Afrikaanse jongeren willen af van koloniale munt

Het was de Senegalese activist Kemi Séba die in augustus 2017 het vuur aan de lont stak wanneer hij in het openbaar een biljet van 5000 CFA in brand stak.

Souroucotte / Wikimedia (CC BY-SA 2.0)

In West- en Centraal-Afrikaanse landen laait de discussie rond de franc CFA weer hard op. Aanleiding is het ontslag van een Beninese regeringsfunctionaris die harde kritiek op de munt had geuit. Volgens critici is de munt het symbool van hoe Frankrijk geen afstand wil nemen van haar Afrikaanse ex-kolonies. Meer dan een jaar nadat Frankrijk een hervorming aankondigde zijn nog geen stappen in die richting gezet.

De CFA ligt al langer onder vuur. Drieënhalf jaar na het begin van de protestgolf tegen de CFA is de munt nog steeds een bijzonder omstreden onderwerp in West- en Centraal-Afrika. Yves Ogan, directeur Wetgevende Diensten van het parlement van Benin werd eerder deze maand uit zijn functie ontzet nadat hij zich tijdens een interview negatief had uitgelaten over de CFA.

Gedrukt in Frankrijk, overgevlogen naar Afrika

De CFA werd door Charles De Gaulle ingevoerd in alle Franse kolonies in Afrika onder de naam franc des Colonies Françaises de l’Afrique als een manier om de economische banden tussen Frankrijk en de kolonies na de Tweede Wereldoorlog te doen heropleven.

De munt beantwoordde aan vier principes: de CFA was vastgekoppeld aan de waarde van de Franse frank - nu aan de euro - zodat Franse bedrijven zouden kunnen investeren zonder vrees voor koerswisselingen. Bedrijven die investeren in de CFA-zone konden zonder restricties de winsten terug naar Frankrijk of Europa brengen.

De helft van de buitenlandse wisselreserves moeten op een rekening van de centrale bank van Frankrijk gedeponeerd worden. Die Franse centrale bank garandeert als tegenprestatie de ongelimiteerde inwisselbaarheid van euro’s tegen CFA’s. In de raad van bestuur van de centrale banken van West-Afrika en die van Centraal-Afrika zit één vertegenwoordiger van Frankrijk.

De CFA wordt gedrukt in Chamalières, vlakbij Clermont-Ferrand, en vandaar naar de Afrikaanse ex-kolonies gevlogen of verscheept. De oorspronkelijke afkorting CFA bleef behouden, maar veranderde van betekenis: in plaats van Colonies Françaises de l’Afrique staat die nu voor Communauté Financière Africaine.

Diplomatieke rel

Het was de Senegalese activist Kemi Séba die in augustus 2017 het vuur aan de lont stak wanneer hij in het openbaar een biljet van 5000 CFA in brand stak. Zijn voorbeeld werd een maand later gevolgd door duizenden manifestanten in Dakar, Cotonou, Douala, Libreville en Bamako op een gezamenlijke actiedag. Volgens Séba en zijn medestanders houdt de CFA de landen die munt gebruiken arm. Het feit dat de munt nog steeds de naam draagt uit koloniale tijden zet ook kwaad bloed.

Het protest kreeg in Europa weerklank. Toen Luigi Di Maio, vicepremier en minister van Economische Ontwikkeling in de Italiaanse regering, in 2019 verklaarde dat de CFA verantwoordelijk was voor de economische malaise in Franssprekende Afrikaanse landen en zo zorgde voor de toestroom van Afrikaanse vluchtelingen over de Middellandse Zee, veroorzaakte dit een diplomatieke rel tussen Frankrijk en Italië.

‘Non-issue’

Frans president Emmanuel Macron verklaarde als reactie op het protest dat de CFA voor Frankrijk een ‘non-issue’ is en dat Afrikaanse leiders de vrije keuze hebben uit de munt te stappen of die te hervormen.

