Yanis Varoufakis: ‘De EU wordt geregeerd door een ongeziene oligarchie’

(c) Brecht Neven

Econoom Yanis Varoufakis was de Griekse minister van Financiën voor zes stormachtige maanden in 2015, waarna hij zijn positie en partij Syriza vaarwel zei. Tijdens zijn tijd als minister kwam het geregeld tot bikkelharde botsingen met zijn Duitse ambtsgenoot en ideologische tegenpool, Wolfgang Schäuble. In 2016 lanceerde hij de Democratie in Europa 2025 (DiEM25) beweging. Varoufakis tracht op die manier zijn gevecht tegen het besparingsbeleid van de Europese Unie verder te zetten.

Omdat volgens Varoufakis de beslissingen die er echt toe doen worden bedisseld in Europese achterkamers, stelt hij zich kandidaat voor de Europese verkiezingen van 26 mei 2019. Dit doet hij in Duitsland, waar volgens hem het hart van de Europese macht schuilt.

Ook in tientallen andere EU-lidstaten stellen kandidaten van European Spring, de eerste transnationale politieke lijst in de EU, zich verkiesbaar en scharen ze zich achter een gezamenlijk programma geleid door Varoufakis. Op maandag 25 maart werden het definitieve programma en de kandidaten voorgesteld op een persconferentie en debatavond in de Brusselse Bozar. MO* was erbij en sprak met Yanis Varoufakis.

U blijft erin geloven dat de EU van binnenuit te transformeren is. Zelfs na de Griekse crisis en het falen van Syriza?

‘We moeten een einde maken aan het lijden door de Unie te democratiseren’

Yanis Varoufakis: We verloren in 2015. Ik denk dat Europa in 2015 verloor. De samenhang binnen de EU nam verder af door de manier waarop de Unie Griekenland behandelde. Er bestaat geen definitieve overwinning maar ook geen beslissende nederlaag. We moeten verder. Als de EU uiteenvalt, lijden we hier allemaal onder. We moeten een einde maken aan het lijden door de Unie te democratiseren. Door haar instellingen voor een meerderheid van de bevolking te doen werken. Er is geen alternatief.

Hoe verhoudt zich wat u een “radicaal Europeanisme” noemt, een pan-Europese beweging, tot de ideeën waar Melenchon en Corbyn voor staan, twee linkse politici die sterk geloven in het opbouwen van macht binnen één land?

Yanis Varoufakis: DiEM25 respecteert de nationale soevereiniteit, voor ons is dit essentieel. De grote fout die de Europese oligarchie, het establishment, echter maakt is het verwarren van soevereiniteit met macht. Dat is niet hetzelfde. Het kleine IJsland heeft geen enkele macht. Toch is hun soevereiniteit belangrijk. Omdat het eiland zijn eigen soevereiniteit in handen heeft, voorkwam het dat zijn politici de verliezen van de bankiers, in de schoenen van de 300.000 inwoners schoof.

Het probleem is dat in de EU de lidstaten niet echt soeverein zijn. Onze nationale parlementen hebben geen echte soevereiniteit omdat alle belangrijke beslissingen in achterkamers in Brussel en Frankfurt worden genomen, waar de democratie niet van toepassing is.

Enkele van mijn linkse kameraden geloven dat de oplossing verdere desintegratie van de EU is. Corbyn is echter geen van hen. Jeremy en ik pleitten consequent tegen de Brexit. Melenchon heeft een ietwat andere kijk, net zoals bepaalde elementen binnen Die Linke en de Italiaanse linkerzijde, de zogeheten Lexiters. Zij geloven dat de EU niet hervormd kan worden en dat we er dus maar beter uit stappen.

‘Afscheid nemen van de EU zou een historische fout zijn, de enigen die hier garen bij spinnen is xenofoob ultrarechts’

DiEM25 gelooft dat de EU inderdaad niet hervormd kan worden, maar wél getransformeerd. Dat is een fundamenteel verschil. Afscheid nemen van de EU zou een historische fout zijn. Terugkeren naar de natiestaat zou niet in de kaarten van progressieven spelen, integendeel. De enigen die hier garen bij spinnen is xenofoob ultrarechts.

De sociaaldemocraten kopiëren al langer de taal en het beleid van rechtse populisten op gebied van migratie. Nu lijkt hetzelfde te gebeuren binnen radicaal-links, zoals de SP in Nederland en bepaalde segmenten binnen Die Linke in Duitsland.

Yanis Varoufakis: We betreuren dit ten zeerste. Karl Marx had het nooit over de arbeiders binnen één land, zijn leuze was niet voor niks: ‘Proletariërs aller landen, verenigt u!’ Je verenigt de arbeidersklasse nu niet bepaald door elektrische grenshekken te bouwen. Het argument dat je weleens hoort binnen dit soort kringen is dat migranten de banen van de lokale bevolking inpikken en op die manier een instrument van de kapitalistische klasse zijn. Dit soort halve waarheden zijn uitermate gevaarlijk.

Draai dit argument eens om. Als ze gelijk zouden hebben, wilt dit zeggen dat minder concurrentie tussen werknemers, meer vooruitgang betekent. De werkende klasse in Griekenland is de besparingen stilaan zat, iedereen vertrekt. Dit zou dus betekenen dat Griekse werknemers bij de meest geprivilegieerde van de wereld behoren. Dat is absurd.

