Yvonne Yanez, milieuactiviste in Ecuador: ‘Het goede aan deze eeuw is dat het verzet minder verdeeld is’

B

egin dit jaar rolden de hashtags #SOSPuebloShuar en #SOSAcciónEcológica over de sociale media. De Shuar bevolking in Ecuador verzette zich tegen een omstreden mijnbouwproject op hun gebied en kregen naar analogie van het protest tegen de Dakota Acces Pipeline (#DAPL) wereldwijd virtuele steun. Dit verzet werd mede verspreid en versterkt door Acción Ecológica, milieuorganisatie in Ecuador, internationaal bekend voor haar vernieuwende campagnes. Toen de Ecuadoraanse regering dreigde de ngo te ontbinden, gingen ook zij viraal. Naomi Klein tweette en iedereen was mee.

Link

Lees de analyse van Lisa Couderé Inheemse Shuar-bevolking verzet zich tegen mijnbouw in Ecuador.

Voor een tweede keer op rij ontsnapte de organisatie aan de uitvoering van het beruchte Decreet 16 dat stelt dat de overheid organisaties mag sluiten die volgens hen ‘afwijken van de doelstellingen waarvoor ze zijn opgericht’. Een vaag decreet, open voor interpretatie naar willekeur. Onder de regering Correa is het ooit zo sterke Ecuadoraanse middenveld fel verzwakt. Brengen de verkiezingen in februari verandering? MO* sprak met Ivonne Yanez, stichtend lid van Acción Ecológica en nog even strijdlustig als bij de oprichting 30 jaar geleden.

Jullie kregen goed nieuws, Acción Ecológica werd niet ontbonden, maar het zijn ongetwijfeld spannende dagen geweest?

Yvonne Yanez, mede-oprichtster van Acción Ecológica

© Katrijn Geeraert​

Ivonne Yanez: ‘Ik ben opgelucht maar nog steeds bezorgd. Ook al werd Acción Ecológica niet ontbonden, het wettelijk kader waarbinnen dit had kunnen gebeuren, is er nog steeds. En dan is er nog iets dat ons verontrust. Toen de minister van milieu aankondigde dat we niet ontbonden zouden worden, kwam die boodschap samen met een waarschuwing dat we geen publieke opinies meer mogen verkondigen. Maar dat is nu net wat wij doen. De minister van binnenlandse zaken wilde onze organisatie ontbinden omdat wij mensen informeren over de impact van bepaalde situaties op het milieu, omdat wij mensenrechtenschendingen bekend maken en de lokale gemeenschappen ondersteunen. Hij vindt dat wij zo “instabiliteit en veiligheidsproblemen veroorzaken”. De redenen waarom ze ons willen sluiten, zijn meteen ook de redenen waarom wij ooit ontstaan zijn!’

Hoe is het maatschappelijke klimaat in Ecuador op dit moment?

Ivonne Yanez: ‘De situatie is slecht. Er zijn steeds meer conflicten omdat de olie- en mijnbouwindustrie voortdurend uitbreiden en aan het leven van de mensen raken: het land, het water, … Niet alleen de inheemse volkeren lijden hieronder maar ook boeren en lokale gemeenschappen. Het is een situatie van constante confrontaties. De belangrijkste conflicten op dit moment zijn die gelinkt aan de mijnbouw. Ecuador is traditioneel geen land van mijnbouw. Enkele jaren geleden nog maar werd het eerste contract voor een open-pit mijn getekend met een Chinees bedrijf. Het is dus nu ook de voornaamste bron van protest.’

Ecuador is traditioneel een olieland. Hoe zit het daarmee?

Ivonne Yanez:**‘**Olie is een oude activiteit in de Amazone en de regering is die activiteit nu aan het uitbreiden naar het centrum en het zuidelijke deel. Denk aan de bekende Yasuni campagne waarbij we de regering zover kregen te beloven de olievoorraden in de grond te laten op voorwaarde dat er een financiële compensatie zou komen van de internationale gemeenschap. Jammer genoeg vond Correa dat er niet genoeg steun was en zijn ze toch beginnen boren.’

