Belgische journaliste uit Nicaragua gezet

Het was 2011 toen ik voor het eerst naar Nicaragua reisde. In mijn zoektocht naar verhalen over armoede kwam ik in contact met Las Hormiguitas, een kleine lokale organisatie in de hoofdstad van het noordwestelijke Nicaraguaanse departement Matagalpa. Enthousiaste vrouwen ontfermen er zich al jarenlang over het lot van straatkinderen en kinderen die werken.

Hun veerkracht, hun creativiteit en optimisme troffen me diep. Uit deze ervaring groeide het Heroes project, waarvan de opbrengst de werking van Las Hormiguitas ondersteunt. Een fotoproject, waar enerzijds fotografie als tool gebruikt wordt om hun eigenwaarde op te krikken en anderzijds een gezicht geeft aan wie anders niet wordt gezien.

Rijst en bonen zijn het dagelijkse maal in Matagalpa

© Michèle Sennesael

Al snel wilde ik opnieuw naar het land, een aantal vragen bleven door mijn hoofd spoken. Hoe het voelt om als kind op te groeien in armoede, daar wilde ik meer over weten. Het best kon ik dat ervaren door in te wonen bij families. Zo logeerde ik in de sloppenwijken rond Matagalpa waar sommige huizen enkel bestaan uit palen en een plastic zeil. De meeste mensen hebben niets en zullen wellicht zonder iets eindigen, maar ploegen ondanks alles moedig verder.

Geen ongewone omstandigheden voor het op één na armste land van het westelijk halfrond. Maar hier lijkt verandering in te komen. Nicaragua krijgt een kanaal. Voor mij de reden om terug te gaan, op zoek naar verhalen langs de geplande route van het kanaal.

Al snel blijkt dat dit niet meer het Nicaragua is dat ik voorheen kende.

Hoop, angst en teleurstelling

‘Ik heb het vertrouwen in mijn land verloren’. Op mijn tocht ontmoet ik op het kleine, maar prachtige eiland Isla de Ometepe een lokale ondernemer. Hij blijft liever anoniem, in de hoop zijn baan bij de overheid te behouden.

‘Het lijkt of de geschiedenis zich herhaalt’, zegt hij. Tijdens de jaren tachtig verloor hij een tiental kilometer verderop reeds grond. ‘Tot op heden kreeg ik hier geen cent voor in de plaats, maar ik heb het wachten opgegeven.’ Gelukkig kwam hij door het harde werk en de vele investeringen er financieel weer helemaal bovenop.

‘Het heeft lang geduurd om de regering te vergeven wat er destijds gebeurd is’, zucht hij. ‘Maar op een bepaald moment heb ik besloten alles te vergeten en te vergeven en gaf ik ze opnieuw mijn stem. ‘Ik ging zelfs in op het aanbod om voor de lokale regering te werken. En dan dit.’

Het Nicaragua Meer. Het kanaal wordt dwars door dit meer aangelegd.

© Michèle Sennesael

Zijn eigendom en de aanpalende grond werden enkele maanden geleden door de Chinezen opgemeten. Opnieuw hangt de dreiging van onteigening als een zwaard van Damocles boven zijn hoofd. ‘Oorspronkelijk hoopte ik nog op flinke financiële compensaties. Maar als je de wet - die in 2013 in minder dan een week tijd goedgekeurd werd voor de aanleg van het kanaal - goed analyseert, besef je dat de regering de gronden zal onteigenen tegen dumpingprijzen.’

Hij kijkt me aan met een doffe blik en vraagt me of ik weet wat het pijnlijkste is. ‘Onlangs zei mijn dochter: papa, ik heb de Chinezen niet graag. Als we door hen uit ons huisje worden gezet, waar moeten we dan heen?’ Stel je voor, snikt hij, dit horen uit de mond van een kind van negen jaar is hard. Door het gebrek aan informatie en onzekerheid over zijn toekomst kampt hij met ernstige gezondheidsproblemen. En zo zijn er vele.

Protesten

Honderden boeren protesteren al maandenlang tegen de onteigeningen en eisen de afschaffing van de omstreden wet.

