtenaren kon betalen en zo zijn herverkiezing kon verzekeren.

Maar die leningen moesten ook worden terugbetaald. De “kroonjuwelen” van de Russische staat dienden als onderpand: olie, gas, scheepsbouw en nikkel. Het idee was dat de staatsbedrijven geveild zouden worden en dat met die opbrengst de leningen terugbetaald zouden worden. Maar die veilingen verliepen niet goed waardoor rijke geldschieters de bedrijven voor een appel en een ei in handen kregen.

Dat was een schandalige deal, maar had ook goed kunnen uitpakken als de nieuwe rijken stabiele eigendomsregels, justitie en een rechtsstaat hadden gecreëerd om rechtszekerheid te creëren voor zichzelf. Die kans ging verloren in de crisis van 1998. Door dalende olieprijzen en de wisselkoers van de roebel konden de Russische staat en bedrijven hun schulden niet meer betalen.

Het gevolg: inflatie, rentes tot 90% en banken die failliet gingen. Rusland had toen vier eerste ministers op korte tijd, en de laatste daarvan was Poetin. Om zijn populariteit op te krikken besloot hij om Tsjetsjenië aan te vallen, een oorlog die Yeltsin verloren had (de eerste Tsjetsjeense oorlog vond plaats tussen 1994 en 1996; de tweede tussen 1999 en 2009, red).

Poetin voerde die oorlog op een uiterst brutale manier en legde de stad Grozny plat. Zo maakte hij een naam, al haalde hij in de daarop volgende verkiezingen nog altijd maar 23% van de stemmen. Vier maand later was dat al 50% bij de presidentsverkiezingen.

Hoe kon dat zo snel veranderen?

Koen Schoors: Dat onderzochten we met Cerise. Zo gaf Sberbank leningen aan bedrijven die hun personeel opriepen om voor Poetin te stemmen. Mijn onderzoek toonde aan dat er een correlatie bestond tussen de leningen van Sberbank en de populariteit van Poetin, vooral op plekken waar de gouverneur een ex-KGB’er was. Toen al rook het oude KGB-netwerk de macht.

‘Waar de onafhankelijke zender NTV ontvangen werd, haalde Poetin minder stemmen. Dus die nam hij al snel over.’

Ook de media werden gemanipuleerd. Waar de onafhankelijke zender NTV ontvangen werd, haalde Poetin minder stemmen. Dus die nam hij al snel over. Eén voor één werden onafhankelijke media afgebouwd. Na de invasie van Oekraïne werden de laatste twee, Ekho Moskvy en TV Rain/Dozhd gesloten.

Poetins netwerk van ex-KGB’ers dreef de controle op?

Koen Schoors: En onderdrukte de informatievrijheid. Poetin sloot een deal met de oligarchen: jullie laten de politiek aan mij, ik geef jullie economische vrijheid en zorg ervoor dat Moskou en Sint-Petersbrug metropolen worden waar het goed is om te leven.

Zijn macht kwam er dus met steun van ondernemers, al was dat ook onder druk. Wie niet mee deed, verdween zoals Boris Berezovski of werd gevangen gezet zoals Michail Chodorkovski (zie kader).

Boris Berezovski was de eerste miljardair van Rusland, maar leefde na het aantreden van Poetin als president in ballingschap in Londen, tot zijn dood in 2013.

Michail Chodorkovski maakte deel uit van de top 20 rijkste mensen wereldwijd, maar zat tussen 2005 en 2013 een celstraf uit voor belastingontduiking en fraude.

‘Rusland wil klimaatverandering’

Maar zo ontstond wel een Russische economie die erg afhankelijk is van de verkoop van fossiele brandstoffen. En die industrie moet verdwijnen omwille van de klimaatverandering.

Koen Schoors: Poetin maakte een doctoraat over hoe olie en gas gebruikt kunnen worden om Rusland te herstellen. Op dat moment had hij gelijk, maar die strategie is vandaag een doodlopend straatje.

