19de-eeuws imperialistisch denken weer helemaal terug - analyse
Jim Lobe
19 februari 2003
Agressief opkomen voor het juiste is het edelste tijdverdrijf wereldwijd. Die uitspraak van de voormalige Amerikaanse president Theodore Roosevelt siert het bureau van minister van Defensie Donald Rumsfeld en zou het motto kunnen zijn van alle haviken in de huidige Amerikaanse regering. Het imperialistische gedachtegoed van Roosevelt beheerst ook de Amerikaanse buitenlandpolitiek van vandaag.
George W. Bush kijkt naar verluidt erg op naar Roosevelt, die in 1898 een beslissende rol speelde in de Spaans-Amerikaanse oorlog die de VS deed doorbreken als wereldmacht. Tal van mensen in zijn kabinet hebben precies dezelfde strijdlustige en dominerende ingesteldheid waarmee Roosevelt zijn stempel drukte op de buitenlandse politiek van zijn land. Anderzijds bestaan er ook grote verschillen tussen de opvattingen van Bush en Roosevelt. Roosevelt was een gepassioneerd natuurbeschermer en in sociale zaken eerder links georiënteerd - hij bouwde een machtig overheidsapparaat uit om de bevolking te beschermen tegen de uitwassen van het kapitalisme.
Maar in elk geval maken de imperialistische ideeën van Roosevelt vandaag weer opgeld bij een deel van de beleidsmakers in het Pentagon en het Witte Huis en hun neo-conservatieve en rechtse bondgenoten. Net als de politieke elite van rond de vorige eeuwwisseling beschouwen ze de VS als cultureel en moreel superieur. De wereld is voor hen een arena waar ongenadig strijd wordt geleverd tussen groepen met verschillende opvattingen en belangen en waarin alleen de taal van de macht wordt begrepen. De VS en de westerse wereld in het algemeen hebben de taak de rest van de wereldbevolking te beschaven.
Zelfs voor de aanslagen van 11 september 2001 viel in de kringen van de Amerikaanse haviken de overtuiging te beluisteren dat het grootste deel van de wereld in chaos dreigt te verzinken en dat de machtige landen - de VS voorop - er actief moeten ingrijpen om de orde te verzekeren. Argumenten daarvoor leveren onder meer conservatieve denkers als de Britse krijgshistoricus John Keegan en de invloedrijke ‘toekomstdeskundige’ Robert Kaplan. Volgens Keegan dreigt het grote werk van de ontwapening van stammen, sekten, krijgsheren en misdadigers - een belangrijke verwezenlijking van de wereldmachten van de 19de eeuw - helemaal te moeten worden overgedaan. Kaplan noemt ordehandhaving zelfs de grootste uitdaging in de buitenlandse politiek van de 21ste eeuw omdat zo veel ontwikkelingslanden zwakke instellingen hebben.
Maar volgens de rechtse strekking in de Amerikaanse politiek van vandaag houdt de taak niet op bij de ordehandhaving in landen waar de chaos dreigt. Afghanistan en andere probleemlanden van vandaag roepen om een soort verlicht buitenlands bestuur waarvoor ooit de zelfverzekerde Britten zorgden, schreef vorig jaar Max Boot, een voormalige commentaarschrijver van de Wall Street Journal die nu deel uitmaakt van de Raad voor Buitenlandse Betrekkingen in Washington. Boot publiceerde vorig jaar ook ‘The Savage Wars of Peace: Small Wars and the Rise of American Power. Daarin stelt hij dat Amerika geen angst moet hebben om nieuwe oorlogen van de vrede te voeren om het rijk van de vrijheid uit te breiden. We hebben daarmee al eerder ervaring opgedaan, schrijft Boot, verwijzend naar de Amerikaanse interventies in Latijns-Amerika, de Tweede Wereldoorlog en Vietnam.
De grootste opgave die de Amerikaanse haviken vandaag zien, is orde op zaken stellen in de islamitische wereld. Er is nood aan een islamitische hervorming, vertelde de Amerikaanse onderminister van Buitenlandse Zaken Paul Wolfowitz onlangs aan een columnist van de Washington Post. Volgens Wolfowitz is dat een goede reden om Saddam Hoessein in Irak van de macht te verdrijven. Net als hun voorgangers uit de 19de eeuw lopen de oorlogsstokers van vandaag niet hoog op met de cultuur en de zeden in de landen waar ze actief willen worden. Deze regio wordt gekenmerkt door paranoia, apocalyptisch denken, tirannie en geweld; het is een regio waar meningsverschillen met het zwaard worden beslecht, aldus Joshua Muravchik, een analist van het neo-conservative American Enterprise Institute (AEI) dat dicht bij Wolfowitz en Rumsfeld staat. Volgens Boot werden de wilde en ongeregelde passies van de islamitische wereld de voorbije twee eeuwen afdoende beteugeld door de Franse en Britse koloniale macht. Die regeerden niet altijd wijs of goed, maar door de band zorgden ze er wel voor dat de regio niet tot een bedreiging uitgroeide voor de buitenwereld. De leer uit dat verhaal: de VS zijn veel te zacht voor hun tegenstanders in het Midden-Oosten.