‘EU gebruikt Griekenland als gevangenis om vluchtelingen te concentreren’

City Plaza, een initiatief van radicaal-linkse activisten die een leegstaand hotel kraakten in het centrum van Athene om er vluchtelingen in onder te brengen, vierde afgelopen weekend zijn tweede verjaardag.

© Pieter Stockmans​

De indammingspolitiek van de Europese Unie – zoveel mogelijk aankomsten van asielzoekers behandelen én afhandelen op de Griekse eilanden zonder dat zij kunnen doorstromen naar het Griekse vasteland en de rest van de EU – kreeg de afgelopen weken twee uppercuts.

Eén: de Griekse Raad van State besliste dat asielzoekers op de Griekse eilanden niet daar gehouden mogen worden, maar dat ze moeten kunnen doorstromen naar het vasteland. De man achter het verzoekschrift dat voor paniek zorgde in Europese en Griekse regeringskringen is Vassilis Papadopoulos, advocaat bij de Greek Council for Refugees en voormalig secretaris-generaal migratiebeleid bij de Raad van Europa.

‘De Europese Commissie en de Griekse regering zijn bezorgd omdat ze asielzoekers die via het vasteland binnenkomen niet in het grensgebied kunnen houden.’

Twee: er komen steeds meer asielzoekers Griekenland binnen via het vasteland. ‘De Europese Commissie en de Griekse regering zijn bezorgd omdat ze asielzoekers die de Evros-grensrivier in het noorden van Griekenland oversteken niet aan de grens kunnen houden’, zegt Papadopoulos. ‘Het is immers geen eiland dat als gevangenis dienst kan doen.’

Tijdens de maand april zouden al 3500 vluchtelingen en migranten in Griekenland zijn toegekomen. Dat doen ze steeds meer via de landgrens, waarna velen doorreizen naar hoofdstad Athene.

Omdat de legale opties om door te reizen naar andere EU-lidstaten beperkt zijn en traag verlopen, ontstaat er ook in Athene een opstopping. Er is nu al een nijpend tekort aan opvangplaatsen in de officiële opvangcentra.

De panden uitgebaat door Griekse ngo’s en solidariteitsinitiatieven voelen de aankomende humanitaire crisis al.

De afgelopen weken staken meer dan duizend vluchtelingen onopgemerkt de Turks-Griekse Evros-grensrivier over.

© Tine Danckaers​

Evros-route blijft groeien

De Griekse politie bevestigde aan de krant Kathimerini dat vorige week een recordaantal van 1500 vluchtelingen en migranten de rivier overstak. Ze hebben de indruk ‘dat de Turkse autoriteiten minder bereid zijn om de instroom te stoppen en dat smokkelaars vluchtelingen opvallend makkelijk tot aan de Turkse kant van de grens kunnen brengen’.

De meeste vluchtelingen zijn Syrische Koerden uit Afrin. De krant vraagt zich af of Turkije zich wil ontdoen van de Syrische Koerden en zo wil vermijden dat zij zich permanent vestigen in Turkije.

‘Kregen de militaire grenswachters die de Turkse president Erdogan aan de grens mobiliseerde een bevel om weg te kijken?’, luidt het.

Sinds Turkije begin maart twee Griekse soldaten in de Evros-grensregio arresteerde, stellen Griekse grenspatrouilles zich bovendien terughoudender op. De samenwerking tussen de Turkse en de Griekse grensbewakers is verstoord.

De Griekse politie heeft de indruk ‘dat de Turkse autoriteiten minder bereid zijn om de instroom te stoppen’.

‘Ze vragen ons om de Griekse soldaten terug te geven. Wij antwoordden dat zij acht FETO-soldaten hebben die een poging tot staatsgreep pleegden. Geef ons die soldaten die wij zullen berechten, en dan zetten wij de Griekse soldaten op tafel’, zei Erdogan. De acht Turkse soldaten vroegen in Griekenland asiel aan na de staatsgreep van juli 2016 in Turkije. De Griekse regering wil niet onderhandelen over mensenrechten.

Defensieminister Panos Kammenos van de extreemrechtse Onafhankelijke Grieken reageerde fel: ‘Toen ik zei dat Turkije onze soldaten arresteerde om hen uit te wisselen voor de Turkse soldaten, werd ik aangevallen. Nu krijg ik gelijk.’

Op straat in Thessaloníki

Het ziet er steeds meer naar uit dat deze samenloop van omstandigheden leidt tot een nieuwe crisis rond vluchtelingen.

Op pleinen en voor politiestations in het noorden van Griekenland, vooral in Thessaloníki, kamperen groepen vluchtelingen uit Afrin die hopen geregistreerd te worden om hun recht op opvang uit te oefenen.

Anderen hopen dan weer juist niet geregistreerd te worden omdat ze willen doorreizen naar hun familie in een andere EU-lidstaat.

