Matthew Caruana Galizia, zelf ook journalist, zet strijd tegen corruptie voort
Zoon vermoorde Maltese journaliste: ‘Zonder onze vorige premier zou mijn moeder nog leven’
Bijna vijf jaar geleden haalde Malta het wereldnieuws met de moord op journaliste Daphne Caruana Galizia. Haar zoon Matthew vertelt aan MO* over de erfenis van zijn moeder, zijn appreciatie voor de Raad van Europa en de rotzooi in zijn land.
Herdenkplaats voor de vermoorde journaliste Daphne Caruana Galizia in de Maltese hoofdstad Valletta.
Ethan Doyle White/ CC BY-SA 4.0
Bijna vijf jaar geleden haalde Malta het wereldnieuws met de moord op journaliste Daphne Caruana Galizia. Haar zoon Matthew vertelt aan MO* over de erfenis van zijn moeder, zijn appreciatie voor de Raad van Europa en de rotzooi in zijn land. ‘Door één journalist te vermoorden, ontneem je miljoenen mensen het recht om de waarheid te kennen.’
They blew her up. Een voorstelling met die titel in het Brusselse theater KVS herinnerde aan het onderzoek en de doofpotoperatie na de moord op de Maltese onderzoeksjournaliste Daphne Caruana Galizia.
In oktober 2017 maakte een autobom een abrupt einde aan haar scherpe pen. Door haar onderzoek naar corruptie bij zeer invloedrijke mensen op Malta was Caruana Galizia een voornaam doelwit geworden.
Dankzij haar populaire blog was ze de meest gelezen én de meest gehate schrijfster van het eiland. ‘Overal waar je kijkt, zijn er oplichters nu. De situatie is wanhopig’, schreef ze voordat ze haar huis een laatste keer zou verlaten.
Gebukt onder het trauma leidt haar zoon Matthew Caruana Galizia de Daphne Caruana Galizia-stichting. Die streeft naar gerechtigheid voor de moord en naar een betere bescherming van onderzoeksjournalisten. Tegen straffeloosheid en voor de voortzetting van Daphnes levenswerk.
Met humor en een halfuur vertraging wandelt hij MO*redactie binnen. Hij raakte verward door het Brusselse metronetwerk.
Matthew Caruana Galizia poseert in het Europees Parlement.
Ter promotie van de Europese waarden reikt het Europees Parlement sinds twee jaar de Daphne Caruana Galizia-prijs voor journalistiek uit. Is dat ook de erkenning voor de nalatenschap van uw moeder die u wil promoten?
Matthew Caruana Galizia: Ja, mijn moeder vervulde een publieke taak. Het ging haar niet om onderscheidingen of prijzen, maar ik begrijp nu dat een prijs een vorm van bescherming kan bieden aan journalisten die moedig werk verrichten. Erkenning kan dienen als een soort schild.
De mensen die mijn moeder vermoord hebben, verwachtten geen sterke reactie van de bevolking. Ze dachten dat niemand erom zou geven. Jammer genoeg heerst die straffeloosheid nog altijd tegenover minder bekende journalisten of in landen waar weinig aandacht voor is.
Daarom hoop ik dat deze prijs bescherming kan bieden en mensen twee keer doet nadenken voor ze een journalist aanvallen. Met die erkenning zullen de gevolgen van een eventuele moord sowieso groter zijn.
Welke rol kunnen het Europees Parlement en de EU spelen in de bescherming van de persvrijheid?
Matthew Caruana Galizia: Dergelijke instituten van democratie mogen niet in stilte werken, maar moeten journalistiek werk erkennen. Ze strijden allemaal tegen de uitholling van democratieën. Wanneer een journalist wordt vermoord, gaat het niet om de dood van een enkele persoon. Door een journalist te vermoorden, ontneem je miljoenen mensen het recht om de waarheid te kennen.
Democratisch ontwaken
Vindt u dat de Europese instellingen genoeg druk hebben gezet op de Maltese overheid om de moord te onderzoeken?
Matthew Caruana Galizia: Zonder Europese druk op de Maltese overheid hadden we vandaag een andere situatie. Nu wachten de verantwoordelijken voor de moord op hun rechtszaak.
De steun van het Europees Parlement en de Raad van Europa voor onze campagne voor gerechtigheid was cruciaal. De Raad van Europa is trouwens behoorlijk ondergewaardeerd en verdient veel grotere budgetten. Zeker nu we een grote nood hebben aan multilaterale samenwerking.
‘Mensen die corruptie plegen in Rusland of China zouden repercussies moeten vrezen, niet de journalisten die het onderzoeken.’
Voor de moord op mijn moeder was er nauwelijks aandacht voor Malta. Toen het Europees parlement een delegatie stuurde na de publicatie van de Panama Papers, behandelde de Maltese overheid haar zeer oneerbiedig.