‘Toen Poetin zijn doctoraat over olie en gas schreef had hij gelijk, maar die strategie is vandaag een doodlopend straatje.’

Er moet gewerkt worden aan een alternatief. Daarom investeert Saoedi-Arabië in chemie, in waterstof. Ze hebben zon en wind en kunnen waterstof produceren die via onze haven in ons netwerk kan belanden.

Rusland lijkt daar niet mee bezig. Alleen op papier is er een langetermijnstrategie.

Maakt dat van Rusland, dat zo lang mogelijk olie en gas wil verkopen, geen tegenstander van klimaatbeleid?

Koen Schoors: Rusland wil klimaatverandering. Als het opwarmt, wordt Siberië landbouwgebied, ook al veroorzaakt dat eerst schade aan de infrastructuur omdat de permafrost smelt.

Wordt dat luidop gezegd?

Koen Schoors: Dat denk ik niet. Maar voor Rusland is klimaat het minste van zijn problemen, al onderschat het dat wel volgens mij.

In Zuid-Azië wonen twee miljard mensen die moeten verhuizen als het echt erg wordt. Siberië lijkt een logische bestemming.

Koen Schoors: Klopt. Ook China zal steeds meer wegen op Siberië. Ik denk niet dat Rusland daarover nadenkt.

Natuurlijk kan je de eerste tien jaar gewoon gas blijven verkopen, maar op termijn loopt dat dood. Dat is zeer jammer, want qua taal, cultuur en waarden van de bevolking zou dat fundamenteel een partner van ons kunnen zijn.

Zijn er fouten gemaakt waardoor Rusland dat niet werd?

Koen Schoors: Waarschijnlijk hadden we dingen beter kunnen doen. Er zijn te veel clichébeelden over elkaar.

Wat interessant is: het Westen investeerde veel in Rusland. Belgische bedrijven bouwden er fabrieken voor vloeren, plastic flessen, bier, westerse autofabrieken, … Als Rusland iets behalve grondstoffen exporteert, zijn het de producten van die westerse bedrijven. Er is veel werkgelegenheid gecreëerd.

Rusland besteedt 4,3% van zijn inkomen aan defensie. Volgens het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) is er geen enkele van de 15 grootse economieën die verhoudingsgewijs meer uitgeeft aan defensie.

Koen Schoors: Voor zover we het weten. Het is meer dan 4%, want veel defensiebudget is geheim in Rusland. Tijdens de Sovjet-Unie was het ongeveer 20%. Daarom crashte die ook. Ze zat in een wapenwedloop met de VS en kon dat niet meer betalen. Zeker toen de olieprijzen daalden.

‘Rusland geeft zeker meer uit dan 4% aan zijn defensie.’

Nu zit Rusland in hetzelfde straatje. Hoeveel het is weet ik niet, maar wel meer dan 4%.

Is dat houdbaar?

Koen Schoors: Nee, ook omdat een corrupt systeem waarin alles steunt op connecties blijkbaar geen goede manier is om een efficiënt leger te bouwen. Dat vereist een meritocratie (een bestuursvorm waar de politieke elite zijn macht dankt aan zijn verdiensten, red.).

Wat blijkt nu? Vliegtuigen vallen uit elkaar, rupsbanden draaien van de tanks af, vrachtwagens vallen in panne. Een deel zal sabotage door eigen mensen zijn maar wellicht hebben ook te veel militairen villa’s en jachten.

Poetin ziet nu dat hij zich vergiste: de bezetting loopt níet snel, ze worden níet verwelkomd en er is échte tegenstand. Het gevaar nu is dat, omdat hij moét winnen, hij nu alles platgooit of naar een kernoorlog grijpt. Of we moeten hem een andere uitweg bieden, want hij heeft zich mispakt.

Poetin dacht misschien: onze gewelddadige aanpak lukt toch altijd.

