Afrikaanse onderzoeksjournalisten stellen wanbestuur op het continent aan de kaak

© Sindiso Nyoni (2024)

Afrikaanse onderzoeksjournalisten en redacteuren trekken aan de alarmbel. Met een scherpe verklaring klagen ze hun 'corrupte leiders' aan en roepen ze op gehoord te worden 'in Londen, Parijs, New York en net zo goed in Moskou, Teheran of Beijing'.

Het netwerk van Afrikaanse onderzoeksjournalisten en redacteuren, NAIRE, heeft een nieuwjaarsverklaring gepubliceerd. Die roept tegelijkertijd democratische krachten op het Afrikaanse continent op tot actie en vraagt de wereld om steun. Hun journalistieke werk vindt namelijk plaats onder regimes die bestaan uit ‘kleptocraten die grondstoffen uitverkopen, incompetentie en nepotisme bevorderen en burgers onderdrukken.’

De NAIRE-leden zeggen in de verklaring dat deze regimes professionele journalisten lastigvallen, gevangenzetten en zelfs vermoorden, en bovendien ook in toenemende mate ‘nepnieuwsverslaggevers en publicaties betalen (…) om diegenen te overstemmen die onrecht aan het licht brengen’.

'Hoe kan de emigratie uit Afrika afnemen als kleptocratische heersers ervan profiteren?'

Zij voegen daaraan toe dat ‘internationale machten kennis zouden moeten nemen van ‘reportages die de roep om vrijheid laten horen die in steeds meer van onze landen luider wordt’. Als ‘onderzoeksjournalisten, toegewijd aan democratie, sociale rechtvaardigheid, transparantie en verantwoording’, zegt de groep, ‘moeten we gehoord en gelezen worden in Londen, Parijs, New York en net zo goed in Moskou, Teheran of Beijing.’

In haar ‘Call to Action’ stelt NAIRE ook dat het werk van Afrikaanse onderzoeksjournalisten niet alleen belangrijk is voor het Afrikaanse continent, maar ook voor de rest van de wereld.

‘Hoe kan de emigratie uit Afrika afnemen als kleptocratische heersers ervan profiteren dankzij steeds hogere paspoortkosten en hun betrokkenheid bij mensenhandel? Hoe kunnen klimaatverandering en ontbossing een halt worden toegeroepen als internationale financiering daarvoor in de zakken van individuen verdwijnt? Europa heeft bezorgdheid geuit over Afrikaanse militaire staatsgrepen, maar verwacht het werkelijk dat wanhopige burgers zich zullen blijven onderwerpen aan de heerschappij van stelende en incompetente postkoloniale regimes?’

De groep kondigt aan haar werk voort te zetten als ‘ethische journalisten die te midden van een spervuur van nepnieuws en betaalde propaganda standhouden’; terwijl ze ook het debat zoekt ‘binnen onze gemeenschappen, maar ook met de internationale gemeenschap en globale machthebbers.’

Ze doet verder een beroep op ‘collega’s uit landen waar de journalistiek beter beschermd is, om met ons samen te werken in gelijkwaardigheid en ons werk te helpen versterken.’ Ze vraagt ook aan ‘prodemocratische krachten, partnerlanden op internationaal niveau, de Europese Unie en de Afrikaanse Unie om de professionele journalistiek en krachten voor democratie, verantwoording en transparantie op het continent te steunen.’

NAIRA stelt dat het zal doorgaan met het ‘opbouwen en gebruiken van het ZAM-platform’ (waar artikelen van NAIRE eerder zijn gepubliceerd en waarvan MO* in het verleden ook verhalen publiceerde, nvdr.). Het wil de rol van ZAM ‘als kanaal voor redactionele, psychologische en juridische steun vergroten.’ De groep doet ook een beroep op ‘internationale aanhangers van democratie en vrije media’ om professionele media in Afrika te helpen opzetten.