Moeder Aarde als rechtspersoon

Toch was het een verfrissend idee. Het valt op dat jullie wel vaker met baanbrekende ideeën de aandacht trekken. Zo is het ook dankzij jullie dat de “Rechten van de Natuur” opgenomen zijn in de grondwet. Wat betekent dat?

**Ivonne Yanez: ‘**Dat betekent eenvoudigweg dat de Natuur het recht heeft om te bestaan en om leven te creëren. Dit is een principe voor ons, naast de mensenrechten. De regering misbruikt die natuurrechten echter vooral in haar eigen voordeel. Zo verjagen ze mensen van hun grond omdat het een beschermd gebied zou zijn. Ze gebruiken de natuurrechten dus om (meestal) arme mensen te criminaliseren in plaats van er iets mee te doen tegen grootschalige mijnbouw in een van de meest biodiverse delen van de Amazone. Het recht van de natuur geldt enkel als het in hun voordeel is.’

Sara y Tzunki (CC BY-NC 2.0)​

‘Een ander voorstel dat we daarom nu willen doen, is de oprichting van een Waarheidscommissie voor het Milieu. We moeten exact weten wat er gebeurd is met de Yasuni, in de Cordillera del Condor en op vele andere plaatsen, nu en in het verleden. Dat is wat de Waarheidscommissie zal achterhalen: wat gebeurt er daar met de mensen en met de natuur? We willen het geheugen van deze gebieden reconstrueren en zo bewijzen opbouwen: hoe zag het er tien jaar geleden uit? Wat speelde zich af toen de mijnbouwbedrijven kwamen? Wat gebeurde er met het woud? Wat gebeurde er met de rivieren? Wat gebeurde er met de inheemse bevolking?’

‘Deze commissie neemt dus mensenrechten, collectieve rechten en natuurrechten onder de loep. Dit willen we zowel nationaal als internationaal lanceren. In die commissie zullen vertegenwoordigers van de lokale gemeenschappen zitten, maar ook belangrijke, bekende mensen die impact hebben. We willen tribunalen oprichten waar naar de mensen geluisterd wordt, naast de gewone rechtbanken.’

Met het idee er ooit mee naar justitie te stappen?

Ivonne Yanez:**‘**Ja, eventueel. Bepaalde cases kunnen op termijn misschien naar de gewone rechtbank gaan.’

Internationaal lijkt het alsof de rechtbank meer en meer ingezet wordt door milieuactivisten, hoe zit dat in Ecuador, toch een land van straatprotest?

**Ivonne Yanez: ‘**Ja, ik herinner me in Nigeria bijvoorbeeld de zaak tegen Shell, net zoals hier in Ecuador tegen Chevron maar nee, ik denk niet dat de juridische weg de toekomst is. Voor mij zijn de demonstraties in de straat het voornaamste. In Ecuador hebben we geleerd dat we rechtszaken meestal verliezen. Het gerecht staat immers aan de kant van de regering of economische belangen.’

Rake klappen voor het middenveld

Link

Lees hier het dossier De grenzen van de revolutie in Ecuador

Hoe is het met het middenveld in Ecuador gesteld?

Ivonne Yanez: ‘Het middenveld stond heel sterk maar de huidige regering heeft ons zo veel aangevallen dat we enorm verzwakt zijn.’

‘De overheid criminaliseert onze acties, onze protesten en demonstraties, ze criminaliseren alles wat we doen. Ze vallen ons publiekelijk aan, ze beledigen ons. Ze proberen ons bang te maken. Ze zouden nog het liefst hebben dat we aan zelfcensuur doen.’

Hoe zie je die situatie evolueren na de verkiezingen?

Ivonne Yanez: ‘Als de kandidaat van de partij van de huidige president wint, zal enkel de stijl veranderen. de opvolger van Correa is kalmer, minder uit op confrontatie. Maar het zal inderdaad nog steeds dezelfde regering zijn, met hetzelfde systeem. Als de andere kandidaat wint, hebben we een president uit de rechtervleugel dus ja… Sowieso staat alles vast. Het is dezelfde tafel die klaarstaat, de machthebbers zullen gewoon op andere stoelen gaan zitten.’

‘Het belangrijkste is dat Correa geen president meer is. Het maakt niet uit wie er in de plaats komt, erger dan dit kan niet.’