Koen Schoors: Hetzelfde patroon keert inderdaad altijd terug. Rusland probeert een deel van de voormalige Sovjet-Unie weer in te lijven en als dat niet lukt installeert het een semi-regime om het later nog eens te proberen. Kijk naar Transnistrië in 1992, twee keer Tsjetsjenië, Georgië in drie fases met Abchazië en Zuid-Ossetië.

Belarus hebben ze volledig in hun greep, dat gebeurde ook in verschillende fasen, vooral door meermaals de gas-en olieleveringen te onderbreken. En recent is Rusland dan ook nog eens Kazachstan gaan “redden”.

In Oekraïne tolereerden ze doorheen de jaren geen Europees gezinde leider. Viktor Joesjtsjenko die na de Oranjerevolutie in 2004-2005 aan de macht kwam, probeerden ze te vergiftigen met dioxine. Toen zijn opvolger Janoekovitsj een partnerschap met de EU leek te sluiten, kwam Poetin weer tussen, met de Maidanrevolutie in 2013-2014 tot gevolg.

‘Die drang naar de controle over de voormalige Sovjet-Unie is geen plots verschijnsel, maar al lang bezig.’

Vervolgens kwam er een westersgezinde regering en annexeerde Poetin de Krim en Oost-Oekraïne. Die drang naar de controle over de voormalige Sovjet-Unie is geen plots verschijnsel, maar al lang bezig. Nu zien we daarvan de eindfase en beseft Rusland voor het eerst dat de Sovjet-Unie echt voorbij is.

De Oekraïners willen echt niet bij Rusland horen en gaan daarom vechten, zoveel is nu duidelijk. Daardoor draait het in de soep. Poetin verenigde en motiveerde met zijn invasie zijn tegenstanders. Een eensgezind Westen slaat terug met harde sancties.

Het recht om te consumeren

Waarom kan het Westen Russische banken uit het financieel informatiesysteem SWIFT gooien?

Koen Schoors: SWIFT is een rasechte coöperatie en de westerse leden-banken zijn daar in de meerderheid. Ze beslisten om de meeste Russische banken eruit te zetten. Daardoor kunnen die veel moeilijker internationaal betalen.

Waarom kunnen wij de Russische spaarpot van 400 miljard dollars en euro’s blokkeren?

Koen Schoors: Je kan maar met dat geld betalen via een betalingssysteem dat ook via onze banken moet verlopen. Dat is een digitale kluis waarvan we nu de sleutel weggooiden. Rusland dacht dat het een spaarpot had, maar wij maakten die onbruikbaar. Dat gebeurde ook met Afghanistan en Iran, maar nog nooit met zo’n groot land.

Waaraan ontlenen we die macht?

Koen Schoors: Aan het feit dat grote consumerende landen of blokken in een globale economie veel macht hebben. Wie aan westerse landen met grote koopkracht iets verkoopt, wordt betaald in euro’s of dollars. De verkopers, zoals Rusland, kunnen dan later met diezelfde munt iets terugkopen. Omdat het hún betalingssysteem en de dollar of euro hún munt is, kunnen de VS of de EU op elk moment zeggen, die bits in die digitale kluis, die zijn niets waard.

Normaal gebeurt dat nooit omdat het slecht is voor de globalisering en slecht voor het vertrouwen. Het schendt het eigendomsrecht en de rechtszekerheid; alles waar ons systeem voor staat. Die macht wordt daarom zelden gebruikt, maar als een land over een morele grens gaat, kan daarmee altijd ‘stop’ gezegd worden. Want de grootste markten hebben de reservemunten en beheren het systeem.

Daarom is de EU machtig.

Koen Schoors: De EU is de grootste macht van de wereld, groter dan de VS. Poetin kan niet meer bij zijn euro’s en dollars, maar ontvangt wel nog elke dag euro’s en dollars voor zijn gas. Als hij de gaskraan dichtdraait, heeft hij geen inkomsten meer. Met het blokkeren van die reserves wordt het gaswapen tweezijdig: als hij stopt met gas verkopen, doet hij ook zichzelf pijn.

