Ricardo Domeneck: 'We moeten in Brazilië af van messianistische leiders'

Latijns-Amerika moet leren zijn hoop niet langer te stellen in één figuur die verheven wordt tot redder des vaderlands, aldus Domeneck. Enkele jaren geleden ruilde hij São Paulo voor Berlijn, waar hij vooral literair actief is maar ook de vinger aan de Braziliaanse pols houdt.

Ricardo Domeneck was in België naar aanleiding van de Nederlandse vertaling van zijn dichtbundel Het verzamelde lichaam  (Uitgeverij Perdu, Amsterdam).  MO* vroeg Domeneck hoe hij kijkt naar de crisis die zijn land vandaag doormaakt.

Ricardo Domeneck: Het land staat werkelijk op instorten. De drie machten – de uitvoerende, de wetgevende en de rechterlijke- zetten vandaag het land op zijn kop met verontrustende precedenten. Die drie machten, onafhankelijk van elkaar, moeten normaal gezien het politieke en institutionele evenwicht garanderen, maar daar is vandaag niets van te merken. Het schouwspel dat we te zien krijgen, is een pure krachtmeting om te zien wie de meeste macht heeft: de regering, het gerecht of het parlement.

En wie heeft de meeste macht: rechter Sergio Moro, president Dilma Rousseff of het parlement, voorgezeten door Eduardo Cunha?

Ricardo Domeneck: Dilma Rousseff is president maar zij heeft de macht niet, de macht ligt in het parlement. Dat wordt voorgezeten door iemand van de PMDB, een partij zonder ideologie die altijd opnieuw kiest voor wie gaat winnen. Cunha, de voorzitter van het parlement, is een crimineel, een exponent van de politieke kanker in ons land. Hij heeft miljoenen dubieus geld op een Zwitserse bankrekening. Er zijn mensen die voor veel minder in de gevangenis zitten.

Bovendien wordt het parlement gedomineerd door drie grote lobbygroepen, de drie b’s zoals wij zeggen: de bancada do boi, de bancada da bala en de bancada da biblia. De bancada do boi is de agrobusiness, de sterkste van de drie. De bancada da biblia zijn de protestantse kerken die het debat controleren over rechten van de vrouw, abortus, homoseksuelen en homohuwelijken. De bancada do bala tot slot is voorstander van de militarisering van de Braziliaanse samenleving, waar ze al voor ijveren sinds het einde van de dictatuur.

Hoe komt het dat die groepen zoveel macht hebben vandaag?

Ricardo Domeneck: Met het einde van de militaire dictatuur in 1985 is er een zogenaamde “democratische transitie” gekomen. Achter gesloten deuren is er toen een akkoord gemaakt tussen de militairen en de civiele samenleving, vertegenwoordigd door een handvol politici. De militairen hebben altijd een zekere controle behouden over de samenleving in Brazilië. De militaire politie is een van de belangrijkste restanten daarvan. Die militaire politie is tijdens de protesten van 2013 bijzonder hardhandig opgetreden.

Het is nu dertig jaar geleden dat er een einde kwam aan de dictatuur maar nog steeds is er een elite die niet beseft dat iedereen er in Brazilië wel bij zou varen indien de ongelijkheid in het land niet zo groot zou zijn. Ze houden vast aan hun privileges, en de indianen, de zwarten, de armen zijn het slachtoffer daarvan.

Is dat niet veranderd met de regeringen van Lula en Dilma?

Ricardo Domeneck: De maatregelen die Lula in zijn eerste mandaat uitvoerde, zijn ongelofelijk belangrijk geweest. Er heerste toen echt de indruk dat we een linkse regering hadden. Ook de huidige regering van Dilma Rousseff is gekozen met het imago van een linkse regering. Maar al vanaf de eerste regeerperiode van Lula is de Arbeiderspartij allianties aangegaan met de meest gevaarlijke krachten van rechts in Brazilië.

De protesten van 2013 waren linkse protesten, van manifestanten die eisten dat de regering haar allianties met rechts zou stopzetten; dat ze zou ophouden met geen respect te tonen voor de grondwet in kwesties over inheemse volkeren. Ze eisten ook dat deze regering zich zou distantiëren van het geweld van de militaire politie, vooral tegen zwarte medeburgers. De protesten gingen ook tegen de miljarden die uitgegeven werden voor de Wereldbeker voetbal en de Olympische Spelen en dat in een land dat toch nog steeds een derde wereld land is.

Intussen zijn die protesten wel omgeslagen naar rechts.

Ricardo Domeneck: In 2013 had je ook wel een amorfe massa op straat: je zag protesten van links in de ene straat, maar ook geel-groene nationalistische betogers die de terugkeer naar de dictatuur voorstelden en de doodstraf terug wilden invoeren. Toen links die rechtse stroom zag, heeft het zich teruggetrokken uit de straten om niet vermengd te worden met die rechtse stroming en rechts heeft daarvan geprofiteerd. Dat was een strategische fout. Rechts heeft intussen die beweging gegijzeld.