‘Het belangrijkste is dat Correa geen president meer is. Het maakt niet uit wie er in de plaats komt, erger dan dit kan niet. Hij kwam aan de macht met een illusie, een drogbeeld van verandering en meer democratie, een debat over wat we willen voor Ecuador, plurinationaliteit, de grondwet gebruiken als een middel voor ontwikkeling,… Maar al heel snel toonde hij zijn ware gelaat en wat hij echt wilde doen. Correa heeft zelf ooit letterlijk gezegd dat zijn grootste vijanden de inheemse volkeren, milieuorganisaties en vakbonden zijn. Als linkse regering zei hij dat! Hij sprak niet over de banken, de ondernemingen of het imperialisme! Nee, inheemse volkeren, milieuorganisaties en vakbonden!’

‘Deze regering heeft de grens voor olie en mijnbouw alleen maar verlegd. De weg is vrijgemaakt en het is heel duidelijk waar zij naartoe willen. Met het Yasunidos voorstel hadden we hoop. Maar die is nu ook in rook opgegaan. En de sociale bewegingen staan zwak dus… Ik denk dat het goede in Ecuador is dat we de inheemse volkeren met hun gebieden en leven in gemeenschap hebben. Dat is de basis van een mogelijkheid tot verandering. We moeten niet zoeken naar alternatieven.’

Geen alternatieve energie, een alternatief model

Wat is het alternatief dan?

Ivonne Yanez: ‘Eerst en vooral moeten we de olie in de grond houden. Eerst moeten we stoppen met exploiteren. Ook hier, in België en Europa. Als je niet stopt met het ontginnen en gebruiken van fossiele brandstoffen, als je niet stopt met olie importeren of auto’s te gebruiken, zal je nooit een alternatief vinden. Daarom eerst en vooral: “Keep the oil in the soil!”. En dan zullen we kijken wat er gedaan kan worden.’

‘Parallel moeten we alternatieven vinden. En er moet een debat plaatsvinden op nationaal en internationaal niveau: waarvoor hebben we energie nodig? Welke soort energie? Hoeveel? Daarover moet gesproken worden, anders zal het model gebaseerd op fossiele brandstoffen nooit veranderen.’

Rainforest Action Network (CC BY-NC 2.0)​

Heb je ideeën voor een ander model?

Ivonne Yanez: ‘In Ecuador hebben we dat al, namelijk “Sumak kawsay”. Dat is Quechua voor “in harmonie leven met de andere mensen en met de natuur”.’

Dit doet me denken aan een gelijkaardig principe van de Sioux in Noord-Dakota, waarover Marilyn Black Elk me vertelde “Mitákuye Oyás’iŋ”****: wat zoveel betekent als “We zijn allemaal verbonden”. Is dit hetzelfde idee?

‘Exactamente. Dat is hetzelfde maar met andere woorden.’

‘Maar dat is niet “het alternatief”. Dat is hoe het ìs en we moeten een samenleving opbouwen rond dat principe. Ook hier! Jullie zouden er hier in het Nederlands ook een woord voor moeten vinden en ernaar streven! Andere mensen respecteren, de natuur, de mensen in het Zuiden. Niet hier in welvaart leven en tegelijkertijd olie importeren wat elders in de wereld problemen veroorzaakt. Alles is verbonden! Structureel, filosofisch, politiek. Wij zijn allemaal verbonden: mensen, andere wezens, spirits, de natuur, alles!’

‘We moeten dus niet wanhopig op zoek naar hét alternatief. Het idee is om daar samen, op een democratische manier naartoe te werken. In Ecuador hebben we een plurinationaliteit, er zijn veertien verschillende nationaliteiten, inheemse volkeren. We moeten dus ook de vraag stellen voor wìe het een alternatief is. Misschien is het alternatief voor de ene groep niet het beste voor de andere. Wat goed is voor de mestizo, is misschien anders voor de Afro-Amerikanen. Dus om te weten wat voor Ecuador we willen, hebben we de inspiratie van de inheemse volkeren nodig en de kennis van wat fout is aan verdergaan op hetzelfde pad. Het samen bouwen van een alternatief, dàt is het alternatief.’

Wat was het verschil tussen DAPL en de Shuar? Er was wel internationale aandacht op de sociale media, maar aanzienlijk minder en er was ook geen volkstoeloop zoals in Noord-Dakota?