Op pleinen en voor politiestations in het noorden van Griekenland, vooral in Thessaloníki, kamperen groepen vluchtelingen die hopen geregistreerd te worden om hun recht op opvang uit te oefenen.

© ANA-MPA​

‘De regering heeft geen plan om de aankomende crisis voor het vasteland aan te pakken’, zegt oppositieleider Miltiadis Varvitsiotis van de centrumrechtse oppositiepartij Nieuwe Democratie.

Hij waarschuwt dat de ‘schandelijke beelden in Thessaloníki’ van de stad een hotspot zouden kunnen maken, zoals de Griekse eilanden.

EU-Turkije akkoord voor de Evros?

‘Het EU-Turkije akkoord is van toepassing op de eilanden, niet op het vasteland’, reageerde de Griekse minister van Migratiebeleid Dimitris Vitsas.

‘Het opvang- en identificatiecentrum aan de Evros zit vol. In april nam de toestroom verder toe. Als je de cijfers van de afgelopen dagen bekijkt, is een nieuwe crisis waarschijnlijk.’

Advocaat Vassilis Papadopoulos van de Greek Council for Refugees denkt niet dat die crisis zo groot wordt als die van 2015, ‘maar aantallen zullen zeker hoger zijn dan vorige jaren. En de vluchtelingen hebben geen uitwegen, en zullen dus vast komen te zitten in Griekenland. Dat zal een probleem worden. Het is aan de Europese Commissie om op dat te lossen.’

Griekenland is alvast van plan om vanaf 1 mei zijn grenswacht aan de Evros te versterken met 150 extra bewakers.

Burgerinitiatieven in Athene voelen nieuwe crisis

‘Sinds twee weken zien we in ons centrum een toename van vluchtelingen en migranten die via de Evros kwamen’, zegt Piper French, juridisch verantwoordelijke bij het Khora Center, een ngo die asielzoekers in Athene maaltijden, opleidingen en juridische ondersteuning biedt.

Khora Center, een solidariteitsinitiatief dat aan vluchtelingen in Athene maaltijden, opleidingen en juridische ondersteuning biedt, ziet de afgelopen weken een toename van vluchtelingen en migranten die via de Evros kwamen.

© Nuno Cassola​

‘Omdat de Grieks asielinstantie kampt met een grote achterstand moeten zelfs kwetsbare personen en families met kinderen vaak maanden wachten vooraleer ze zich kunnen registreren’, zegt Piper French.

‘En omdat ze vóór de registratie niet in het officiële opvangnetwerk terecht kunnen, zijn ze aangewezen op kraakpanden. We vergezellen zoveel mogelijk asielzoekers naar de asielinstantie om het proces te versnellen.’

‘Zelfs kwetsbare personen moeten wachten vooraleer ze zich kunnen registreren. Ondertussen zijn ze aangewezen op onhygiënische kraakpanden.’

‘Kraakpanden, waar de hygiëne en sanitaire voorzieningen meestal te wensen overlaten, dragen de verantwoordelijkheid voor het recht op opvang van asielzoekers omdat het officiële asiel- en opvangsysteem inefficiënt is.’

Maar de kraakpanden zitten ook overvol. Eén kraakpand moest zelfs tenten op de binnenkoer zetten. En eind vorig jaar stonden al 4000 namen op de wachtlijst van City Plaza, een van de betere kraakpanden. Het is een initiatief van radicaal-linkse activisten die een leegstaand hotel kraakten in het centrum van Athene.

Doorsijpelen naar rest van Europa?

Het is uitkijken hoe de EU en de andere lidstaten zullen reageren op de verhoogde aanwezigheid van vluchtelingen en migranten op het Griekse vasteland.

Als de EU het huidige indammingsbeleid verderzet, dan zal heel Griekenland gebruikt worden zoals de eilanden nu gebruikt worden.

‘Dat is eigenlijk al lang zo’, zegt Piper French van het Khora Center. ‘De EU gebruikt heel Griekenland, niet alleen de eilanden, als gevangenis om het “probleem” te concentreren.’

Van op het vasteland is het wel makkelijker om door te reizen naar de rest van Europa gezien de uitdijende smokkelaarsmaffia in Athene.

‘Smokkelaars kwamen zelfs het City Plaza-hotel binnen’, zegt Yannis Almpanis van City Plaza tijdens het feest voor de tweede verjaardag van het project.

Een lidstaat die een asielzoeker wil overdragen aan Griekenland, moet elke keer opnieuw onderzoeken of de opvang beantwoordt aan Europese wetgeving.

‘Ons veiligheidspersoneel haalt de smokkelaars er zo uit, we herkennen ze als we ze zien. We verbieden contact tussen bewoners en smokkelaars in het hotel. We schoppen hen eruit.’