Vandaag groeit er een  radicalisering in het politieke discours in Brazilië die erg gevaarlijk is.

Sommigen spreken over een Braziliaanse Tea Party.

Ricardo Domeneck: Die vergelijking gaat niet echt op, omdat Brazilië geen tweepartijensysteem is. Ons politieke landschap met een waaier aan politieke partijen verschilt grondig van dat van de VS. Maar momenteel groeit wel de verdeeldheid in het politieke landschap. Dilma Rousseff is in 2014 herkozen met een heel nipte meerderheid, wat die verdeeldheid aantoont.

Wat we de afgelopen maanden hebben gezien is erg verontrustend. Zij die zich altijd verzet hebben tegen een politiek project met de Arbeiderspartij aan de macht, klampen zich nu vast aan die operatie Car Wash. Ze zien daarin de bevestiging van hun ergste vermoedens.

De aanklachten werpen een smet op alle politieke partijen, ook en niet in het minst op die van Aécio Neves, (kandidaat van de PSDB-oppositiepartij, adw)  die bijna als overwinnaar uit de bus kwam bij vorige verkiezingen. Bovendien zijn er tot op dit moment nog geen harde bewijzen tegen Dilma Rousseff. Die vraag naar impeachment heeft geen enkele wettelijke basis.

Het onderzoek in de Operatie Car Wash zou met de grootst mogelijke verantwoordelijkheid en kalmte moeten geleid worden, maar dat is niet wat we bij rechter Sergio Moro nu zien. Die man is altijd bereid om nog meer verdeeldheid te zaaien in een land dat al zo erg verdeeld is.

Ook de rol van de media spelen in de huidige crisis is niet te onderschatten! De belangrijkste media in Brazilië, die ook de staatsgreep steunden in 1964, zijn ook anno 2016 bereid zo’n voorstel te steunen.

Denkt u dat het onderzoek niet correct verloopt?

Ricardo Domeneck: Het schandaal is er,  er is een reëel probleem. Maar er is geen enkel bewijs dat deze case begon bij de Arbeiderspartij. Het begon al bij de vorige president, Fernando Henrique Cardoso. Alle politieke partijen zijn hierbij betrokken. Waarom is Aécio Neves van de PSDP nog niet onderzocht voor fraude met de metrowerken van São Paulo? Of Geraldo Alcmín, de gouverneur van de deelstaat São Paulo? Waarom blijven de figuren van de oppositie onaangeroerd in dit onderzoek?

Ik ben geen aanhanger van de regering Dilma Rousseff, omwille van haar gebrek aan respect voor de inheemse groepen, voor haar visie op vooruitgang, die het land naar een ecologische catastrofe leidt. Maar, boven alles, ben ik een constitutionalist.
Doorgaan met dit proces van impeachment, dat gevraagd wordt door de voorzitter van het parlement, die zelf doelwit is van onderzoeken voor criminele feiten, getuigt van een gigantische onverantwoordelijkheid.

De mensen die nu de straat opgaan, gehuld in groen-gele vlaggen, de vlag die staat voor genocide op de inheemsen, voor de slavernij van 3 miljoen Afrikanen, zijn zich niet ten volle bewust van wat er aan het gebeuren is, van de krachten die op de achtergrond werken.

In Brazilië is dit verschijnsel endemisch. Voor sommige zaken is het historisch bewustzijn heel zwak en oorzaak en gevolg worden door elkaar gehaald.

Ziet u een uitweg uit deze crisis?

Ricardo Domeneck:  De regeringen van Lula en Dilma Rousseff ademen een zweem van Latijns-Amerikaans messianisme: een uitzonderlijke man of vrouw die de problemen van het land gaat oplossen. De Latino’s lijden aan een messias-complex. In goeie oude messianistische, Latijns-Amerikaanse stijl wordt ook nu weer een oude messias tot leven geroepen in de figuur van Lula da Silva en worden er nieuwe messiassen gecreëerd zoals  rechter Sergio Moro, die aan het hoofd staat van de operatie Car Wash.

Maar wat we nodig hebben zijn sterke politieke partijen.

Ik denk dat het heel belangrijk is dat de mensen in Brazilië een positie innemen. Dat wil niet zeggen “partij kiezen”. Zelf ben ik overtuigd republikein. Ik denk dat de Brazilianen nu ook bezig zijn waarachtige republikeinen en democraten te worden, met respect voor de grondwet. Die idee van een grondwettelijke democratie moeten we versterken.

Het verzamelde lichaam van Ricardo Domeneck is uitgegeven door Perdu, Amsterdam. 120 blzn. ISBN 978 90 51 88 102 8