© Sos Pueblo Shuar​

Ivonne Yanez: ‘In Ecuador hangt de manier van protest af van stam tot stam. De Shuar zijn een beetje traditioneler. De jonge mensen zijn waarschijnlijk wel bezig met sociale media maar er zijn andere inheemse stammen zoals de Sarayaku die bij wijze van spreken een ministerie van buitenlandse zaken hebben. Zij hebben ambassadeurs en gebruiken hun netwerk en sociale media veel meer. Andere stammen zijn traditioneler en daardoor in feite zwakker. Ze hebben het moeilijker om in hun eentje op langere termijn verzet te bieden. Maar in het algemeen, wereldwijd, nemen de steun, de relaties en samenhang tussen de verschillende inheemse volkeren toe, meer dan enkel via sociale media.’

‘En natuurlijk spelen ook organisaties uit het middenveld zoals Acción Ecológica daar een belangrijke rol in. Dat is waarom de regering wil dat we ophouden te bestaan. Ze zijn bang van Acción Ecológica omdat wij bruggen bouwen en de verschillende groepen echt met elkaar verbinden door bijvoorbeeld te vertellen wat er op de andere plekken gebeurt.’

Hebben de sociale media een rol gespeeld in de beslissing of jullie al dan niet ontbonden zouden worden?

Ivonne Yanez: ‘Ja, natuurlijk. Daar ben ik van overtuigd. Ik denk dat de sociale strijd zeker baat heeft bij de sociale media. Pas op, het is niet àlles. Het is niet de zoveelste Facebook like die ervoor zal zorgen dat je wint maar er is zeker impact.’

Inheemse volkeren lijken vaak het voortouw te nemen in de strijd voor het klimaat. Is dat zo volgens jou?

Ivonne Yanez: ‘Natuurlijk. En als mensen zich tegen oliewinning en dergelijke op hun grondgebied verzetten, moeten zij ook erkend worden als leiders in de strijd tegen de klimaatverandering. Niet de ondertekenaars van het klimaatakkoord in Parijs en de leiders op al die COP’s. De mensen die het woud echt verdedigen, de olie letterlijk in de grond houden en elke dag vechten tegen de klimaatverandering, zij zouden moeten erkend worden als de voorvechters.’

Verenigd verzet

Is het in Ecuador ook zo (zoals bij Standing Rock) dat er andere mensen, bijvoorbeeld milieuactivisten, de inheemse mensen in hun strijd komen ondersteunen? Wie zijn dat dan?

Ivonne Yanez: ‘Niet alleen milieuactivisten, ook andere bewegingen zoals die van de vakbonden, vrouwen en kunstenaars. Het goede aan deze eeuw is dat het verzet minder verdeeld is. Het is niet meer ieder voor zich. Dat was een fout van links indertijd. De vakbonden zouden de wereld veranderen maar de inheemse volkeren moesten eerst omgevormd worden tot proletariërs en dan pas zouden ze voor hen dezelfde strijd kunnen leveren. Dat was een strategische blunder. Ik geloof dat we nu begrepen hebben dat die struggle bijna dezelfde is: tegen het neoliberalisme. Bij de Shuar betoogden wij zij aan zij met mensenrechtenorganisaties en dat gaat verder dan elkaar ondersteunen. We vechten samen.’

Rainforest Action Network (CC BY-NC 2.0)​

Dus als de vakbonden ergens steun nodig hebben, komen alle andere bewegingen ook?

Ivonne Yanez: ‘Het is nog niet zo ideaal maar het is wel zeker een trend. Onlangs steunde Acción Ecológica nog de vrouwenbeweging. We kenden elkaar al en we weten van elkaar dat we elk onze strijd leveren maar nu praten we echt met elkaar en bekijken voor welke zaken we samen actie kunnen voeren.’

‘De vakbonden blijven een beetje achter. Het zijn eerder de inheemse volkeren, milieuactivisten en vrouwenbewegingen die elkaar al echt vinden. Dat is natuurlijk ook zo omwille van de crisis waarin de vakbonden nu zitten en de manier waarop zij altijd al actie gevoerd hebben. Ze blijven nog beperkt tot hun eigen zorgen zoals een beter salaris enzovoorts.’