De verklaring werd ondertekend door 22 leden van NAIRE die journalist of redacteur zijn bij media in Oeganda, Ghana, Zimbabwe, Zambia, Kenia, Mali, Kameroen, Mozambique, Comoros, Malawi, Ivoorkust en Nigeria.

De volledige verklaring van het Network of African Investigative Reporters and Editors:

In 2023 werd Afrika een steeds gevaarlijkere plek, zowel voor journalisten als voor de journalistiek zelf. Niet alleen werden in dit ene jaar minstens acht van ons vermoord en 67 gevangengezet, en nog veel meer bedreigd en lastiggevallen, maar zelfs de praktijk van het zoeken van waarheid wordt steeds moeilijker gemaakt door de corrupte bestuurders van onze landen.

Politieke leiders – vaak kleptocraten die grondstoffen uitverkopen, incompetentie en nepotisme bevorderen en burgers onderdrukken – betalen nepnieuwsverslaggevers en -publicaties enorme hoeveelheden geld om journalisten te overstemmen die onrechtvaardigheid aan het licht brengen en heersende elites ter verantwoording roepen.

Ze gebruiken geweld om ons te intimideren, ontzeggen ons de toegang tot informatie en weigeren zelfs maar de telefoon op te nemen als we vragen stellen. Burgers laten ons weten dat ze de hoop hebben verloren, vooral wanneer gemanipuleerde verkiezingen steeds weer dezelfde politieke elites aan de macht houden.

We stellen vast dat onze corrupte leiders, naast het benadelen van eigen burgers, ook de rest van de wereld benadelen. Hoe kan de emigratie uit Afrika afnemen als kleptocratische heersers ervan profiteren door steeds hogere paspoortkosten en hun betrokkenheid bij mensenhandel? Hoe kan klimaatverandering en ontbossing een halt worden toegeroepen als internationale financiering daarvoor in de zakken van individuen verdwijnt? Europa heeft bezorgdheid geuit over Afrikaanse militaire staatsgrepen, maar verwacht het werkelijk dat wanhopige burgers zich zullen blijven onderwerpen aan de heerschappij van stelende en incompetente postkoloniale regimes?

Niettemin lijkt het feit dat onze huidige politieke leiders enorme bedragen uitgeven aan nepnieuws terwijl ze professionele journalisten monddood proberen te maken, aan te tonen dat zij ons steeds meer als een bedreiging zien. We zijn er trots op dit gemeen te hebben met de activisten, kritische professionals en andere burgers in onze landen die de machthebbers en hun systemen uitdagen.

Onze reportages laten de roep om vrijheid horen die in steeds meer van onze landen luider wordt. Ze benadrukken de noodzaak voor internationale machten om te luisteren. Als Afrikaanse onderzoeksjournalisten, toegewijd aan democratie, sociale rechtvaardigheid, transparantie en verantwoording, moeten we gehoord en gelezen worden in Londen, Parijs, New York en net zo goed in Moskou, Teheran of Beijing.

Het verheugt ons te kunnen zeggen dat we ook op dit vlak in 2023 grote stappen hebben gezet, met publicaties van of over ons in media in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Nederland, België, Italië en de Verenigde Staten. In 2024 vragen we om nog meer gehoord te worden door deze mediakanalen en hun publiek, simpelweg omdat we niet langer spreken over ‘business as usual’.

Zonder onze stem, zonder steun voor vrije media en democratie op ons continent, zonder een gezamenlijke inspanning om weerstand te bieden aan kleptocratische onderdrukkers, loopt Afrika het risico nog verder af te glijden, met steeds meer droogte en conflicten, steeds meer mensen die met hun voeten stemmen, en steeds meer wanhoop die militaire staatsgrepen en andere nachtmerrieachtige toekomstscenario’s op het continent voorspelt.

Journalisten zijn geen activisten, en dat mogen we ook niet zijn. Maar het is onze professionele en ethische plicht om in het algemeen belang verslag uit te brengen, wangedrag aan het licht te brengen, machtsmisbruikers ter verantwoording te roepen en naar positieve impact te streven.