‘Maar de vluchtelingen beïnvloeden, dat kunnen we niet. Wij zien ook dat er amper gezinshereniging of relocatie vanuit Griekenland mogelijk is. Daarom boomt de smokkelmaffia in Athene. En ik ben er zeker van dat de maffia ook ambtenaren omkoopt om fantastische paspoorten te krijgen.’

Zullen de andere EU-lidstaten waarnaar die asielzoekers doorreizen hen proberen terug te sturen naar Griekenland?

‘Griekenland kan niet eens de vluchtelingen die er nu al zijn de bescherming bieden waar ze recht op hebben, laat staan de nieuwe die erbij komen’, zegt advocaat Papadopoulos.

‘Het hele asiel- en opvangsysteem in Griekenland is overbelast. Als de economische situatie in Griekenland zou verbeteren, dan zou de regering het budget voor asiel en opvang kunnen verhogen. Maar de economie groeit nog altijd niet genoeg.’

In 2011 besliste het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat er geen asielzoekers teruggestuurd mogen worden naar Griekenland omdat het land amper een asielsysteem had. Maar zelfs zonder deze beslissing aanvaardt Griekenland asielzoekers die in Griekenland geregistreerd werden, niet terug. In 2017 kreeg de Griekse asielinstantie 2375 vragen van andere EU-lidstaten om asielzoekers terug te nemen, vooral van Duitsland. Griekenland aanvaardde slechts 95 van de aanvragen.

Deze Syrisch-Koerdische vluchteling van Afrin probeerde al veertien keer om via de luchthaven van Athene met vervalste documenten uit Griekenland weg te raken. Hij gaf het op en vroeg asiel aan. Vandaag werkt hij in het zwart aan 1 euro per uur om een huis te kunnen huren omdat hij geen opvangplaats heeft.

© Pieter Stockmans​

In een recente beslissing oordeelde de regionale rechtbank van Praag dat de Tsjechische immigratiedienst de vasthouding van een Syriër, om hem terug te sturen naar Griekenland, onvoldoende had verantwoord.

De rechter vond de aanbeveling van de Europese Commissie, over de hervatting van de overdrachten aan Griekenland in december 2016, onvoldoende als verantwoording.

Een asielzoeker overdragen aan Griekenland vereist geval per geval en elke keer opnieuw een gedetailleerd onderzoek of de opvang er wel beantwoordt aan Europese standaarden.

De Tsjechische rechter stelde dat de situatie in Griekenland voortdurend moet geëvalueerd worden omdat ze voortdurend verandert.

Griekse eilanden: geografische beperking

Omdat de zee een natuurlijke grens is, kunnen asielzoekers op de eilanden gehouden worden om op hen het EU-Turkije akkoord toe te passen: asielaanvragen onontvankelijk verklaren omdat Turkije een “veilig derde land” zou zijn.

Griekenland is voorlopig de enige EU-lidstaat waar rechterlijke instanties erkenden dat Turkije zo’n status kan hebben.

Papadopoulos weet dat de ambtenaren van het European Asylum Support Office (EASO) Griekse ambtenaren adviseren om zelfs de asielaanvragen van Syrisch-Koerdische vluchtelingen uit Afrin onontvankelijk te verklaren.

‘De EU op de Griekse eilanden zegt dus dat Turkije een “veilig land” is voor Syrische Koerden uit Afrin nadat datzelfde land datzelfde Afrin binnenviel en bezette, en nadat de situatie voor Syrische Koerden in Turkije steeds moeilijker wordt.’

‘Asielzoekers uit Afrin vrezen nu teruggestuurd te worden naar Turkije. Daarom kiezen velen de Evros-route over land omdat het EASO daar niet actief is en het EU-Turkije akkoord er niet van toepassing is.’

‘EU-ambtenaren adviseren Griekse ambtenaren op de eilanden om zelfs de asielaanvragen van Syrisch-Koerdische vluchtelingen uit Afrin af te wijzen.’

Sophie Magennis van VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR bevestigt dat tot vandaag geen enkele Syriër tegen zijn wil naar Turkije werd teruggestuurd. ‘Dat aspect van het akkoord wordt niet toegepast. Dat is belangrijk, want het was een sleutelelement van het EU-Turkije akkoord.’

UNHCR publiceerde vorige week een nieuwe nota over hoe het concept “veilig derde land” toegepast moet worden volgens het internationale vluchtelingenrecht.

‘De asielzoeker moet in dat land wettelijk kunnen verblijven en van alle rechten kunnen genieten in het VN-Vluchtelingenverdrag van 1951. Dat omvat ook de toegang tot werk en zelfvoorzienend kunnen worden’, klinkt het.