Potestmars in Nueva Guinea

© Michèle Sennesael

Volgens Albalina Espinoza, bewoner van Obrajuelo - een kleine gemeenschap die voornamelijk leeft van de visvangst - ontstonden de protesten nadat Chinezen onaangekondigd hun huizen en gronden kwamen opmeten. ‘Chinezen, vergezeld van politie en militairen, kwamen onze gemeenschap binnengereden, vielen ongevraagd onze huizen binnen en begonnen alles op te meten’, zegt ze.

Details over de prijs die de regering zal betalen voor de eigendom van de bewoners zijn niet gekend. Hierdoor is de angst voor onteigening alleen maar toegenomen. ‘Waar moeten we heen als ze ons uit ons huis zetten? We hebben het eten uit onze mond gespaard om iets op te bouwen en nu willen ze ons hier weg’. ‘De Chinezen kunnen oprotten, ons land is niet te koop’, roept ze. Zoals de meeste bewoners verkiest Albalina liever te sterven in haar huis dan het te verlaten.

Onrust in El Tule

Een paar dagen voor het officiële startschot - 22 december 2014 - van de werken aan het kanaal in de zuidelijke provincie Rivas, besluit ik door te reizen naar El Tule. Dit dorp in het departement Río San Juan ligt vlak op de gekozen route.

Het is al donker als ik de plek bereik waar honderden mensen zich verzamelen langs de barricade die de toegang tot El Tule verhindert. ‘Hier laten we niemand door’, roepen landbouwers als protest tegen de aanvang van de werken.

‘Laat haar maar door’, lacht Danilo Lorío González en begroet me hartelijk. ‘Om de protesten dag en nacht te kunnen houden, hebben we besloten in shiften te werken’ zegt hij. ‘HKND -het Chinese consortium dat het kanaal mag bouwen- belooft 50.000 banen voor de constructie van het kanaal maar 25.000 daarvan zullen ingevuld worden door Chinezen.’ ‘Wij zijn boeren en hebben niks te maken met een kanaal.’

Manuel Antonio Vega in zijn restaurant

© Michèle Sennesael

Gezien de duisternis besluit ik ’s nachts zoveel mogelijk mensen te spreken en pas de volgende ochtend verder te gaan met fotograferen. ‘Onze grond is niet te koop’, klinkt het unaniem. ‘Wij leven van onze grond en zijn niet van plan die te verlaten.’

Uit veiligheidsoverwegingen berg ik mijn toestel en rugzak op in een restaurant, iets verderop. Ik vertrouw het materiaal toe aan Manuel Antonio Vega, de uitbater van het restaurant, die ik een maand eerder leerde kennen tijdens mijn eerste bezoek aan het dorp.

De volgende ochtend pik ik mijn fototoestel op en wandel ontspannen richting barricade. Maar de politie heeft zich intussen opgesteld op de weg die ik bewandel van het restaurant naar de barricades. Een agent komt naar me toe, bekijkt mijn papieren en vraagt wat ik hier doe. Eventjes denk ik dat mijn avontuur in Nicaragua afgelopen is, maar uiteindelijk laat hij me na vele vragen en telefoontjes vrijuit. Hij biedt zijn excuses aan en vergezelt me naar het restaurant.

Opgepakt en afgevoerd

Na zijn vertrek vertel ik Manuel opgelucht wat gebeurde. ‘Je kan maar beter zo snel mogelijk verdwijnen langs een alternatieve route’, reageert deze. De kans dat ik langs de hoofdweg toch nog opgepakt wordt is reëel. Maar mijn plan om El Tule via een uitvalsweg te verlaten, mislukt als een politiewagen komt aangereden en die route blokkeert. Ik zit als een rat in de val. Als bij wonder komt er net op dat moment een bus aangereden en kan ik alsnog de onheilspellende plek verlaten.

Met geweld word ik gedwongen plaats te nemen op de achterbank van hun wagen, die met gierende banden vertrekt. Pogingen om een antwoord te krijgen op mijn vragen geef ik al snel op als ik merk dat het hen alleen maar zenuwachtiger en gewelddadiger maakt.