‘Poetin kan niet meer bij zijn euro’s en dollars, maar ontvangt wel nog elke dag euro’s en dollars voor zijn gas.’

Is dat de “magie” van geld?

Koen Schoors: Geld is een concept. Het geeft het recht om te consumeren. Maar het Westen zegt nu aan Rusland: we erkennen uw recht niet meer.

Waarom kan hij zijn euro’s niet in India of China gebruiken?

Koen Schoors: Er werden heel snel wetten gemaakt waardoor regulatoren onze banken verplichten om dat geld te blokkeren. Dus kunnen er ook geen overschrijvingen meer naar India of China gebeuren.

Die beslissingen zijn heel snel genomen en gecoördineerd. Dat is indrukwekkend.

Maar wat met dollars en euro’s die bij Chinese banken staan?

Koen Schoors: Ook die zijn geblokkeerd want de effectieve afhandeling van de betalingen gebeurt via onze systemen, de poort is dus gesloten.

Wordt hiermee gezegd dat invasies en oorlogen in de 21ste eeuw niet meer worden aanvaard?

Koen Schoors: Die morele norm, dat zag Poetin niet aankomen. Het is nooit gezien. Dat dit kan, danken we aan de globalisering, die creëert mechanismen om vrede af te dwingen.

Kan dat ook tegenover de VS gebruikt worden?

Koen Schoors: Zij zijn de enigen tegen wie dit wapen niet gebruikt kan worden omdat de dollar de belangrijkste reservemunt van de wereld is (valuta die andere landen bijhouden om te sparen, omdat er vertrouwen is dat de dollar haar internationale koopkracht behoudt, red.).

Dat is een probleem, want ook de VS mogen geen landen meer binnenvallen. Hoe zij in 2003 Irak binnenvielen, blijft schandalig. Dat motiveert mensen om Rusland toch wat te steunen.

200.000 Russische vluchtelingen

Waarom heeft het onbruikbaar maken van die Russische spaarpot zo’n groot effect?

Koen Schoors: Het zorgt ervoor dat de wisselkoers van de roebel ontploft. Rusland kan de waarde ervan dan niet meer verdedigen door roebels op te kopen met gespaarde buitenlandse munten. De waarde van de roebel zakt dan, waardoor het veel zaken niet meer kan invoeren omdat ze te duur geworden zijn. Bedrijven denken dan dat ze de producten niet meer kunnen betalen, of willen om morele redenen geen producten meer leveren.

Winkelketens trekken zich nu terug. Andere winkels zullen halfleeg zijn. Ook bedrijven vallen stil. Zoals de grote Ladafabriek in Samara, omdat belangrijke onderdelen er niet meer toekomen.

Mensen verliezen hun werk. Als ze nog roebels krijgen zijn die niks waard. Voor de modale Rus is het pijnlijk. Er zijn al 200.000 Russen op de vlucht. Als ze in het buitenland aankomen, hebben ze niets want ze kunnen niet aan hun geld omdat hun Visa of Mastercard niet werkt. Ook die blokkeren betalingen van Russen in het buitenland omdat onze regeringen hen dat opleggen. Ook dat zijn betalingssystemen van het Westen.

Rusland hebben wel hun eigen systeem, maar dat kan je in het buitenland niet gebruiken. Het land maakt deel uit van een globaal systeem waarvan het niet de kern is.

Veel Russen zullen weg willen.

Koen Schoors: Ik kreeg de vraag van veel collega’s of ik iets kon regelen. De intelligentsia loopt er weg. Dat was al zo maar is nu veel erger.

Het zorgt ook voor polarisatie tussen die groep Russen en de Russen die in de propaganda leven. Wat zal je dan nog hebben van innovatie en dynamiek? Als de olie- en gasprijzen zakken, zakt de economie helemaal ineen.