Er was weinig besef dat het gebrek aan respect voor het Parlement betekende dat de rechtsstaat er in gevaar was. Maltese politici negeerden verzoeken, vielen de delegatie aan via persberichten en beschuldigden delegatieleden ervan hun werk niet goed te doen.
De Raad van Europa?
De Raad van Europa is een internationale organisatie met 46 leden. Hoewel 27 landen daarvan ook lid zijn van de Europese Unie heeft de Raad niets te maken met de Europese instellingen in Brussel.
De Raad van Europa pleit voor de bescherming van democratie, mensenrechten en de rechtsstaat in al haar lidstaten.
In 1949 stichtten tien landen, waaronder België, de organisatie. Het bekendste verdrag van de Raad is het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens uit 1950. Dat waarborgt de mensenrechten in de lidstaten. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in het Franse Straatsburg kijkt toe op de naleving ervan.
Voelt u wrok tegenover de voormalige premier Joseph Muscat?
Matthew Caruana Galizia: Hij heeft de situatie gecreëerd die de moord op mijn moeder mogelijk heeft gemaakt. Zonder hem, zijn houding, zijn beleid en zijn corruptie, zou mijn moeder nog leven.
Ik zeg dat niet zomaar. Dat is de conclusie van het openbaar onderzoek. Joseph Muscat liet een criminele organisatie toe in zijn kabinet, die hij beschermde en ondersteunde. Volgens het openbaar onderzoek was het criminele netwerk net een octopus, met tentakels binnen elke overheidsafdeling.
Denkt u dat het onderzoek heeft kunnen plaatsvinden zonder beperkingen of druk van buitenaf?
Matthew Caruana Galizia: Van bij het begin was een degelijk onderzoek voor mijn familie zeer belangrijk. Daarom zijn we een rechtszaak begonnen om de agent te vervangen die was belast met het onderzoek. Hij was bevriend met de vermoedelijke opdrachtgever van de moord, de rijke Maltese zakenman Yorgen Fenech. Die politieagent had ook banden met politici naar wie mijn moeder onderzoek voerde.
Is er iets veranderd in Malta sinds de aanval op uw moeder?
Matthew Caruana Galizia: Joseph Muscat zetelt niet langer in de regering. Dat is voor mij een van de belangrijkste veranderingen.
Verder zie ik dat we stukje bij beetje de cultuur aan het veranderen zijn. Na de arrestatie van Yorgen Fenech in 2019 is de Maltese cultuur beginnen te transformeren. Mensen beseften hoe rot het systeem was.
Massale protesten leidden tot het ontslag van Joseph Muscat. Voor het eerst kwamen jonge Maltezen in grote getalen op straat om te demonstreren. Ze deden dingen die ik nooit voor mogelijk had gehouden in Malta: ze blokkeerden wegen, belaagden politici en noem maar op.
Ik was natuurlijk blij om dat democratisch ontwaken te zien. Het verheugde mij om mensen het heft in eigen handen te zien nemen en hun democratische plicht op die manier te zien vervullen.
Hoe kijkt u als journalist naar de informatieoorlog in Rusland en tussen Rusland en Oekraïne?
Matthew Caruana Galizia: Veel journalisten bevinden zich aan de linkerzijde van het politieke spectrum. Volgens mij heeft de Russische overheid dat jarenlang gebruikt om een links discours, met Rusland als voorvechter van die ideologie, ingang te doen vinden. Russische politici hadden als enige de oplossing – zowel ideologisch als praktisch – om de uitwassen van het kapitalisme te bestrijden.
De maskers zijn afgevallen. Velen beseffen nu dat Rusland de echte imperialist is. De Russische overheid heeft haar imperialistische neigingen nooit afgeworpen. De meeste journalisten kijken nu veel kritischer naar Rusland dan voorheen. Ze leveren goed werk door de rol van het Westen in de Russische corruptie te bevragen.
Jammer genoeg betaalt het Oekraïense volk voor dat besef een gigantische prijs. Het is zonder twijfel het grootste slachtoffer. Maar voor de Oekraïners waren er al de Tsjetsjenen, de Syriërs en de Afghanen. Eindelijk worden brutale Russische bombardementen op een weerloze burgerbevolking aan de kaak gesteld.
Denkt u dat de persvrijheid ook in het Westen onder druk staat?
Matthew Caruana Galizia: Er is te weinig steun voor onderzoeksjournalistiek die publieke belangen verdedigt. Rusland maakt ook hier gebruik van. Jonge journalisten die onderzoek willen voeren, kunnen niet terecht bij Europese media.
Door een afkeer voor de ietwat oppervlakkige journalistiek van private mediaorganisaties pikken Russische propagandamedia als Sputnik en Russia Today hen gretig op. Het verbod van de Europese Commissie op die nieuwsorganisaties verhindert dat nu wel.
‘Besparingen bij de openbare omroep zijn een gigantische vergissing.’