Dat argument werd op ongeloof onthaald. Verschillende leiders van onafhankelijk geworden Afrikaanse landen die zich in het verleden uit de CFA wilden terugtrekken, kregen te maken met aanslagen of staatsgrepen. Vaak wordt verwezen naar Opération Persil uit 1958, waarbij de Franse geheime dienst de Guinese economie overspoelde met valse bankbiljetten om de economie te destabiliseren, nadat het land besloten had zijn eigen munt in circulatie te brengen.

De Franse onderzoeksjournaliste Fanny Pigeaud en N’dongo Samba Sylla, ontwikkelingseconoom bij de Stichting Rosa Luxemburg in Dakar, documenteren in hun boek L’arme invisible de la Françafrique uit 2018 hoe Ivoriaans president Laurent Gbagbo militair verdreven werd door Franse troepen toen hij na een internationale economische blokkade in 2011 besloten had een eigen munt uit te brengen in samenwerking met Ghana.

Elites tegen jongeren

‘Je moet het protest zien in de context van Black Lives Matter, een internationale beweging om af te rekenen met alles wat koloniaal aandoet’, zegt Geert Laporte, directeur van European Think Tanks Group (ETTG), dat met 350 beleidsonderzoekers focust op de rol van de EU in wereldwijde duurzame ontwikkeling. ‘Het is dus idealistisch geïnspireerd, terwijl je tegelijk ter plaatse nog veel voorstanders kan vinden van de CFA.’

‘Afrikaanse landen kunnen geen eigen monetair beleid uitstippelen en hangen af van de beslissingen van de Europese Centrale Bank’

Volgens Laporte is het in essentie een discussie tussen stabiliteit en soevereiniteit. ‘Velen denken: er is al genoeg politieke en economische instabiliteit, dus hebben we echt geen nood aan monetaire instabiliteit. Maar veel hangt af van met wie je praat. Een Senegalese rijstboer kan wegens de sterke waarde van de CFA niet concurreren op de wereldmarkt met Vietnamese rijstboeren.’

‘Tegelijk zie je dat de Afrikaanse elites, zij die voor het staatsapparaat werken, ervoor gewonnen zijn omdat hun maandloon in die sterke munt wordt uitbetaald. Gevestigde elites komen zo lijnrecht tegen jongeren te staan, die in de CFA één van de redenen zien waarom zij zo weinig kansen hebben in eigen land.’

Economische schokken

De protestbeweging wordt door sommige Afrikaanse en Europese economen weggezet als populistisch. N’dongo Samba Sylla is sinds het begin van de beweging één van haar grootse pleitbezorgers en ontkent dit.

‘Afrikaanse landen kunnen geen eigen monetair beleid uitstippelen en hangen af van de beslissingen van de Europese Centrale Bank’, vertelt hij, ‘ook al hebben wij economieën in een ander stadium van ontwikkeling en in tegenstelling tot Europa een meerderheid aan jongeren. Krediet creëren voor eigen investeringen is quasi onmogelijk. We kunnen economische schokken niet opvangen met een devaluatie, dat terwijl we in grote mate afhankelijk zijn van uitvoer van grondstoffen, cacao en koffie waarvan we weten dat de prijzen erg volatiel zijn.’

Hervorming

Met de steeds luider klinkende kritiek kondigde Macron in december 2019 samen met de Ivoriaanse president Ouattara plannen aan om de CFA te hervormen. Het Franse parlement gaf hiervoor een maand geleden groen licht. Afrikaanse landen zullen niet meer verplicht worden om de helft van hun buitenlandse reserves op een rekening van de Franse centrale bank te parkeren en de munt zal niet langer CFA maar ECO heten. Dit is dezelfde naam als de munt die de staatsleiders van de ECOWAS-regio in juni 2019 gekozen hadden voor een eigen West-Afrikaanse munt.

‘Het is een kosmetische aanpassing. Eigenlijk verandert er niets. We blijven afhankelijk van Frankrijk en de euro’, reageert N’dongo Samba Sylla. Meer dan een jaar na de Franse aankondiging zijn nog weinig stappen gezet in de hervorming. Het Elysée verklaarde dat de eerste beslissingen zullen genomen worden op de Frans-Afrikaanse top in juli 2021.