Zo verging het de Sovjet-Unie ook. Die was gebaseerd op de verdeling van de opbrengsten uit de verkoop van olie en gas. Nu zal het opnieuw zo gaan.

Daarom moeten we onafhankelijk worden van Russisch olie en gas, en voor hernieuwbare energie gaan, opdat de gasprijs daalt. Maar dat kan een gevaarlijk moment worden, want Rusland heeft kernwapens. Ik hoop dat er een regimewissel komt, idealiter een paleiscoup waarna we Rusland met een marshallplan weer kunnen integreren in de wereldeconomie en rijk en welvarend maken.

Maar dat wordt moeilijk. Alle bedrijven die in Rusland investeerden, gaan dat niet snel opnieuw doen. Wie nu weggaat, zal niet snel terugkeren. Voor dat weer opgebouwd is, zijn we weer twintig jaar verder.

Is dat de les van de dertig jaar na het Russische communisme? Dat goede bestuurlijke instellingen opbouwen moeilijk is?

Koen Schoors: Dat is een moeilijke vraag. We beseffen niet wat de waarde daarvan is. Onze media zijn zo kritisch over ons beleid, ook tijdens de pandemie.

Maar kijk eens naar het eerste kwartaal van de pandemie. De economie daalde toen met 20%, het was een nieuwe grote depressie. Toch konden onze overheden dat vermijden door adequaat te reageren. En al wat we horen is gezeur over maskers, ik erger me er zot aan.

Media zijn erg verwend op dat vlak. Iemand mag ook eens zeggen dat onze bestuurders het goed gedaan hebben. Nu ook met de manier waarop op Rusland gereageerd wordt.

In beide crisissen leek de EU te groeien.

Koen Schoors: Dat is knap, maar we moeten nu opletten voor de inflatie.

De gasprijzen drijven alles op.

Koen Schoors: Die stijgen niet omdat er te weinig gas is, wel omdat er speculatie is. We weten al langer dat er hongersnood kan ontstaan op plekken waar genoeg voedsel is. Hoe dan? Mensen zien dat de situatie op het randje is en beginnen dan voedsel op te kopen om het later met winst door te verkopen. Zo krijg je hongersnood.

‘Ik ben een voorstander van vrije markten, maar niet in een oorlogssituatie.’

De oplossing is prijsregulatie. Door bijvoorbeeld te zeggen dat we de gasprijzen twee jaar gaan bevriezen. Dan is er geen speculatie meer en zal de marktprijs vanzelf veranderen. Nu moeten we gewoon zeggen: dit is de prijs. Niet akkoord? Lever dan niet. Dat zal de inflatie verminderen, waardoor de Europese Centrale Bank de rente niet moet verhogen en zo geen recessie kan veroorzaken.

Ik ben een voorstander van vrije markten, maar niet in een oorlogssituatie.

Moeten we stoppen met Russische olie kopen zoals de VS dat deed?

Koen Schoors: Dat kan niet meteen. Kijk, er is te veel lobbywerk gebeurd om toch maar olie- en gasafhankelijk te blijven. Nu moet de groene transitie versneld doorgevoerd worden. Langzaamaan is die transitie voor Europa zuiver eigenbelang geworden, want het kost steeds meer: dictators moeten getolereerd worden en er is de globale opwarming met alle gevolgen.

We weten die zaken al langer en je hoort dan zeggen dat de transitie miljarden gaat kosten. Maar weet je hoeveel we jaarlijks betalen aan Russisch gas? 1000 miljard euro. Dat één keer uitgeven en je klimaattransitie is gerealiseerd, voor jaren. Er is niets rationeel aan voortboeren met fossiele brandstoffen.

Waarom gebeurt dat dan niet?

Koen Schoors: Olie en gas zijn er, die pijpleidingen liggen er… We zijn het gewoon, het is makkelijk. Veranderen is lastig, dat is het.

Zo bekeken, kan de Russische oorlog ook tot positieve ontwikkelingen leiden?