Aan de andere kant moeten Europese landen harder optreden tegen transnationale corruptie. We hebben Russische criminelen toegelaten de Europese Unie te gebruiken als een speelveld voor hun misdaad en belangen.
Er zou ook meer financiële steun moeten zijn voor publieke media. En voor onafhankelijke nieuwsorganisaties, ngo’s in het bijzonder, moet er meer overheidsfinanciering komen. Ik zou graag meer initiatieven als het fonds voor journalistiek van de Europese Commissie op nationaal niveau zien. De advertentiemarkt is ingestort. Er moeten alternatieven komen die de onafhankelijkheid van mediaorganisaties niet aantasten.
Verder moet de onafhankelijkheid van bestaande staatsmedia groter worden. De mensen die corruptie plegen in Rusland of China zouden moeten vrezen voor repercussies, niet de journalisten die het onderzoeken.
Toch besliste de Vlaamse overheid recentelijk om te besparen op de openbare omroep.
Matthew Caruana Galizia: Dat is absoluut verkeerd en een gigantische vergissing. Wie onderzoekt corruptie? Journalisten. Overheden ontdekken corruptie vaak dankzij hun werk. Veel Europese regeringen hebben trouwens honderden miljoenen euro’s geïnd na het onderzoek over de Panama Papers.
Onderzoeksjournalistiek kan niet overleven met commissies van YouTube. Je kan ook niet alleen op onderzoek. Zonder langdurige en stabiele ondersteuning is het werk gewoon onmogelijk.
Afschrikken
U voerde een paar jaar geleden ook onderzoek naar de verkoop van Maltese paspoorten aan rijke buitenlanders uit Saoedi-Arabië en Rusland. Wat gebeurt er momenteel met Russen die een Maltees paspoort kopen?
Matthew Caruana Galizia: Helemaal niets.
‘De Maltese overheid heeft Europese paspoorten herleid tot een blikje beloegakaviaar.’
Zelfs nu Europa de Russische elite massaal probeert te weren?
Matthew Caruana Galizia: Tenzij die personen zijn gesanctioneerd, is het onmogelijk om iets te doen. Wat je vraagt is of de Europese Unie de rotzooi die de Maltese overheid gecreëerd heeft, kan opruimen. Dat gaat heel lang duren. Als je een ei breekt en in de pan gooit, kun je het niet opnieuw in de koelkast zetten. De schade is aangericht.
We moeten de schade in de toekomst proberen te beperken door de verkoop van paspoorten te stoppen. De Maltese overheid is echter een zonderling in Europa en weigert als laatste lidstaat de handel te beëindigen.
Elke Rus die een Maltees paspoort koopt, kan nu dus opkomen als premier van Malta en zich kandidaat stellen voor het parlement. Aangezien de kopers dezelfde rechten hebben als alle andere burgers van de Europese Unie, doen ze wat ze willen. De Maltese overheid heeft het burgerschap te koop aangeboden. Ze heeft Europese paspoorten herleid tot een blikje beloegakaviaar.
Denkt u eraan om Malta ooit te verlaten?
Matthew Caruana Galizia: Op dit moment is dat geen optie. Ik ben blij dat ik bij mijn familie ben. Ik moet op Malta met onze advocaten samenwerken voor de stichting. Daarnaast zijn er ook heel wat dingen waar ik van houd. Ik wil zeker niet uit mijn land en mijn thuis worden gedwongen.
Wordt uw familie op dit moment bedreigd door de overheid of door anderen?
Matthew Caruana Galizia: Via de rechtbank gebruiken heel wat mensen hun positie om mijn familie onder druk te zetten. Wij hebben veel rechtszaken voor smaad en laster geërfd van mijn moeder. Ook de voormalige premier Joseph Muscat klaagt mijn overleden moeder nog altijd aan. Je moet wel een monster zijn om zoiets te doen.
Over directe dreigingen kan ik niets met zekerheid zeggen, aangezien de politie ons niet over alles inlicht. Op dezelfde manier dat ik niet wist dat iemand mijn moeder wilde vermoorden, kan ik nu niet zeker weten of iemand een ander familielid viseert. Ik kan pas zeker zijn als de mensen naar wie mijn moeder een corruptieonderzoek voerde in de gevangenis zitten.
Voelt u zich veilig op Malta?
Matthew Caruana Galizia: Neen, zolang de mensen die betrokken waren bij het corruptieonderzoek van mijn moeder vrij zijn, voelt geen enkele journalist die dat thema onderzoekt zich veilig. Door het succesvolle moordonderzoek is de politie er wel in geslaagd om moordenaars in de toekomst af te schrikken. We zetten haar onderzoekswerk verder, maar wachten nog op een afschrikmiddel voor corruptie.
Wat betekent persvrijheid precies voor u?
Matthew Caruana Galizia: De vrijheid hebben om in je auto te stappen en je geen zorgen te maken om opgeblazen te worden.
Herdenkplaats in Valletta voor de vermoorde journaliste Daphne Caruana Galizia