‘De veronderstelling dat ze in Turkije een asielprocedure zouden krijgen en daar de rechten zouden krijgen die UNHCR bepaalt, is niet waar gebleken’, zegt Magennis.

Toch willen de EU en de Griekse regering zoveel mogelijk asielzoekers op de eilanden houden. En ook daar was er even paniek in Europese en Griekse regeringskringen.

Op 17 april, na een verzoekschrift dat Papadopoulos voor de Greek Council for Refugees had ingediend, vernietigde de Griekse Raad van State de beslissing waarbij de directeur van de Griekse asielinstantie de zogenaamde “geografische beperking” invoerde: asielzoekers die na 20 maart 2016 (het EU-Turkije akkoord) op de eilanden aankomen, moeten daar blijven tijdens de behandeling van hun asielaanvraag.

Eiland als gevangenis

‘De geografische beperking heeft onze eilanden de afgelopen twee jaar in een gevangenis veranderd’, zegt Manolis Vournous, burgemeester van het eiland Chios, tijdens een conferentie in Brussel.

‘Het EU-Turkije akkoord werpt Europa eeuwen terug in de tijd: in 2018 zijn er gebieden in de Europese Unie waar we mensen wegstoppen, gewoon omdat we de zee als gevangenismuur kunnen gebruiken. Het is toch niet omdat er een zee rond een stuk van Griekenland ligt en het fysiek onmogelijk gemaakt kan worden om dat stuk Griekenland te verlaten, dat de eilanden geen deel zijn van Griekenland?’

‘Het is toch niet omdat er een zee rond een stuk van Griekenland ligt, dat de eilanden geen deel zijn van Griekenland en dat de EU ze kan gebruiken als gevangenis?’

‘Die “gevangeniseilanden” hebben inwoners die van toerisme leven. De infrastructuur op de eilanden was niet klaar toen het akkoord in werking trad. Dat leidde tot mensonwaardige leefomstandigheden op het vlak van hygiëne en gezondheid.’

Vournous was blij met de vernietiging van de geografische beperking, maar drie dagen later alweer teleurgesteld. De Griekse regering benoemde een nieuwe directeur bij de asielinstantie en die handhaafde de geografische beperking na een nieuwe wettelijke verantwoording.

Papadopoulos van de Greek Council for Refugees: ‘De minister en de directeur leggen de juridische beslissing van de hoogste administratieve rechtbank van Griekenland naast zich neer. De Griekse regering ondervond zonder twijfel druk van de Europese Commissie.’

‘Vluchtelingen op de eilanden zullen blijven blootgesteld worden aan onmenselijke levensomstandigheden en aanvallen van extreemrechtse groepen, zoals op 22 april. Wij stappen opnieuw naar de rechter en eisen een ernstig debat hierover in het parlement. Als de geografische beperking gehandhaafd blijft, dan moet er op zijn minst een soepelere toepassing mogelijk zijn.’

Een vluchteling houdt een spandoek omhoog bij een betoging in Mythilini

© Toon Lambrecht​

De geografische beperking werd uiterst strikt toegepast. Zelfs zieke vluchtelingen die verzorgd werden op het vasteland moesten na verzorging verplicht terug naar het eiland, zoals het gaat in gevangenissen.

Zo mocht een familie met een baby met hartproblemen niet langer dan twee maanden op het vasteland blijven, ook al kampen ziekenhuizen op de Griekse eilanden met gebrek aan middelen.

In november 2017 zaten 6500 mensen in de Moria hotspot op Lesbos, ook al heeft die slechts een capaciteit van 3000. ‘Sinds het begin het EU-Turkije akkoord ging de Griekse asielinstantie drie keer in staking’, zegt Alexandra Stiglmayer van het European Stability Initiative, de denktank die het akkoord mee vormgaf.

‘Met meer dan honderd zaken per maand zijn asielrechters overwerkt. Er moet veel meer personeel komen, zodat asielprocedures binnen tien weken afgerond kunnen worden.’

Akkoord is geen verdrag

Papadopoulos wil het akkoord afgevoerd zien. ‘Het EU-Turkije akkoord is niet meer dan dat, een verklaring van onderlinge afspraken tussen regeringsleiders’, zegt hij.

‘Het is geen bindend verdrag onder internationaal recht. Enkel verdragen die tot stand komen na een wetgevend proces kunnen deel worden van het Europese recht en nieuwe rechtsnormen in het leven roepen.’

Als zulk akkoord bestaande rechtsnormen schendt, is het illegaal. Volgens Europese wetgeving moeten asielzoekers vrij kunnen bewegen op het “grondgebied van de lidstaat”, dus heel Griekenland.

‘Regeringen kunnen niet even onder elkaar beslissen om wetten af te schaffen. Daarom vochten wij het akkoord aan voor het Europees Hof van Justitie. We wachten op de uitspraak’, zegt Papadopoulos.