Maar niet voor lang. Een paar kilometer verderop wordt de bus tot stilstand gebracht en dwingen agenten me uit te stappen. Deze keer is het menens. Vijf politieagenten, vergezeld door twee mannen van de anti-oproerpolitie die een AK-47 aan hun schouder hebben bengelen wachten me aan de overkant van de baan op. Met geweld word ik gedwongen plaats te nemen op de achterbank van hun wagen, die met gierende banden vertrekt. Pogingen om een antwoord te krijgen op mijn vragen geef ik al snel op als ik merk dat het hen alleen maar zenuwachtiger en gewelddadiger maakt.

Na uren rijden komen we aan in de hoofdstad Managua en stoppen we voor een groot gebouw dat me onbekend voorkomt. ‘Waar zijn we?’ vraag ik. ‘Migración’, roept een agent. Een vrouw laat me binnen, beveelt me al mijn kleren uit te trekken om me te fouilleren en start daarna een verhoor.

Uitgeput val ik in slaap, op een bank die als bed moet functioneren, in een kleine ruimte ergens aan de achterkant van het gebouw. Al vroeg in de ochtend start opnieuw een kort verhoor om te weten te komen waar ik logeer en wat ik hier te zoeken heb. En dan, een paar uur later sta ik op de luchthaven waar het hoofd van migratie me opwacht. Maar de reden van mijn arrestatie is en blijft onbeantwoord.

Beroofd van al mijn fotomateriaal -ter waarde van 10.000 euro– wat cash geld en notities vlieg ik in zomerse outfit terug naar het koude België.

Het nieuws over mijn verdwijning circuleert al snel in Nicaragua, waardoor ik reacties ontvang van vier buitenlandse journalisten die een gelijkaardige ervaring ondergingen en hun materiaal verloren. Uit angst voor represailles houden ze hun mond en legt geen van hen hierover een officiële klacht neer.

Golf van arrestaties

In Nicaragua worden dissidente stemmen op alle mogelijke manieren het zwijgen opgelegd.

Amper een paar dagen na mijn arrestatie gaat het pas goed mis met de veiligheidssituatie en de mensenrechten. Actievoerders in El Tule worden -op 24 december- door de anti-oproerpolitie uiteengedreven met traangas en beschoten met rubberen kogels. Aan de andere kant van het land, in Rivas, wordt ongeveer gelijktijdig een politieoperatie ingezet tegen demonstranten die gedurende enkele uren het verkeer op de Pan-American Highway blokkeren.

Ortega Arana, leider Nationale Raad voor de Verdediging van het Land, het Meer en de Soevereiniteit

© Michèle Sennesael

Een vijftigtal actievoerders wordt hardhandig opgepakt, waarvan het grootste deel na drie dagen weer vrij komt. Maar zes leiders van de Nationale Raad voor de Verdediging van het Land, het Meer en de Nationale Soevereiniteit worden acht dagen opgesloten in El Chipote, een gevangenis die bekend staat om haar folterpraktijken.

Moed en doorzettingsvermogen

Mijn ervaringen lijken heftig, klinken avontuurlijk, ware het niet dat steeds meer journalisten geconfronteerd worden met intimidatie en geweld door regeringen die hen willen doen zwijgen of censureren. De consequentie hiervan is dat velen massaal aan zelfcensuur doen, waardoor meer verhalen ongekend blijven dan dat er verteld worden.

De Nicaraguaanse mensenrechtenorganisatie Cenidh uit haar bezorgdheid over de schending van de mensenrechten maar wanneer daders weten dat ze ongestraft blijven, kan de cyclus van geweld nooit afnemen.

Over persvrijheid en vrije meningsuiting is er de laatste maanden al veel inkt gevloeid. Echter, om deze te verdedigen is moed en doorzettingsvermogen nodig. Weggerukt worden uit het land waar je van houdt en al je materiaal verliezen, wens je niemand toe. Maar opgeven na alles wat ik heb meegemaakt? Ik mag er niet aan denken. De drang te laten zien wat er zich écht afspeelt in bepaalde delen van de wereld is hierdoor alleen maar sterker geworden.