We doen deze oproep tot steun aan collega’s, de bredere internationale gemeenschap en de wereld, omdat we geloven dat Afrika met meer vrijheid voor geloofwaardige media, meer steun voor democratische krachten en minder kleptocratie een betere plek kan zijn. En dat een beter Afrika — dat beter voor zijn bevolking, natuur, bossen en klimaat kan zorgen — ook voor een betere wereld zal zorgen.

Hierbij beloven wij in 2024:

• Ons als leden van NAIRE te blijven onderscheiden als geloofwaardige, ethische journalisten die te midden van een spervuur van nepnieuws en betaalde propaganda standhouden;

• Het debat te zoeken binnen onze gemeenschappen, maar ook met de internationale gemeenschap en globale machthebbers;

• Burgers en hun organisaties en gemeenschappen te voorzien van de informatie die zij nodig hebben om op te kunnen treden voor het publiek belang;

• Een sterke aanwezigheid op sociale media tot stand te brengen, van waaruit we een steeds breder pan-Afrikaans en internationaal publiek kunnen bereiken;

• Collega’s uit landen waar de journalistiek beter beschermd is op te roepen om met ons samen te werken in gelijkwaardigheid en ons werk te helpen versterken;

• Pro-democratische krachten, internationale partnerlanden, de Europese Unie en de Afrikaanse Unie op te roepen om de professionele journalistiek en krachten voor democratie, verantwoording en transparantie op het continent te steunen. En om deze steun tot stand te brengen in dialoog met Afrikaanse maaatschappelijke structuren en onafhankelijke journalisten en hun netwerken;

• Door te gaan met het opbouwen en gebruiken van het ZAM-platform en om de functie ervan als kanaal voor redactionele, psychologische en juridische steun te vergroten;

• Om samen te werken met internationale aanhangers van democratie en vrije media om meer professionele mediaplatforms in Afrika zelf op te zetten.

Agather Atuhaire, onafhankelijk journalist, Oeganda, @AAgather
Anas Aremeyaw Anas, Ghana, @anasglobal
Brezh Malaba, Newshawks, Zimbabwe, @BrezhMalaba
Catherine Muema, Africa Uncensored, Kenya, @catevacemuema
Charles Mafa, Makanday Centre for Investigative Journalism, Zambia, @MakandayMedia
Chief Bisong Etahoben, Cameroon, @ChiefBisongEta1
David Dembélé, Dépêches du Mali and Mail24Info, Mali, @alcofris
Derick Matsengarwodzi, freelancejournalist, Zimbabwe, @Comic24Derick
Elizabeth BanyiTabi, The Guardian Post, Cameroon, @ElizabethTabi1
Emmanuel Mutaizibwa, Nation Media, Uganda, @emutaizibwa
Estacio Valoi, Moz24H, Mozambique, @estaciosvaloi
Gregory Gondwe, Platform for Investigative Journalism, Malawi, @PlatformMalawi
Hayatte Abdou, National Magazine, Comoros, @hayatteabodu
John-Allan Namu, Africa Uncensored, Kenya, @AFuncensored
Josephine Chinele, Platform for Investigative Journalism, Malawi, @JosephineChinel
Joy Kirigia, Africa Uncensored, Kenya, @Joy_Kirigia
Musikilu Mojeed, Editor in Chief Premium Times, Nigeria, @musikilu
Ngina Kirori, Special Projects and Investigative Reporter, Nation Media, Kenya, @NginaKirori
Ohemeng Tawiah, Joynews, Ghana, @ohemengtawiah
Selay Marius Kouassi, journalist en docent, Information Integrity Initiative, Ivory Coast, @selaymariusk
Taiwo Adebulu, The Cable, Nigeria, @taiween
Theophilus Abbah, The Insight, Nigeria, @theinsightngr