Wij geloven in internationalisme en een gezamenlijke strijd voor een leefbaar loon, waar ook ter wereld. Ik wil geen einde maken aan migratie, ik wil een einde maken aan gedwongen migratie. Mensen vertrekken niet zonder redenen. Net daarom vechten wij voor een leefbaar loon en een woning voor iedereen. Wij, DiEM25, geloven niet in grenzen, wij geloven in huizen bouwen. Zodat mensen niet moeten vertrekken, uit Roemenië, Bulgarije of Griekenland.

U pleit ervoor via de Europese investeringsbank (EIB) 500 miljard euro per jaar ter beschikking te stellen voor groene investeringen.

Yanis Varoufakis: De EIB zou per jaar 500 miljard euro aan obligaties uitgeven via een speciaal groen investeringsbureau. In economenjargon heet dat _quantitative easing (_het digitaal vergroten van de geldhoeveelheid, een beleidsinstrument dat de Europese Centrale Bank, ECB, al eerder toepaste red.), met het belangrijke verschil dat het geld gespendeerd wordt in het belang van de planeet en de werkzekerheid. Wij kanten ons tegen de huidige vorm van kwantitatieve versoepeling, waarbij de ECB geld creëert dat in de handen van grote bedrijven terecht komt om hun aandelenportefeuilles en bonussen te spekken, zonder enige investering in de reële economie.

Waarom denkt u dat marktgerichte oplossingen, zoals het Europese emissiehandelssysteem (ETS), niet voldoende zijn om klimaatverandering aan te pakken?

Yanis Varoufakis: Het ETS is een complete mislukking. Het is zo spectaculair mislukt dat ik weleens de vergelijking maak met straalmotoren vervangen door ballonnen (lacht). Het idee houdt totaal geen steek. Voor een emissiemarkt moet je reguleren, beperken en handel drijven. Maar als je de uitstoot kan beperken, waarom heb je dan nog nood aan de markt?

Als ik kan voorkomen dat jij een uitermate vervuilende dieselwagen gebruikt door een zware belasting te heffen, waarom kan ik je dan niet gewoon doen stoppen met vervuilen? In feite is het ETS niet écht een marktoplossing, het creëert een vals gevoel van veiligheid door regels te verzinnen voor iets waar we simpelweg vanaf moeten.

Door het ETS stortte de kostprijs van CO2 uitstoten in elkaar. Het idee werd zelfs in de steek gelaten door haar architecten. We hebben geen tijd te verliezen, de planeet is stervende. We moeten vandaag fossiele brandstoffen vervangen door hernieuwbare energiebronnen, we hadden dat gisteren al moeten doen. We hebben het geld, dus laten we het gewoon doen. Uiteraard zou de Europese investeringsbank privébedrijven inschakelen om de investeringen uit te voeren, ons plan is geen oproep voor 100% publieke investeringen.

Waarom vindt u het huidige systeem van Europese verdragen ondemocratisch?

‘In de EU regeert de sterkste: de definitie van tirannie’

Yanis Varoufakis: De Europese regeringen riepen instellingen in het leven die niet kùnnen werken. De regels zijn gemaakt om ze te overtreden. Dit leidde tot pure willekeur en absolute macht voor diegenen die de regels met de voeten mogen treden of beslissen hoe ze te overtreden. De Europese instellingen zijn intergouvernementeel, de Duitse minister van Financiën zei me destijds: ‘Jij hebt een mandaat, maar ik heb dat ook’. Als zijn mandaat mijn mandaat annuleert en mijn mandaat annuleert het zijne, wat gebeurt er dan? De sterkste regeert: de definitie van tirannie.

Dus u zegt dat de macht in de EU in feite nog steeds in handen van de natiestaten ligt?

Yanis Varoufakis: Zelfs dat niet. Wat ik zeg is dat de macht in de EU in handen is van een nooit geziene oligarchie. De lidstaten hebben geen macht, de Commissie heeft geen macht, wie heeft ze dan wel? Mensen die je nog nooit gezien hebt. Je zou ze niet herkennen als je ze tegen het lijf loopt. Dit is de allervuilste vorm van politiek, waar macht onvoorwaardelijk maar verborgen is.

U heeft het over de ECB, uw tegenstanders zouden zeggen dat deze per definitie politiek neutraal is.

Yanis Varoufakis: Op papier, maar in feite is het de meest gepolitiseerde bank ter wereld. Eigenlijk is dat niet eens hun fout, de fout zit in het ontwerp van de eurozone. Volgens het boekje redt de ECB geen banken, toch is dit exact wat er gebeurde in 2009. De ECB beslist wanneer ze haar eigen regels met de voeten treedt en wanneer niet. Dit maakt de ECB een extreem politieke, zelfs toxische instelling. Zonder dat ze dit bewust wilt.

Hoe zou u dit democratisch tekort precies wegwerken?

Yanis Varoufakis: In de eerste plaats moeten we de juiste omstandigheden creëren, een constitutionele vergadering. Europeanen moeten samen een democratische grondwet opstellen. Wat zouden een echt federaal parlement en regering betekenen, hoe gaan we dit aanpakken? Het volk moet hierover beslissen. Het is aan ons om de bestaande instellingen zodanig in te zetten dat Europa stabiliseert, zodat de mensen het vertrouwen terugwinnen.

U blijft erg positief, ondanks de Griekse crisis, de opkomst van radicaal-rechts en het sombere vooruitzicht omtrent klimaatverandering?

‘Het is een morele keuze om positief te blijven, dat moet’

Yanis Varoufakis: Dat is een morele keuze. Ik heb geen enkel bewijs dat de toekomst positief is. Als ik me zou baseren op empirisch bewijs, zou ik in elkaar storten in een hoopje ellende. Het is een morele keuze om positief te blijven, dat moet.