Koen Schoors: Dat kan, net zoals de Tweede Wereldoorlog. Daardoor is het Internationaal Muntfonds gecreëerd, de VN-Veiligheidsraad, … Hadden die voordien al bestaan, was de grote depressie er nooit geweest. Die ontstond door een gebrek aan coördinatie. We zien nu dat die in de EU wordt versterkt en de groene transitie wordt versneld. Maar we hadden dat ook zonder die oorlog kunnen doen.

Blijven er toch geen grote geopolitieke uitdagingen over? Dat het Westen nu een financieel wapen inzet dat tegen de VS niet gebruikt kan worden, moet China toch lastig vinden? Zal dat er niet toe leiden dat er een alternatief systeem rond de Chinese renminbi wordt gebouwd?

Koen Schoors: China ziet het graag dat Rusland zwakker wordt. Wat hen verraste is dat het Westen zijn economisch wapen inzet. Het beseft dat het hetzelfde probleem heeft, want het heeft nog meer reserves dan Rusland in euro’s of dollars. Al die jaren werd China betaald in westerse munten. Als ze die niet meer kunnen gebruiken, hebben ze dertig jaar hun kas afgedraaid voor niets.

Bovendien hangt voor China nog meer werkgelegenheid af van export naar het Westen. Als wij hun spullen niet meer kopen, hebben niet alleen wij, maar ook zij een probleem.

Zelfs tegenover China kunnen we dat financiële wapen inzetten?

Koen Schoors: Ja, al zal het ons meer pijn doen, omdat de wereld dan zal deglobaliseren, en minstens zal uiteenvallen in een westers en een Chinees blok. Het Westen kan dat wapen tegenover China dus maar één keer gebruiken. Ook de olielanden hebben dat probleem en worden in dollars betaald.

Ik ben ervoor om die economische macht te gebruiken, maar het zal wel een tegenreactie oproepen. Chinezen hebben een betalingssysteem en Rusland heeft al wat Chinese reserves. Als Rusland gas en olie aan China verkoopt in de Chinese munt renminbi, kunnen ze daarna daarmee Chinese producten kopen.

Dat kan lokaal werken, maar nooit globaal. Ik zie het Westen niet snel Chinese producten in renminbi kopen, ook de oliestaten niet. Het risico dat Chinese activa door de staat worden aangeslagen is nog altijd veel groter.

Dat toont opnieuw het belang van instellingen aan, van een rechtsstaat, van regels waar niemand boven staat, ook niet de machtigste leiders?

Koen Schoors: Het gevaar is dat we geloofwaardigheid van de westerse instellingen ondergraven door het inzetten van het financiële wapen. We hebben in het Westen eigendomsrechten, maar nu zegt het Westen tegen Rusland: jullie eigendomsrechten waren maar om te lachen, omdat je je zo extreem misdraagt.

Toch blijft de interne werking van de rechtsstaat in westerse landen geloofwaardig. In China wordt Jack Ma vastgezet als hij wat te veel zegt. Dat zal nog altijd niet snel gebeuren in de VS of de EU. China heeft één fundamentele zwakte en dat zijn slechte instituties. Daarom domineren de dollar en de euro nog steeds de wereld.

Ook het Amerikaanse systeem wordt toch door geld gecorrumpeerd?

Koen Schoors: Klopt. In Europa wordt dat beter geregeld. Bedrijven kunnen partijen niet naar hun hand zetten waardoor je een eerlijker maatschappelijk debat krijgt.

Toch kon Trump de 11.000 stemmen, die hij zocht om de staat Atlanta te winnen, niet vinden. Zelfs zijn partijgenoten bleven het respect voor de wet belangrijker vinden dan de geboden van Trump.

Maar als dat sneuvelt heeft de dollar een probleem. Ik hoop dat de Republikeinen dat beseffen. Als de rechtsstaat wordt onderuit gehaald, halen ze de toekomst van de VS onderuit.