Afrika rekent niet meer op elektriciteitsnet om iedereen te voorzien

De nachtelijke satellietkaart van NASA geeft een mooi beeld van de aarde zoals die er ’s nachts bijligt: Noord-Amerika en Europa badend in het licht, Afrika gehuld in duisternis.

Ondanks de Millenniumdoelen van de Verenigde Naties om iedereen toegang te geven tot elektriciteit tegen 2030, moet de helft van de Afrikanen het nog steeds zonder stroom stellen. De meeste van hen leven in afgelegen dorpjes op het platteland en het ziet er niet naar uit dat ze snel aangesloten geraken op het net.

Dat heel Afrika uiteindelijk toegang tot elektriciteit zal krijgen staat vast, niet dat dit enkel via het nationale stroomnet zal zijn. De dalende prijzen van zonnepanelen en de toegenomen efficiëntie van ledverlichting spelen hierin een belangrijke rol.

Micronetwerken

Onafhankelijke energiesystemen of micronetwerken tref je nu al aan in sommige dorpen. De elektriciteit gaat naar huizen, ziekenhuizen en winkels. Meestal draaien de systemen op zonne-energie maar soms worden ze ook aangejaagd met diesel, micro-waterkracht, wind of biomassa.

‘De 54 landen in Afrika omarmen een hybride toekomst, door gebruik te maken van mogelijkheden zowel op als naast het elektriciteitsnetwerk.’

‘Er is een revolutie aan de gang’, zegt Michael Franz, manager van het Africa-EU Renewable Energy Cooperation Programme. ‘De 54 landen in Afrika omarmen een hybride toekomst, door gebruik te maken van mogelijkheden zowel op als naast het elektriciteitsnetwerk’, zegt Elham Ibrahim, de commissaris voor infrastructuur en energie van de Afrikaanse Unie.

Ook steeds meer ontwikkelde landen zien het nut in van deze aanpak om ziekenhuizen, universiteiten of private huizen uit te rusten met mini-netwerken (tot 100.000 kilowatt) of een systeem om zonne-energie op te slaan om de kosten van energie te drukken en om stroom te garanderen in geval van extreme stormen of andere natuurrampen.

Daarnaast is duurzame energie ook beter voor de gezondheid en beperkt het de CO2-uitstoot. Mensen zonder toegang tot elektriciteit, waaronder de 600 miljoen Afrikanen, nemen immers hun toevlucht tot kerosinelampen en open vuren om te koken, te verlichten en hun huizen te verwarmen.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie leidden deze giftige dampen tot het voortijdig overlijden van 4 miljoen mensen.

Groei

In het landelijke gebied Masai Mara in Kenia heeft Teresa Mpetti, een alleenstaande moeder met vijf kinderen, ondervonden hoe haar levenskwaliteit toenam vanaf het moment dat PowerGen Renewable Energy een micro-netwerk in haar dorp kwam installeren.

Voordien moest ze uit veiligheidsoverwegingen haar handel, een drankenstalletje, sluiten zodra het begon te schemeren. Dankzij de elektriciteit van het micro-netwerk heeft ze nu verlichting en kan ze haar winkel langer openhouden. Ook investeerde ze in een ijskast die compatibel is met het netwerk zodat ze ook gekoelde drank kan verkopen. De toegenomen inkomsten stelden haar in staat om een tweede zaak te openen, een schoonheidssalon.

‘Het is een mooi verhaal dat duidelijk aantoont hoezeer de beschikbaarheid van energie, groei en levenskwaliteit met elkaar verweven zijn’, zegt Katrina Pielli van Beyond the Grid, onderdeel van het Amerikaanse Power Afrika, dat private investeerders zoekt voor onafhankelijke elektriciteitsvoorzieningen in Afrika ten zuiden van de Sahara.

Power Afrika werd opgericht door de regering-Obama in 2013. De organisatie wordt vertegenwoordigd door ontwikkelingspartners, private sectoren, internationale overheden, ontwikkelingsbanken, ngo’s en, steeds meer private bedrijven die opportuniteiten zien in de uitbouw van elektriciteit in Afrika.

‘Vroeger waren deze soort organisaties gestoeld op liefdadigheid en werden ze gerund door louter ngo’s’, zegt Aaron Leopold, de energie-expert van de Britse ngo Practical Action. ‘Nu is er een businessmodel. De startups in deze sector kennen een groei van 400 procent per jaar.’

‘Dat is heel goed nieuws want met ontwikkelingshulp alleen gaat Afrika het niet redden’, zegt Pielli. ‘Volgens een rapport van de Wereldbank uit 2015 hebben de Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara slechts een tiende ontvangen van het geld dat nodig is om de universele toegang tot stroom mogelijk te maken. Deze cijfers zijn onthutsend.’

Oost-Afrika

Oost-Afrika is momenteel het epicentrum van de zonne-energie die los van het net staat. Bedrijven zoals M-Kopa, Off-Grid Electric en Mobisol staan hier sterk. Volgens een rapport van Bloomberg heeft in Kenia meer dan 30 procent toegang tot stroom naast het net. Nog volgens dit rapport zal tegen 2020 dit percentage wereldwijd een feit zijn.

Maar vooralsnog hebben veel Afrikanen op het platteland niet het vereiste startbedrag van ongeveer 200 dollar om aan elektriciteit naast het net te geraken. Ze hebben vaak ook geen bankrekening waardoor banken zelden geneigd zijn om hen een lening toe te staan.

Hier doet een ander succesverhaal zijn intrede: de uitbouw van mobiele financiële dienstverlening in Afrika. De reden waarom de elektriciteitssystemen naast het netwerk vooral van start gaan in Oost-Afrika, is omdat mobiel bankieren hier in opmars is. Via die mobiele diensten kunnen mensen gemakkelijker hun bankzaken beheren, microleningen aangaan en facturen betalen via sms, zonder dat internet is vereist.